ارزیابی آسایش حرارتی در فضاهای مسکونی شهر رشت

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 18، شماره 4 - شماره پیاپی 65، اسفند 1402، صفحه 113-128   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید سعید موسوی¹؛ پرویز رضائی^{* 2}؛ بهمن رمضانی³

¹دانشجوی دکتری اقلیم شناسی، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

²دانشیار، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

³استاد، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

مقدمه: اهمیت اقلیم ­و­ ­­­تأثیر آن در زندگی انسان بر کسی پوشیده نیست. گسترش شهرنشینی و توسعه شهرها همراه با رشد شتابان جمعیت و توسعه   فعالیت­های صنعتی به شدت از آسایش حرارتی در فضاهای مسکونی کاسته است که عواقب آن در کوتاه مدت به صورت امراض و بیماری­ها متوجه ساکنان شهرها می­شود و در درازمدت به عنوان عاملی در­ تشدید نوسانات اقلیمی و تأثیرات زیست محیطی آن از جمله تغییر ماه­ های مطلوب از نظر اقلیم آسایشی نقش ایفا می_­کند. در این میان هزینه­های بالای برقراری آسایش در فضاهای مسکونی توسط وسایل مکانیکی و به­ خصوص تعمیر و نگهداری آن_­ها و نیز تبعات ناشی از آن در تخریب محیط زیست، روز به روز بر ­­­­­اهمیّت پژوهش های اقلیم شهری افزوده است. از این رو دیدگاه این پژوهش، بررسی اثر اقلیم بر شرایط آسایش و راحتی فیزیولوژیک انسان در فضاهای بسته تحت تأثیر دو عنصر دما و رطوبت است.
هدف: هدف این پژوهش، تحلیل و ارزیابی اثر اقلیم بر شرایط آسایش و راحتی فیزیولوژیک انسان در فضاهای بسته تحت تأثیر دو عنصر دما و رطوبت است.
روش‌شناسی تحقیق: پژوهش از نوع کاربردی است که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. داده ­های مورد استفاده شامل متوسط حداقل، حداکثر و روزانه دما، رطوبت نسبی، فشار بخار و دمای نقطه شبنم در دوره آماری40 ساله (2019-1979) است. جهت تحلیل داده­ها از شاخص­های عدم آسایش، دما-رطوبت، شدت شرجی و نیز استاندارد AIA استفاده شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شهر رشت در استان گیلان است.
یافته­ ها: عدم آسایش گرمایی در دو ماه جولای و آگوست به بیشترین مقدار خود می­رسد. ماه آگوست دارای شدیدترین مقدار شرجی است. ارزش ­اقلیمی جهات­ جغرافیایی، ابعاد و محل بازشو­ها و سایه ­سازها از عوامل مهم برقراری آسایش است.
نتایج: نتایج تحقیق بیانگر اثر بیشتر عنصر دما در برقراری آسایش حرارتی بوده چرا که با وجود پایین بودن رطوبت نسبی هوا در چهار ماه ژوئن، جولای، آگوست و سپتامبر نسبت به سایر ماه­ها، میزان شرجی بودن و عدم برقراری آسایش حرارتی در این ماه­ها به حداکثر خود می­رسد که علاوه بر ایجاد سایه به تهویه طبیعی هوا نیز جهت برقراری آسایش حرارتی نیازمند است.

کلیدواژه‌ها

اقلیم شهری؛ آسایش حرارتی؛ فضاهای مسکونی؛ دما و رطوبت؛ شهر رشت

مراجع

آلن، ادوارد. (1393). ساختمان­ها چگونه عمل می­کنند. ترجمه محمود گلابچی و کتایون تقی­زاده، تهران: دانشگاه تهران.

اچ. اونز، بنجامین. (1374). نور روز در معماری. ترجمه شهرام پوردیهیمی و حوری عدل­طباطبایی، تهران: انتشارات نخستین.

احمدپور­کلهرودی، نرگس؛ پورجعفر، محمدرضا؛ مهدوی ­نژاد، محمدجواد و یوسفیان، سمیرا. (1394). نقش و تأثیر عناصر طراحی در کیفیت آسایش حرارتی فضاهای باز شهری (طراحی پیاده­راه طمقاچی­ها در کاشان). نامه معماری و شهرسازی، 9(18)، 79-59.  

اصلاح عربانی، ابراهیم. (1387). کتاب گیلان. جلد اول و دوم (چاپ سوم)، رشت: انتشارات پژوهشگران.    

باعقیده، محمد؛ انتظاری، علیرضا؛ نعیمی، علی و سالاری، مریم. (1392). بررسی آماری و سینوپتیکی پدیده شرجی در استان­های شمالی ایران (گیلان، مازندران، گلستان). فضای جغرافیایی، 13(33)، 152-113.

باعقیده، محمد؛ شاکریف فهیمه و میوانه، فاطمه. (1396). بررسی مقایس ه­ای تنش­ های حرارتی در سواحل شمال و جنوب ایران. تحقیقات سلامت در جامعه، 3(3)، 11-1.

بحرینی، سید­حسین و کریمی، کاظم. (1393). برنامه­ ریزی محیطی برای توسعه سرزمین. چاپ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.

برنا، رضا و شاعری­کریمی، نساء. (1395). تحلیل زمانی و مکانی پدیدة شرجی در استان خوزستان با استفاده از شاخص شدت شرجی و آزمون من-کندال. جغرافیا(انجمن جغرافیای ایران)، 14(48)، 233-214.

بهرامی، سمیه؛ سارلی، رضا و خداد، مهدی. (1397). ارزیابی اقلیم گردشگری جزایر منطقه راهبردی خلیج فارس با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (جزیره قشم). مطالعات خلیج فارس، 4(2)، 60-49.

پروانه، بهروز و همکاران. (1390). تعیین وضعیت آسایش اقلیمی در مقیاس دهه­ ای براساس شاخص ­های زیست اقلیمی (مطالعه موردی: الیگودرز). آمایش محیط، 14، 142-117.  

پوردیهیمی، شهرام؛ طاهری، جعفر و رضایی، نازنین و اسلامی، فرشته. (1394). بررسی راهکارهای طراحی ­اقلیمی در شهر یزد و سمنان، کنفرانس بین­ المللی عمران معماری و زیرساخت­های شهری (صص1-14)، تبریز، ایران.

جوان، خدیجه و ملازاده، ولی. (1392). ﺑﺮرﺳﯽ اﻗﻠﯿﻢ ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺷﻬﺮ اروﻣﯿﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی زﯾﺴﺖ اﻗﻠﯿﻤﯽ. جغرافیا و برنامه­ ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 5(16)، 96-83.

ﺟﻮادﯾﺎن، رحیمه و ﻧﻌﻤﺘﯽ، ملیحه. (1397). ﺑﺮرﺳﯽ آﺳﺎﯾﺶ ﺣﺮارﺗﯽ در اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻌﻤﺎری ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﻠﯿﻤﯽ در ﺷﻬﺮ ﺳﻤﻨﺎن. ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﺳﻨﺠﺶ از دور در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی، 9(1)، 90-74.

حسن­زاده، المیرا؛ قبدیان، فرناز و طاهری، جعفر. (1394). بررسی تأثیر عناصر اقلیمی در طراحی خانه ­های مسکونی شهر رشت، سومین کنگره بین­المللی عمران. معماری و توسعه شهری(صص1-11)، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

حنفی، علی. (1399). تعیین تقویم زمانی آسایش اقلیمی به منظور برنامه ­ریزی گردشگری در شهرهای منتخب توریستی کشور. مهندسی جغرافیایی سرزمین، 4(8)، 274-259.

حسینی، سیدعلی، پوراحمد، احمد و ویسی، رضا. (1392). ﻣﮑﺎﻧﯿﺎﺑﯽ ﺟﻬﺎت ﺑﻬﯿﻨﮥ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺷﻬﺮ رﺷﺖ ﺑﺎ­اﺳﺘﻔﺎده از مدل­AHP، چشم انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، 8(23)، 72-23.

خسروی، محمود، الماسی، فائقه و آبادی، نسرین. (1392). تحلیل آماری پدیده شرجی در استان خوزستان. نخستین کنفرانس ملی آب و هواشناسی (صص1-13)، دانشگاه تحصیلات تکمیلی، کرمان، ایران.

خوش­اخلاق، فرامرز و همکاران. (1390). تحلیل آماری پدیده شرجی در استان خوزستان، یازدهمین کنگره جغرافیدانان ایران (صص1-7)، تهران ، ایران.

خلیلی، سیاوش و ایلانلو، مریم. (1396). بررسی تأثیر عناصر اقلیمی در معماری شهری (مطالعه موردی: ماهشهر). پژوهش و برنامه­ ریزی شهری، 8(31)، 164-147.

زمرشیدی، حسین. (1395). معماری ایران: اجرای ساختمان با مصالح سنتی. چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات زمرد.

مقررات­ملی­ساختمانی­ایران. (1396).  تأسیسات مکانیکی (مبحث14-ویرایش3). تهران: مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی.

رهنمای­اسلام، زهرا و دستمردی، مصطفی. (1395). بررسی تطبیقی طراحی همساز با اقلیم در شهرهای مناطق جلگه­ ای گیلان، (رشت، بندر انزلی، لاهیجان). اولین کنفرانس بین المللی جامع علوم مهندسی در ایران(صص1-10)، انزلی، ایران.

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان گیلان. (1398). سالنامه آماری استان گیلان. معاونت آمار و اطلاعات.

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور. (1395). مقررات و معیارهای طراحی و اجرایی جزئیات تیپ ساختمانی (جلد اول: اقلیم و ویژگی­های ساختمانی). چاپ سوم، 167-1.

سرگزی، محمدعلی. (1395). تعیین محدوده آسایش حرارتی بر طراحی معماری منطقه سیستان. جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای، 19، 26-17.

فغانی، میثم و فیتچت، جنیفر. (1399). دورنمای اثر گرمایش جهانی بر دگرگونی الگوی زمانی-مکانی رخداد استرس حرارتی ایران. پژوهش های تغییرات آب و هوایی، 1(3)، 20-1.

قائدی، سهراب. (1396). تغییرات آب و هوایی و پدیده شرجی در شهرهای ساحلی (مطالعه موردی: استان هرمزگان). مطالعات عمران شهری، 1(2)، 210-193.

صدیق، مرتضی و پیله ور، محمد. (1395). بوم و اقلیم ایران به زبان تصاویر.  چاپ سوم، تهران: سروش­دانش.

کامران کسمایی، حدیثه؛ دانشجو، خسرو و مفیدی­شمیرانی، سیدمجید. (1396). ارزیابی سکونتگاه­های بومی گیلان بر محور زیست­ پایداری. نقش­جهان،  7(2)، 69-59.

کسمایی، مرتضی. (1395). اقلیم و معماری، چاپ هشتم، تهران: انتشارات خاک.

کسمایی، مرتضی. (1388). پهنه­بندی و راهنمای طراحی اقلیمی اقلیم معتدل و مرطوب. تهران، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی.

کیقبادی ­فر، مهدی. (1395). تحلیلی بر فراوانی و شدت روزهای شرجی در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد منتشر نشده، دانشگاه رازی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران.

مسعودیان، سیدابوالفضل. (1391). آب و هوای ایران. چاپ اول، تهران: شریعه توس.

محمدی، محسن و مضطرزاده، حامد. (1397). تأثیر رعایت مبحث19مقررات ملی ساختمان بر آسایش­حرارتی فضاهای ­مسکونی شیراز به روش PMV. انرژی ایران، 21(2)، 31-5.

مور، فولر. (1396). سیستم­های کنترل محیط زیست. چاپ دوم، ترجمه محمد­علی کی­ نژاد و رحمان آذری، تبریز: دانشگاه هنراسلامی.

میرموسوی، سیدحسین و همکاران. (1393). بررسی شاخص شدت شرجی استان گیلان در راستای توسعه گردشگری. دومین همایش ملی بیابان با رویکرد مدیریت مناطق خشک و کویری(صص1-13)، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

نادری، احسان. (1398). رطوبت نسبی و راحتی، شبکه اطلاع­رسانی آپ­گرین­گرید.

Adegoke, O.O. & Tesini P.D. (2019). Geospatial Modeling of Human Thermal Comfort in Akure Metropolis Using Thom’s Discomfort Index. International Journal of Environment and Bioenergy, 14(1), 40-55.

Ahmadi, H., Shaemi, A. (2013). Applying bioclimatic indices to assess the climatic comfort of Illam city. Spatial Planning1, 76-88.

Al Abadla. Z. & Robaa. S. M. & Abdel Wahab. M. M., (2018). Application Of Outdoor Human Thermal Indices In Nablus, Palestine. Global Journal of Advanced Research, 5(5), 190-196.

Amindeldar, S., & Heidari, S., & Khalili, M .(2017).The effect of personal and microclimatic variables on outdoor thermal comfort: A field study in Tehran in cold season. Sustainable Cities and Society, 32, 153-159

Aronova, E., Vatin, N., & Murgul, V. (2015). Design energy-plus-house for the climatic conditions of  Macedonia. Procedia engineering, 117, 766-774.

 Ashrae Handbook. (2017). Fundamentals, American Society of Heating, Refrigerating and Air Conditioning Engineers, Atlanta.

Berman, A. et al., (2016). A comparison of THI indices leads to a sensible heat-based heat stress index for shaded cattle that aligns temperature and humidity stress. International Journal of Biometeorology, 60(10), 1453-1462.

Ayman, H.,&  Mahmoud, A. (2011). An analysis of bioclimatic zones and implications for desigen of outdoor built environments in Egypt. Building an Environment, 46, 605-620.

Bouden, C., & Ghrab, N. (2012). An adaptive thermal comfort model for the Tunisian context: A field study result. Energy and Buildings, 37(9), 952-963.

Gost 30494 Standards. (2011). Residential and public buildings, Microclimate parameters for indoor enclosures, Russian.

Fallah Ghalhari, G., Mayaneh, F., & Shakeri, F. (2015). Evaluation of thermal comfort and human health using Universal Thermal Climate Index (UTCI) Case Study: Kurdistan province. Iranian Journal of Health and Environment, 8(3), 367-378.

Ghavidel Rahimi. Y., &  Ahmadi, M. )2013(. Evaluation and time analysis of climatic comfort in Tabriz city. Geography and Development Magazine, 3, 173 -182.

Ichim. P and Sfîc. L., (2018). The Influence of Urban Climate on Bioclimatic Conditions in the City of Ias, i, Romania, Journal/Sustainability, 12, 2-18.

Irmak. M.A., et al. (2013). Evaluation Of Different Thermal Conditions Based On THI Under Different Kind Of Tree Types – As A Specific Case In Ata Botanic Garden In Eastern Turkey. Global NEST Journal, 15(1), 131-139.

McKeen, P., & Fung, A.S. (2014). The effect of building aspect ratio on energy efficiency: A case study for multi-unit residential buildings in Canada. Buildings, 4, 336-354.

Nascimento, et al. (2019). What is the best temperature-humidity index equation to indicate heat stress in crossbred dairy calves in a tropical environment?Ciência Rural,Santa Maria, v.49:01, e20180132,1-8.

Octay. D. (2002). Design With the climatic in housing environments: An analysis in northern Cyprus. Building and Environment, 37, 1003-1012.

Rahimi Danesh, et al., (2019). Investigating the effect of climate-compatible architecture on the design of residential towers(Rasht City), 6^th International Conference on Civil, Architecture & Enviriomental Sciences, Stockholm, Sweden, 1-13.

The AIA Research Corporation. (2017). The American Institute Of Architects. Retrieved 2020, Dec. 25. From.

Vladut. A. (2016). Thermal Comfort Within Oltenia Plan. Oltenia Journal for Studies in Natural Sciences , Vol. XXXII/1, 115-121.

Yaglou, C. P., & Miller, W. E. (1935). Effective temperature with clothing. Ashrae Transactions.