نگاهی به چیستی مفاهیم «کرامت انسانی»، «عدالت اجتماعی» و «آزادی» در غزلیات حافظ و اعلامیۀ حقوق بشر سازمان ملل متحد

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مقاله 5، دوره 6، شماره 21، آذر 1401، صفحه 107-130   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/rpcl.2022.697257

نویسندگان

عزت خلیقی¹؛ سعید روزبهانی^{* 2}؛ ابوالقاسم امیراحمدی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران. (نویسندۀ مسئول).

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران.

چکیده

مفهوم حقوق بشر در همۀ فرهنگ­ها مورد احترام بوده و قوانین متعددی در این باره وضع شده است و لزوماً منحصر به دوران معاصر نیست. به این اعتبار که ادبیات، جلوه­گاه فرهنگ منعکس در بطن و متن جامعه است، بازتاب مصداق­های حقوق بشر در آن دیده می­شود. در گسترۀ ادبیات فارسی، حافظ در آیینۀ دیوان غزلیات، ضمن پرداختن به مسائل غنایی، عاشقانه، عرفانی و ... از موضوعات حقوق بشری هم سخن گفته است. او در ابیات مختلف، بارها به کاستی­های حقوق انسان­ها اعتراض کرده­ و مخاطبان خود را به صورت مستقیم و غیرمستقیم به رعایت مبانی آن فراخوانده­ است. حافظ برای تحقق این هدف نوآوری­هایی انجام داده که پرورش شخصیت رند از آن جمله است. در این پژوهش با استناد به منابع کتاب‌خانه­ای و روش توصیفی- تحلیلی، چیستی مفاهیم «کرامت انسانی»، «عدالت اجتماعی» و «آزادی» در غزلیات حافظ (با رویکرد به کنش‌های رند) و اعلامیۀ حقوق بشر سازمان ملل متحد کاویده شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که رندآفرینی حافظ در دیوان غزلیات، تلاشی انتقادی و اعتراضی برای برجسته کردن محرومیت­های مرتبط با حقوق بشر در جامعۀ ایرانی و افزودن بر گسترۀ شناخت و بینش مردم تحت ستم بوده است. همچنین، از این طریق، دوگانۀ «خودی/ بیگانه» در کلیت ساختار سیاسی جامعۀ ایرانی تشریح و برجسته­سازی شده است. دیگر آنکه، مفاهیم بنیادی ذکرشده در اعلامیۀ حقوق بشر، منحصراً ریشه در دنیای معاصر ندارد و فرازمانی و فراتر از جغرافیایی مشخص است.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ غزلیات؛ رند؛ حقوق بشر؛ کرامت انسانی

مراجع