حکم فقهی ممتنعین زکات از منظر آیات و روایات

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 1، دوره 13، شماره 52، دی 1401، صفحه 1-18   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.1906640.2242

نویسندگان

فاطمه کوه میشی¹؛ منصور امیرزاده جیرکلی^{* 2}؛ حسین صابری³

¹دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریّه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران

²استادیار گروه آموزشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.(نویسنده مسئول)

³استاد مدعو گروه آموزشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه ،دانشگاه آزاد اسلامی ،تربت حیدریه ،ایران

چکیده

زﻛﺎت ﻣﺎل از واﺟﺒﺎت دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ که در آیات متعددی از قرآن به آن اشاره شده است. در زمان پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع)، امتناع از پرداخت زکات مذموم بوده و تعزیراتی برای این جرم منظور می‏شده است. فقها نیز به استناد آیات و روایات در مورد ممتنعین زکات، فتوا بر مذمت داده و احکامی برای آنان صادر کرده‏اند. پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی و تحلیلی تدوین یافته است، پس از مفهوم‌شناسی و بررسی آثار، احکام و تعزیر ممتنعین زکات، در پی پاسخ به این سؤالات است که در آیات و روایات چه تعزیراتی برای ممتنع زکات بیان شده و امکان بهره‌وری از آیات و روایات در عصر حاضر چگونه است. یافته‎های حاصل از این پژوهش، نشان می‎دهد، مشهور فقها به تعزیر ممتنع زکات معتقدند و گرچه در فقه برای وی، مجازات تعیین شده است، اما به نظر می‎رسد ترک واجب شرعی به استناد برخی روایات و قاعده درء، قابل تعزیر نیست و از نظر قانونی نیز جرم محسوب نمی‎شود و برای آن مجازاتی تعیین نشده است.

کلیدواژه‌ها

تعزیر؛ پرداخت زکات؛ واجبات دین

مراجع

قرآن کریم

نهج البلاغه

ابن ادریس، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر.1410ق، اﻟﺴـﺮاﺋﺮ اﻟﺤـﺎوی ﻟﺘﺤﺮﻳـﺮ اﻟﻔﺘـﺎوى، ﻗﻢ: ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1404ق، من لایحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

ابن طولون، محمد بن علی. 1407ق، اعلام السائلین عن کتب سید المرسلین(ص)، بیروت: مؤسسة الرسالة.

      ابن فارس، احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

ابن منظور، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻜﺮم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار الفکر.

ابن هشام، عبدالملک. بی‏تا، سیره نبوی، مصحح، مصطفی سقا، بیروت: دارالمعرفه.

اردبیلی، احمد بن محمد. بی‏تا، زبدةالبیان فی‏أحکام القرآن، تهران: المکتبه الجعفریه لإحیاء الآثار الجعفریه.

اردبیلی، احمد بن محمد. 1403ق، مجمع‏الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: انتشارات اسلامی.

امام خمینى، سید روح اللَّه. 1420ق، تحریرالوسیله، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

انصاری، مرتضی. 1412ق، کتاب الزکوة، چاپ اول، قم: لجنه التحقیق.

بحرانی، یوسف بن احمد. بی‏تا، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: انتشارات اسلامی.

بروجردی، حسین. ۱۳۸۶ش، جامع الاحادیث،  تهران: فرهنگ سبز.

حر عاملی، محمّد بن حسن. 1409ق، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسه آل بیت(ع).

حکیم، سید محسن. 1404ق، مستمسک العروة، قم: منشورات مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1413ق، مفردات الفاظ قرآن، لبنان: دارالعلم.

زراعت، عباس.1392ش، شرح قانون مجازات اسلامی مصوب1392،تهران: ققنوس.

سیوطی، جلال الدین. 1411ق، اَلأشباه والنظائر، قم: دار الکتب العلمیة.

شامبیاتی، هوشنگ. 1371ش، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات پاژنگ.

شهابی، محمود. 1366ش، ادوار فقه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

شهید اول، محمد بن مکی. 1417ق، الدروس‏الشرعیةفی‏فقه الامامیة، قم: انتشارات اسلامی.

شهید اول، محمد بن مکی. 1412ق،  البیان، قم:  محمد الحسون.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1413ق، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة معارف اسلامی.

صادقی، محمدهادی. 1378ش، حقوق جزای اختصاصی، تهران: میزان.

طباطبایی، محمد حسین .۱۳۷۴ش. تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر همدانی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

طبرسی، فضل بن حسن. 1408ق، تفسیر مجمع‏البیان، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت: دارالمعرفه.

طبرى، محمد بن جریر. 1367ش، تفسیر طبرى،  تهران: حبیب یغمائى.

ﻃﻮﺳﻰ، ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ. ۱۴۱۳ق، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه

ﻃﻮﺳﻰ، ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ . 1365ق، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب العلمیة.

علامه حلی، حسن بن یوسف. ۱۳۸۳ش، تذکرة الفقهاء؛ قم. موسسه آل بیت.

فخر رازی، محمد بن عمر. 1420، تفسیر کبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

فیض، علیرضا. 1368ش، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

قرطبى. محمدبن احمد. 1414ق، جامع الأحکام القرآن، بیروت: دارالفکر،

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، تهران، مکتبه الاسلامیه.

متقی هندی، علی بن حسام. 1401ق، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت: مؤسسة الرسالة.

مجلسی، ﻣﺤﻤﺪ باقر.1410ق، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع)، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر.

مجلسی، ﻣﺤﻤﺪ باقر. ١٤٠٤ق، ﻣــﺮآة اﻟﻌﻘــﻮل ﻓــﻲ ﺷــﺮح أﺧﺒــﺎر آل اﻟﺮﺳﻮل، ﺗﻬﺮان: دار اﻟﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼمیه.

مجلسی، ﻣﺤﻤﺪ باقر. ١٤٠٦ق، .روﺿﺔ اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﻓﻲ ﺷﺮح ﻣـﻦ ﻻ ﻳﺤﻀـﺮه اﻟﻔﻘﻴـﻪ، ﻗﻢ: ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻮﺷﺎﻧﺒﻮر،

مجلسی، ﻣﺤﻤﺪ باقر. 1414، لوامع صاحبقرانی(شرح الفقیه)، قم: اسماعیلیان.

محقق حلی، جعفر بن حسن . 1418ق، المختصر النافع فی فقه الامامیه، قم، موسسه المطبوعات الدینیه.

محقق حلی، جعفر بن حسن . 1407ق،  المعتبر فی شرح المختصر، قم، موسسه سید الشهداء(ع).

محقق داماد‌، سیدمصطفى. 1406ق، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان. ١٣87ش، ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ، ﺗﻬﺮان: دار اﻟﻜﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﻴﻪ.

مفید، محمد بن نعمان. 1413ق، المقنعه، ﻗﻢ: ﻛﻨﮕﺮه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺰاره ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ(ره).

مغنیه، محمد جواد. 1402ق،  فقه الامام جعفر الصادق(ع)، بیروت: دارالجواد.

منتظری، حسینعلی. 1406ق، کتاب الزکاة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

نجفی، محمدحسن. 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دارالاحیاءالتراث العربی.

نوری، محمد تقی. 1408ق، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤ سسة آل بیت(ع).

 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358 با تغییرات و اصلاحات 1368.

قانون مجازات اسلامی مصوب1392.

مقالات

امیرزاده جیرکُلی، منصور. 1384ش، بررسی حقوقی مسأله ارتداد در ایران، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، شماره ۳ و ۴، صص18-29.

آل رسول، سوسن و مژگان کاظمی بویینی. 1398ش، نهاینه کردن صفت انفاق از طریق شکرگزاری در بیان قرآن، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره39، صص355-374.

نعمتی پیر، علی و غلامرضا عباسی ولدی. 1391ش، فضایل و رذایل در قرآن، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره9، صص136-160.