واکاوی تغییرات فضایی-کالبدی میدان‌های شهری در شهرهای اسلامی؛ نمونه های مطالعاتی: میدان‌های شهدای بیروت، مرجه دمشق و تقسیم استانبول

فصلنامه مطالعات فضا و مکان

مقاله 1، دوره 1، شماره 1، آذر 1401، صفحه 5-18   

نوع مقاله: مقاله تخصصی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jsps.2022.1966534.1004

نویسندگان

نوید جهدی^{* 1}؛ میلاد فتحی²؛ جواد شکاری نیری³

¹گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

²گروه معماری، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران.

³گروه مرمت میراث معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران.

چکیده

میدان‌های شهری، بخش‌ ارزشمندی از میراث شهرها هستند. در همین راستا، تحلیل و بررسی مؤلفه‌های گوناگون مؤثر در پیدایش میدان‌ های شهری به ‌عنوان فضایی عمومی در کشورهای اسلامی، موضوعی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. نقش کلیدی میدان‌ ها در ساختار شهرها، اهمیت شناخت مراحل تکوین و تطور آن‌ها را به ‌منظور درک صحیح ساختار شهری در کشورهای اسلامی و تعمیم نتایج آن روشن می‌سازد. براین اساس و با هدف درک عمیق اهمیت میدان در ساختار شهرهای اسلامی، این پژوهش به‌ دنبال پاسخ به این پرسش است که:  نحوه شکل‌گیری و تغییرات فضایی-کالبدی میدان‌های شهری از جزئی نوظهور و حاشیه‌ای در ساختار شهرهای اسلامی تا بدل شدن به قلب تپنده­ی این شهرها به چه صورت بوده است؟ این مقاله پژوهشی کیفی با رویکرد توصیفی-تحلیلی است که در آن از روش موردپژوهی استفاده شده است. محدوده مطالعه شامل میدان‌های "شهدای بیروت"، "مرجه دمشق" و "تقسیم استانبول" است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در اواخر قرن 19 میلادی، میدان‌های شهری به ‌عنوان شکل جدیدی از فضای عمومی، در پاسخ به رشد بی‌سابقه جمعیت شهرها و به پشتوانه ثبات سیاسی و قدرت اقتصادی دولت حاکم، در این کشورهای اسلامی شکل گرفته است. به نحوی ‌که ابتدا، در مکانی خارج از حصار شهر قدیمی مکان‌یابی می‌شدند و با گذشت زمان و توسعه­ی فیزیکی شهر نقش پراهمیتی در ساختار شهری پیدا می کرده اند و در نهایت با فراهم‌کردن بستر فضایی و کالبدی لازم جهت پشتیبانی و بروز رخدادهای اجتماعی، دارای معانی مدنی و یادمانی شده اند و به قلب تپنده شهرهای اسلامی بدل گشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

میدان شهری؛ میدان شهدای بیروت؛ ‌ میدان مرجه دمشق؛ میدان تقسیم استانبول؛ شهرهای اسلامی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

1- 1004 Jahdi Eng. 290901.pdf

مراجع

اردلان، ‌حمیدرضا (۱۳۹۶). حقیقت پیدایی میدان، میان و دئنا. ماهنامه نمایش، پیاپی 214 (19): صص 18-19.

حقیریان، شیدا؛ سجادزاده، حسن و کریمی مشاور، مهرداد (1395). اولویت بصری میدان‌های شهری از منظر کاربران (نمونه موردی: میدان های شهر همدان). فصلنامه آمایش محیط، دوره 9،‌ شماره 35: صص 23-42.

خادمیان، طلیعه و قابل رحمت، فاطمه (1394). کنش‏‌های جمعی کارناوالی و فضای شهری. فصلنامه مطالعات جامعه شناختی شهری، دوره 6، شماره 17، صص 179-212.

خیرآبادی، مسعود (1376). شهرهای ایران. ترجمه حسین حاتمی‌نژاد و عزت‌الله مافی، نشر نیکا، مشهد.

دلاور، علی (1393). روش تحقیق در روان‌شناسی و علوم تربیتی، چاپ 41، نشر ویرایش، تهران.

رحیمی، لیلا. (1397). تبیین و ارزیابی عوامل تاثیرگذار در مطلوبیت میدان شهری مطالعه موردی: میدان ساعت تبریز. فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، دوره 8، شماره 4، صص 67-88.

سلطان‌زاده، حسین (۱۳۸۹). فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران. چاپ چهارم، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

کریر، راب (۱۳۸۳). فضای شهری. ترجمه خسرو هاشمی‌نژاد. نشر خاک.

Al-Hagla, K. S. (2009). Evaluating new urbanism's walkability performance: A comprehensive approach to assessment in Saifi Village, Beirut, Lebanon. Urban Design International, 14(3), 139-151.

Batuman, Bülent. (2015). Everywhere Is Taksim: The Politics of Public Space from Nation-Building to Neoliberal Islamism and Beyond. Journal of Urban History, 41(5), 881-907.

Baykan, Aysegul; & Hatuka, Tali. (2010). Politics and culture in the making of public space: Taksim Square, 1 May 1977, Istanbul. Planning Perspectives, 25(1), 49-68.

Bieber, Florian; & Brentin, Dario (eds.). (2019). Social Movements in the Balkans: Rebellion and Protest from Maribor to Taksim (1 edition). London: Routledge.

Burns, Ross. (2007). Damascus: A History (1 edition). Routledge

Deutinger, T. (2014). Pedro Rey Antón:‘Squares’. Mark, 48, 44-45.

Gharios, Cynthia. (2012). Monumentality in a divided city: the case of the Martyrs’ Square Beirut, Lebanon. Wageningen University, Netherlands.

Gül, Murat; Dee, John; & Cünük, Cahide Nur. (2014). Istanbul’s Taksim Square and Gezi Park: the Place of protest and the ideology of place. Journal of Architecture and Urbanism, 38(1), 63-72.

Haddad, R. G. (2009). Changes in the nature and governance of public spaces in the historic city centre: the case of Damascus, Doctoral dissertation, Heriot-Watt University.

Hamdan, A. N. (2017). Sites of Memory in Lebanon: The Hariri Mosque in Martyrs Square. In The Social Life of Memory. Palgrave Macmillan, Cham. 145-168.

Hammond, Timur. (2019). The politics of perspective: subjects, exhibits, and spectacle in Taksim Square, Istanbul. Urban Geography, 40(7), 1039-1054.

Hudson, Leila. (2006). Late Ottoman Damascus: Investments in Public Space and the Emergence of Popular Sovereignty. Critique: Critical Middle Eastern Studies, 15(2), 151-169.

Kassir, S. (2011). Beirut. University of California Press.

Kubat, Ayşe Sema; Ozer, Ozlem; Gumru, F. Belgin; & Argin, Gorsev. (2015). Evaluating the impacts of an urban design project : Multi-phase Analyses of Taksim Square and Gezi Park, Istanbul. In Proceedings of the 10th International Space Syntax Symposium. London: Space Syntax Laboratory, The Bartlett School of Architecture, University College London.

Lévy, Bertrand. (2012). Urban Square as the Place of History, Memory, Identity. In S. R. Dusica Drazic (ed.), (S. R. Dusica Drazic, ed.), Memory of the City (pp. 156-173). Belgrade: Kulturklammer.

Murat Z. Memluk. (2013). Designing Urban Squares. In Advances in Landscape Architecture (p. Ch. 19). Rijeka: IntechOpen.

Örs, İ. R. (2014). Genie in the bottle: Gezi Park, Taksim Square, and the realignment of democracy and space in Turkey. Philosophy & Social Criticism, 40(4-5), 489-498.

Rabbat, Nasser. (2012). The Arab Revolution Takes Back the Public Space.Critical Inquiry, 39 (1), 198-208.

Siramkaya, S. B. (2019). The Effect of Change in Urban Squares on Urban Identity: The Case of Konya. Architecture Research, 9(1): 7-15.

Stockhammer, Daniel; & Wild, Nicola. (2009). The French Mandate City, A footprint in Damascus. ETH Studio Basel Contemporary City Institute, Middle East Studio, 2009. P.13. From a model

Totah, Faedah. (2014). Preserving the Old City of Damascus. Syracuse University Press.

Volk, Lucia. (2010). Memorials and Martyrs in Modern Lebanon (Public Cultures of the Middle East and North Africa), Bloomington: Indiana University Press.

Zakariya, Khalilah; Harun, Nor Zalina; & Mansor, Mazlina. (2015). Place Meaning of the Historic Square as Tourism Attraction and Community Leisure Space. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 202, 477-486.