طراحی الگوی پرورش خلاقیت دانش‌آموزان دختر دوره دوم متوسطه نظری در مدارس شهر تهران

فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی

دوره 16، شماره 3 - شماره پیاپی 61، آذر 1401، صفحه 183-212   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فرشته رحمتی¹؛ محمد حسن پرداخت چی^{* 2}؛ احمدرضا سنجری³؛ نرگس حسن مرادی⁴

¹دانشجوی دکتری، گروه مدیریت آموزشی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد، گروه مدیریت آموزشی، بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی (استاد گروه علوم تربیتی واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی)، تهران، ایران،

³استادیار، گروه مدیریت صنعتی، دانشگاه علامه طباطبایی (استاد مدعو واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی)، تهران، ایران.

⁴دانشیار، گروه مدیریت آموزش عالی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

امروزه خلاقیت نه به‌عنوان یک نیاز، بلکه به‌عنوان شرط بقا هر سازمان یا جامعه تلقی می­گردد. این پژوهش با هدف طراحی الگوی پرورش خلاقیت دانش­ آموزان دختر دوره دوم متوسطه نظری شهر تهران انجام شده است. نوع پژوهش از نظر هدف، توسعه ­ای و از لحاظ نتیجه، کاربردی و از لحاظ نوع داده­ ها آمیخته اکتشافی(کیفی و کمی) است. جامعه آماری تحقیق در بخش کیفی شامل 23 نفر از خبرگان علمی و صاحب نظران آموزش‌ و پرورش بودند که با روش نمونه­ گیری غیر­احتمالی قضاوتی و هدفمند انتخاب شدند. در بخش کمی شامل 400 نفر از مدیران مدارس دخترانه دوره دوم  مقاطع متوسطه شهر تهران بودند که با توجه به جدول مورگان، حجم نمونه 196 نفر تعیین گردید و با استفاده از روش نمونه­ گیری تصادفی خوشه ­ای انتخاب شدند. ابزارهای گردآوری داده­ ها در بخش کیفی شامل مصاحبه نیمه­ ساختار یافته و در بخش کمی نیز پرسشنامه محقق ساخته بود. انجام مصاحبه­ ها تا دستیابی به اشباع نظری ادامه یافت. روایی کدگذاری از طریق بازآزمون تایید شد. روایی محتوایی پرسشنامه بخش کمی نیز توسط خبرگان تایید شد. روش تحلیل داده­ ها در بخش کیفی شامل کدگذاری باز، محوری و انتخابی روش داده بنیاد کلاسیک و در بخش کمی نیز مدل­سازی معادلات­ ساختاری جهت اعتبارسنجی الگو بود. یافته ­های پژوهش حاکی از شناسایی 94 شاخص از کدهای باز مصاحبه ­ها در قالب 10 مولفه­ ها و 4 بعد بود که عبارتند از: ابعاد اثر پذیر شامل قابلیت­های دانش ­آموز، عوامل فردی شامل پشتکار دانش آموز و علاقه دانش ­آموز، عوامل خانوادگی شامل فرهنگ خانواده و رفتار خانواده و عوامل مربوط به فرایند آموزش شامل محیط آموزشی، روش­های تدریس، محتوای آموزش، آموزش خلاقیت و قابلیت­ها و توانایی­های معلم. نتایج تحلیل­های کمی نیز موید معنی ­داری ارتباط بین ابعاد، مولفه ­ها و شاخص­های الگو بود که این روابط در سطح آلفای 0.05 معنی ­دار است.

کلیدواژه‌ها

خلاقیت دانش‌آموزان؛ عوامل فردی؛ عوامل‌خانوادگی و عوامل مربوط به فرایند آموزش

مراجع

اسدی، مسعود. کلهر، منوچهر. (1400). تحلیل شکاف وضعیت موجود و مطلوب صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان (مطالعه موردی: معلمان استان قزوین)، اخلاق حرفه ای در آموزش، 1(1): 104-123.

افشارکهن، زهرا. عصاره، علیرضا.(1390). بررسی تاثیر آموزش خلاقیت به معلمان بر خلاقیت دانش آموزان پایه اول ابتدایی استان خراسان در سال تحصیلی 89- 88.، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 1(2): 55-29.

امینی، محمد. رحیمی، حمید. منتظر، مرجان.(1398). تعیین نقش و سهم برخی عوامل و موانع رشد خلاقیت در نظام آموزشی ایران (مورد مطالعه: مدارس دوره متوسط اول کاشان)، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9(1):81-114.

پیرقلی کیوی، معصومه.(1395). رابطه بین هوش اجتماعی و خودکارآمدی با سبک حل مسأله خلاق دانش‌آموزان دختر شهر اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.

حسینی، معصومه و صادقی، طاهره.(1389). عوامل موثر بر خلاقیت اعضای هئیت علمی و ارائه راهکار به منظور ارتقا، مجله راهبردهای آموزش، 3(1): 16-34.

حیدری فرد، رضا. زین­آبادی، حسن­رضا. بهرنگی، محمدرضا. عبدالهی، بیژن.(1396). ایجاد ساختار توانمندساز و حامی‌نوآوری لازمه تحقق مدارس نوآور، پژوهشی ترکیبی، نشریه مدیریت بر آموزش سازمانها، ۶ (۲) :۱۵۱-۱۱۵.

جهانیان، رمضان. (1395). عوامل موثر در پرورش و توسعه خلاقیت دانش آموزان مدارس ابتدایی استان البرز، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(2): 200-175.

خلعتبری، جواد. (1394). تعیین اثربخشی آموزش ابراز وجود بر میزان خلاقیت دانش آموزان پسر دوره ابتدایی، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 5(3):197-211.

سرابی، مرضیه. احمدی، پروین. (1398). آسیب شناسی برنامه درسی تفکر و سبک زندگی در دوره متوسطه اول، تدریس پژوهی، 7(1)، 211-231.

سیف، علی اکبر.(1398). روانشناسی پرورشی نوین، تهران، انتشارات دوران.

دهقان­پور فراشاه، مرضیه. ثابت، مهرداد. نیوشا، بهشته. (1400). تبیین رابطه ساختاری بین صفات شخصیت و خلاقیت براساس نقش میانجیگر هوش و دانش، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 11(1): 189-212.

راهبر، علی. عصاره، علیرضا. احمدی، غلامعلی. صالح صدق­پور، بهرام. (1396). تاثیر آموزش روش تدریس بارش مغزی بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر پایه هفتم در درس کار و فناوری مدارس متوسطه اول ناحیه سه شهرستان کرج در سال تحصیلی 1394- 1395، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،7(3 ): 251-276.

روشنیان رامین، محسن. علی آبادی، خدیجه. دلاور، علی.(1399). بررسی تأثیر بازی‌سازی رایانه‌ای بر خلاقیت دانش‌آموزان دوره ابتدایی، فناوری آموزش، 12(3): 748-739.

صادقی نیارکی، عین الله. نادری نسب، مهدی. رمضانی نژاد، رحیم.(1398). ارتباط بین سبک رهبری تحول­گرا، خلاقیت سازمانی درادارات تربیت بدنی آموزش وپرورش کشور، فصلنامه مرکز مطالعات راهبردی وزارت ورزش و جوانان، 18(44):115-128.

عباسی سروک، لطف اله. باقری، مریم.کردستانی، فرشته. (1397). بررسی رابطه سرمایه انسانی با خلاقیت کارکنان مدارس ‏دولتی شهر تهران، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 8(2): 209-228.

عموزاده، راحله. سلیمانی، نادر. (1396). رابطه عضویت، فعالیت و بهره‌گیری مدیران مدارس از شبکه‎های اجتماعی با خلاقیت سازمانی آنان در دوره متوسطه، فصلنامه روانشناسی تربیتی، 8(2) : 37-47.

کریمی­زاده، فهیمه .(1391). موانع و راهکارهای خلاقیت در سازمان، دومین کنفرانس ملی دانشجویی کارآفرینی، دانشگاه شاهد.

مزارزیی، عبدالغفار. مزارزیی، یاسین. ریگی، پروین. (1397). نقش روش­های تدریس در پرورش خلاقیت دانش آموزان ابتدایی، چهارمین کنفرانس سراسری دانش و فناوری علوم تربیتی مطالعات اجتماعی و روانشناسی  ایران،تهران.

منجزی، عزت­اله. هارون رشیدی، همایون. کاظمیان مقدم، کبری. (1400). رابطه الگوهای ارتباطی خانواده با نگرش به خلاقیت: میانجیگری سرزندگی تحصیلی در دانش‌آموزان، تفکر وکودک، 12(2) :21-10.

مقیمی، سید محمد. رمضان، مجید(1398). پژوهشنامه مدیریت، تهران نشر ترمه.

مهاجرانی، مهدی.کریمی، فریبا. نادی، محمد علی.(1398). شناسایی مؤلفه­های نوآوری باز و ارائه مدل برای پیاده سازی نوآوری باز در دانشگاه، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9(2) :199-226.

مهری، محمود. توکلی، عبدالله. زنجیردار، مجید. یزدیان فرد، فاطمه. بخشنده آبکنار، هادی.(1395). عوامل مؤثر بر افزایش خلاقیت کارکنان دانشگاه علوم پزشکی قم، مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، ۱۰ (۱۲) :۶۱-۵۴.

هاشمی، سیداحمد. حسین زاده، احمد.(1395). بررسی رابطه­ی بین مولفه­های مدیریت دانش با نوآوری در مدارس شهرستان مهردر سال تحصیلی 95-1394، دومین کنفرانس بین المللی کارآفرینی، خلاقیت، شیراز.

یاسمی، صدیقه. حسینی­خواه، علی. کیان، مرجان. گرامی پور، مسعود. حسینی، افضل السادات.(1399). طراحی الگوی مدرسه خلاق برای دوره ابتدایی و اعتباربخشی آن از دیدگاه متخصصان، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 10(2) :171-208.

یوسفی، محمد. شجاعی، علی اصغر. حسینی درون­کلائی، سیده زهرا.(1400). میانجیگری خلاقیت در تاثیر راهبردی‌های یادگیری بر نوآوری مدارس متوسطه استان مازندران، تحقیقات مدیریت آموزشی،12(47) : 53-79.

Acar, O. A., Tarakci, M., & Van Knippenberg, D. (2019). Creativity and innovation under constraints: A cross-disciplinary integrative review, Journal of Management, 45(1): 96-121.

Andriopoulos, C., & Dawson, P. (2021). Managing change, creativity and innovation. Managing Change, Creativity and Innovation, 12:100.

Arici, H. E., & Uysal, M. (2021). Leadership, green innovation, and green creativity: a systematic review, The Service Industries Journal, 14 (2): 1-41.

Fuchs, M., Fossgard, K., Stensland, S., & Chekalina, T. (2021). Creativity and innovation in nature-based tourism: a critical reflection and empirical assessment, In Nordic Perspectives on nature-based tourism. Edward Elgar Publishing.

Koivula, M., Villi, M., & Sivunen, A. (2020). Creativity and innovation in technology-mediated journalistic work: mapping out enablers and constraints, Digital journalism, 15 (4): 1-18.

Kwan, L. Y. Y., Leung, A. K. Y., & Liou, S. (2018). Culture, creativity, and innovation, Journal of Cross-Cultural Psychology, 49(2): 165-170.

Lee, A., Legood, A., Hughes, D., Tian, A. W., Newman, A., & Knight, C. (2020). Leadership, creativity and innovation: a meta-analytic review, European Journal of Work and Organizational Psychology, 29(1), 1-35.

Martins, E. and Terblanche,F. (2003). Building organisational culture that stimulates creativity and innovation, European Journal of Innovation Management,6(1):64-74.

Noworol, C., Žarczyński, Z., Fafrowicz, M., & Marek, T. (2017). Impact of professional burnout on creativity and innovation, In Professional burnout (pp. 163-175). Routledge.

Rampa, R., & Agogué, M. (2021). Developing radical innovation capabilities: Exploring the effects of training employees for creativity and innovation, Creativity and Innovation Management, 30(1): 211-227.

Zhang, C., Wu, J., Cheng, L., Chen, X., Ma, X., & Chen, Y. (2020). Improving the Students’ Creativity in Chinese Mathematics Classrooms, Creative Education, 11(9): 1645-1665.