تحلیلی بر شبکه تهدید و حلقه مخاطره سیل در آسیب پذیری کاربری اراضی با رویکردی بر پدافند غیر عامل و تاب آوری شهری (مطالعه موردی: شهر روانسر)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 12، شماره 45، اردیبهشت 1402، صفحه 52-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

کیومرث ملکی^{* 1}؛ عباس ملک حسینی²؛ اقبال پاهکیده³؛ یونس ملکی⁴

¹پژوهشگر پسا دکتری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران

³عضو هیات علمی گروه جغرافیای و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴کارشناس ارشد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

در هر بحرانی مجموعه‌ای از عوامل در افزایش آثار بحرانی مخاطره عمل می‌نمایند و مهار بحران را با مشکل مواجه می‌سازند، به حقیقت پدافند غیر عامل به عنوان یک بینش منطقی و ابزاری مهم درجهت پیشگیری از تهدیدات احتمالی و فراهم کردن امنیت فردی وگروهی، امنیت مراکز جمعیتی و تجهیزات-تاسیسات حساس و کاهش آسیب پذیری بحران بکار می‌رود. پژوهش حاضرکه تحلیلی بر شبکه تهدید و حلقه مخاطره سیل در آسیب پذیری کاربری اراضی با رویکردی بر پدافند غیر عامل و تاب آوری شهری در شهر روانسر است به تاثیر استقرار و بهینه سازی کاربری‌ها و نقش راهبردی پدافند غیر عامل در تاب آوری شهری می پردازد. نوع تحقیق در این مفاله با توجه به ماهیت موضوع توصیفی-تحلیلی است. نتایج حاصل نشان در صورت وقوع سیل در شهر روانسر بیشترین آسیب پذیری در محله گل سفید خواهد بود. شکل گیری بخشی از محله در بستر طغیانی رودخانه و خصوصیاتی نظیر بافت روستایی با تراکم بالای جمعیت، نفوذناپذیر، ریزدانه و عدم پیروی از هرگونه اصول ساخت‌وساز شهری بر دامنه آسیب‌پذیری این محل افزوده است. همچنین محله‌های بهار، بهداری و بلوار به دلیل شیب پایین و بالا بودن سطح ایستابی آب و قرارگیری در مسیر سرچشمه سراب روانسر و محل اتصال رودخانه‌های عاصم آباد از ضلع غربی وخشکه رود از ضلع شمال شرقی قابلیت بالای سیل‌خیزی برخوردارند و تاب آوری کمتری دارند.

کلیدواژه‌ها

پهنه بندی سیل؛ تاب آوری شهری؛ کاربری اراضی؛ پدافندغیرعامل؛ روانسر

مراجع

استانداری تهران، (1388)، معاونت برنامه ریزی مطالعات منابع طبیعی و محیط زیست تحلیل مخاطرات (زلزله و حرکات توده‌ای).

ایرملو، نورالدین (1362)، مهندسی سیلاب، چاپ اول، ناشر موسسه تحقیقاتی و انتشاراتی ذوقی.

پاهکیده. اقبال، مرادی. سهراب،(1388)، چالشهای جدی شهرهای کوچک اورامان از منظر توسعه شهری، دومین همایش ملی علوم جغرافیایی ، دانشگاه پیام نور آذربایجان غربی .

پوراحمد، احمد. ملکی، کیومرث. فتحی، علی. پورخداداد، بهناز. (۱۳۹۵)، پدافند غیرعامل و نگرشی برتاب آوری جوامع شهری در مواجهه با بحران‌ها و مخاطرات محیطی، کنفرانس ملی پدافند غیرعامل و توسعه پایدار، وزارت کشور، تهران، ۱۲-۱۳ مهرماه.

پورمحمدی. محمدرضا، رنجبرنیا. بهزاد، ملکی.کیومرث، شفاعتی. آرزو (1391) تحلیل توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کرمانشاه، نشریه برنامه‌ریزی فضایی، سال دوم شماره اول، تابستان، دانشگاه اصفهان.

پورمحمدی، محمدرضا. ملکی، کیومرث.( ۱۳۹۵) ، پدافند غیرعامل؛ استراتژی‌های توسعه و امنیت منطقه شهری، انتشارات: موسسه نشر شهر با همکاری معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، چاپ اول زمستان.

پورمحمدی، محمدرضا. ملکی، کیومرث. (۱400)، پدافند غیرعامل و استراتژی‌های توسعه و امنیت منطقه شهری، چاپ دوم (ویرایش جدید همراه با اضافات)، ناشر: انتشارات فروزش.

جعفری، عباس، (1379)، فرهنگ بزرگ گیتاشناسی، چاپ چهارم، انتشارات گیتا شناسی.

حسین زاده دلیر. کریم، ملکی. کیومرث، شفاعتی. آرزو، حیدری فر. محمدرئوف(1391) پدافند غیرعامل و توسعه پایدار شهری با تأکید بر کاربرهای تهدید پذیر کلان‌شهر تبریز از منظر جنگ، نشریه جغرافیا و پایداری محیط، شماره 5، دانشگاه رازی کرمانشاه، زمستان.

حسینی. مهرداد، مطلبی فر. فرخ (1386)، مطالعه و بررسی مدیریت سیل و راهکارهای کاهش خسارات ناشی از سیل، سپهر، دوره شانزدهم، شماره شصت و سوم، پاییز.

حیدری. علی، امامی .کامران، برخوردار .مهرداد، تقی خان. شهیندخت، مرادی فلاح. شادی، سادات میرئی. محمدحسین، 1384، پیش بینی و هشدار سیل، چاپ اول، زمستان، انتشارات کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران

خسروی، فرشاد. شمس، مجید. ملک حسینی،عباس(1399)، تحلیل فضایی اثرات گسترش فیزیکی کلانشهرها بر روستاهای پیرامون (مطالعه موردی: کرمانشاه )، جغرافیا و مطالعات محیطی، شماره 36، صص 39- 52

دفتر تقسیمات سیاسی، ۱۳۹۵، استانداری کرمانشاه.

دهخدا، (1351)، لغت نامه دهخدا؛ جلد چهارم، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

رضایی. محمدرضا، (۱۳۹۲)، ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی مطالعه‌ی موردی: زلزله محله‌های شهر تهران، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره سوم، بهار و تابستان.

فاضل، سوگل. تقوایی، مسعود. محمودزاده، امیر (1396) پهنه‌بندی آسیب‌پذیری لرزه‌ای شهری با استفاده از مدل ANP مطالعه‌ی موردی: شهر نجف آباد، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره یازدهم، بهار و تابستان، صص: 121-132.

قنواتی، عزت الله، (1382) مدل ژئومورفولوژیکی سیلاب در حوزه گاماسیاب، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال هجدهم، شماره 4. [شماره پیاپی 71، مقاله شماره 596، دانشگاه تربیت معلم تهران].

کرم،امیر.درخشان،فرزانه (1391).بررسی فرسایش بادی در ریگ رفسنجان.ناشر سومین همایش مقابله با بیابان زایی

کیت اسمیت (1382)، مخاطرات محیطی، ترجمه ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی نژاد، انتشارات سمت.

ملکی کیومرث، علی اکبری اسماعیل، پوراحمد احمد، مرادی خسرو (1398) (الف)گذری برگذشته تاریخی قلعه تپه‌های منطقه اورامانات از منظر حلقه مخاطره و شبکه تهدید با رویکرد پدافند غیرعامل (محدوده موردمطالعه شهرستان روانسر)، چهارمین همایش بین‌المللی افق‌های نوین در مهندسی عمران،معماری و شهرسازی، تهران، انجمن افق نوین علم و فناوری،10 خرداد ماه

ملکی کیومرث، علی‌اکبری اسماعیل، طالشی مصطفی، مرادی خسرو، (1398) (ب)، پدافند غیرعامل در کاربری‌های خطرزا و تهدید پذیر در جهت دستیابی به آمایش و سازمان‌یابی فضایی شهر (نمونه موردی شهر روانسر)، سومین کنفرانس بین‌المللی علوم کشاورزی، محیط زیست، توسعه شهری و روستایی، ۱۶ مهر ۱۳۹۸، توسط سازمان بین المللی مطالعات دانشگاهی - دانشگاه نیوویژن شهر تفلیس -کشور گرجستان.

ملکی کیومرث، مرصوصی نفیسه، پورخداداد بهناز، فتحی علی، حیدری‌فر محمد رئوف، 1396، سنجش توسعه‌یافتگی روستاهای شهرستان روانسر بااستفاده از GIS، فصلنامه علمی تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی فضایی، انجمن علوم جغرافیایی و برنامه ریزی دانشگاه اصفهان، سال سوم، شماره یازدهم، پاییز(1396)  صفحات 12-28.

ملکی. کیومرث. 1389، بهینه‌سازی کاربری اراضی با تأکید بر پدافند غیرعامل و نقش راهبردی آن در برنامه‌ریزی شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه‌ی موردی: شهر سنندج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، بهمن‌ماه.

ملکی. کیومرث. (1391) ارزیابی و تحلیل آسیب‌پذیری کاربری‌های حساس شهر تبریز از منظر پدافند غیرعامل با تأکید بر بحران زلزله با استفاده از GIS، طرح تحقیقاتی همکاران بخش دفاع سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح

ملکی. کیومرث، پاهکیده. اقبال، مرصوصی. نفیسه ۱۳۹4، سلامتی و امنیت شهرهای دفاعی با الگوی برنامه ریزی کاربریهای چند منظوره نمونه موردی، شهر سنندج، فصلنامه آمایش محیط، تابستان 1394، 8 (29)، صص27-50

ملکی. کیومرث، قنبری. یوسف، شایان. محسن، شفاعتی. آرزو (۱۳۹۴)، سنجش ضریب عمران پذیری روستاهای بزرگ شهرستان روانسر، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ۳۰ (17)، شماره مقاله: ۱۰۱۸ شاپای الکترونیکی: ۲۵۳۸-۴۳۸۴، صص: ۸۵- ۱۰۲.

ملکی. کیومرث، نامی. محمدحسن، شفاعتی. آرزو، پاهکیده. اقبال(۱۳۹۲) مدیریت سیلاب‌های شهری با تأکید بر فضاهای سبز شهری از منظر پدافند غیرعامل، ششمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران "پدافند غیرعامل" ۷ و ۸ آبان دانشگاه فردوسی مشهد

ملکی. کیومرث، نامی. محمدحسن، شفاعتی. آرزو، پاهکیده. اقبال(۱۳۹۲) مدیریت سیلاب‌های شهری با تأکید بر فضاهای سبز شهری از منظر پدافند غیرعامل، ششمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران "پدافند غیرعامل" ۷ و ۸ آبان دانشگاه فردوسی مشهد

ملکی، کیومرث(1400)،تبیین و ارائه الگوی کالبدی-فضایی توسعه شهری در پهنه‌های خطر زلزله (مورد مطالعه کلان شهر کرمانشاه)، رساله دکتری، رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشکده علوم اجتماعی، مرکز تحصیلات تکمیلی، دانشگاه پیام نور، تهران، تابستان، صص: 302.

ملکی، یونس. (1400)، تبیین و ارزیابی کاربری اراضی در برابر سیل با رویکرد پدافند غیر عامل (مطالعه موردی: شهر روانسر)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور واحد پاوه، بهمن ماه، استاد راهنما: دکتر کامران نوری

مهندسین مشاور شهرسازان آذراندیش، 1389، طرح جامع شهر روانسر.

Church, Richard L. T.& Alan Murray, (2009). Business site selection, location analysis and GIS, Published by John Wiley & Sons, Inc. Hoboken, New Jersey. Published simultaneously in Canada Fact sheet p4: Control Stormwater Runoff whit Trees

Eckert, N. and et al, (2008). Optimal design under uncertainly of a passive defense structure against snow avalanches: from a general Bayesian Framework to a simple analytical model, journal of Natural Hazards and Earth System Sciences, No.8. Paris.