واکاوی تغییرات فضایی دمای کمینه حوضه های شرق ایران و ارتباط آن با الگوهای پیوند از دور دمای سطح دریا

جغرافیای طبیعی

مقاله 7، دوره 15، شماره 56، خرداد 1401، صفحه 107-126   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

امیر گندمکار^*

دانشیار گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

چکیده

تغییرات دما یکی از مهمترین مسایل زندگی بشر طی سالهای اخیر می باشد و به عنوان مهمترین نمود تغییر اقلیم در قرن حاضر شناخته می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی تغییرات دمای کمینه حوضه های شرقی ایران و ارتباط آن با الگوهای پیوند از دور دمای سطح دریا شکل گرفته است. در این راستا از داده های ماهانه دمای کمینه ایستگاه های مشهد، سرخس، بیرجند، زابل، زاهدان و سراوان و داده های 14 الگوی پیوند از دور تغییرات دمای سطح دریا طی دوره آماری 2019-1987 استفاده شد. در ابتدا تغییرات دمای کمینه با استفاده از روش های نوین آمار فضایی و تحلیل لکه های داغ مورد بررسی قرار گرفت. سپس در ادامه ارتباط سنجی بین متغیرهای مورد مطالعه با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی بررسی شد. نتایج حاصل بیانگر آن است که در تمام ماه ها لکه های داغ در مناطق جنوبی و شرقی حوضه و لکه های سرد در مناطق شمالی و غربی حوضه مشاهده شده است. لکه های داغ و سرد در ماه مه بیش از سایر ماه ها مشاهده شده و 87/31 درصد از مساحت حوضه مورد مطالعه را لکه های داغ و 58/32 درصد آن را لکه های سرد پوشش داده است. همبستگی پارامترهای موردمطالعه نیز نشان داد از نظر زمانی الگوهای پیوند از دور با دمای کمینه ماه ژانویه بیش از سایر ماه ها همبستگی نشان داده است. در مقابل در ماه های ژوئن و نوامبر هیچ همبستگی وجود نداشته است. 

کلیدواژه‌ها

الگوهای پیوند از دور؛ دما؛ لکه های داغ؛ همبستگی؛ حوضه شرق ایران

مراجع

1- اسدی، مهدی؛ کرمی، مختار (1396): بازنمایی تغییرپذیری دما در استان‌فارس با استفاده از آمارفضایی، فصل­نامه تحقیقات‌جغرافیایی، سال سی و دوم، شماره اول، صص 75-64.

2- احمدی، مژگان؛ کاویانی، عباس؛ دانشکار آراسته، پیمان؛ فرجی، زهره (1398): تخمین دمای هوا و سطح زمین با استفاده از GLDAS و NCEP/NCAR، نشریه آبیاری و زهکشی ایران، سال سیزدهم، شماره چهارم، صص 931-944.

3- بهاروندی، نسیبه؛ مجرد، فیروز؛ معصوم‌پور، جعفر (1399): شناسایی امواج گرمایی و تحلیل تغییرات زمانی- مکانی آن‌ها در ایران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیستم، شماره پنجاه و نهم، صص ۳۹-۵۸.

4- بحری، علی؛ خسروی، یونس (1399): بررسی روند بلندمدت تغییرات زمانی- مکانی دمای سطح دریای عمان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیستم، شماره پنجاه و هشت، صص 199-217.

5- دارند، محمد؛ رحمانی، هایده (1395): نقش الگوهای پیوند از دور بر دمای استان کردستان، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال پنجم، شماره هیجدهم، صص 117-134.

6- روحبخش سیگارودی، حسین علی؛ کرمپور، مصطفی؛ قائمی، هوشنگ؛ مرادی، محمد؛ آزادی، مجید (1397): بررسی بی هنجاری میانگین دمای کمینه و بیشینه ایران در دوره گرم سال به منظور شناسایی دوره گرم و سرد، جغرافیا و مخاطرات محیطی، سال هفتم، شماره سوم، صص 161-187.

7- رفعتی، پردیس؛ رضازاده، مریم (1399): مطالعه همبستگی شاخص‌های ENSO  و  IOD،NAO با تغییرات دمای سطح دریا در خلیج فارس، فیزیک زمین و فضا، سال چهل و ششم، شماره دوم، صص 395-408.

8- سبحانی، بهروز؛ صلاحی، برومند؛ گل دوست، اکبر (1393): ارتباط شاخص اقلیمی NAO با مقادیر میانگین، حداکثر و حداقل دمای ماهانه شمال غرب ایران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال چهاردهم، شماره سی و سوم، صص 75-90.

9- علی آبادی، کاظم؛ داداشی رودباری، عباسعلی (1394): بررسی تغییرات الگوهای خودهمبستگی فضایی دمای بیشینه ایران، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال ششم، شماره بیست و یکم، صص 86-104.

10- فلاح قالهری، غلامعباس؛ شاکری، فهیمه (1401): ارزیابی نقش تغییر اقلیم و سیگنالهای پیوند از دور بر دمای بیشینه مطالعه موردی: استان خوزستان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و دوم، شماره شصت و هفتم، صص 439-457.

11- قویدل رحیمی، یوسف؛ حاتمی زرنه، داریوش؛ رضایی، محمد (1392): نقش الگوی پیوند از دور جو بالای دریای شمال- مازندران در تغییرات زمانی بارش سواحل جنوبی دریای خزر، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره سی و یکم، صص 46-29.

12- ملاشریفی، آمنه؛ محب الحجه، علیرضا؛ احمدی گیوی، فرهنگ (1398): مطالعه اثر نوسان اطلس شمالی بر رابطه بین مسیرهای توفان اطلس شمالی و مدیترانه با استفاده از داده‌های بازتحلیل 55 JRA- و NCEP/NCAR، فیزیک زمین و فضا، سال چهل و پنجم، شماره دوم، صص 423-440.

13- میرحسینی، حامد؛ گندمکار، امیر؛ افروس، علی؛ عباسی، علیرضا (1400): بررسی روند تغییرات سریهای دمایی مناطق شرقی ایران به منظور بررسی تغییرات منطقه‌ای، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای، سال دوازدهم، شماره یکم، صص 125-141.

 

14- Aamir, E. Khan, A. & Abubakar Tariq, M. (2022). The Influence Of Teleconnections On The Precipitation In Baluchistan. Atmosphere, 13, 1001. 1-21. Https://Doi.Org/10.3390/ Atmos13071001

15- B. Uvo, Cintia. Foster, K. & Olsson, J. (2021). The Spatio-Temporal Influence Of Atmospheric Teleconnection Patterns On Hydrology In Sweden. Journal Of Hydrology: Regional Studies, 34, 1-18. Https://Doi.Org/10.1016/J.Ejrh.2021.100782

16- Fang, G. Chen, H. Wei, Z. Wang, Y. Wang, X. & Li, C. (2006). Trend And Interannual Variability Of The South China Sea Surface Winds, Surface Height, And Surface Temperature In The Recent Decade. Journal Of Geophysical Research, 111.

17- Ferster, B. S. Subrahmanyam, B. & Macdonald, A. M. (2018). Confirmation Of ENSO-Southern Ocean Teleconnections Using Satellite-Derived SST. Remote Sens, 10(2), 331, 1-9. Doi: 10.3390/Rs10020331.

18- Jacquez, G. M; Greiling, D. A. (2003). Local Clustering In Breast, Lung And Colorectal Cancer In Long Island, New York. International Journal Of Health Geographics. 2(3). 1-12.

19- López Moreno, J.T.L. (2011). Effects Of The North Atlantic Oscillation (NAO) On Combined Temperature And Precipitation Winter Modes In The Mediterranean Mountains: Observed Relationships And Projections For The 21st Century. Global And Planetary Change, 77(1–2), 62–76.

20- Lewis, S.C. & King, A.D. (2017). Evolution Of Mean Variance And Extremes In 21st Century Temperatures, VOL15, 1-10.

21- Mugume, I. Shuanghe, SH. Tao Sulin, T. & Mujuni, G. (2016). Analysis Of Temperature Variability Over Desert And Urban Areas Of Northern China. Journal Of Climatology & Weather Forecasting, 4:1, 2-9.

22- Park, J-H. & Li, Tim. (2018). Interdecadal Modulation Of El Niño–Tropical North Atlantic Teleconnection By The Atlantic Multi-Decadal Oscillation, Climate Dynamics, 52, 5345–5360.

23- Plewa, K. Perz, A. & Wrzesin´Ski, Dariusz. (2019). Links Between Teleconnection Patterns And Water Level Regime Of Selected Polish Lakes, Water, 11, 1330; 1-19. Doi:10.3390/W11071330.

24- Qi, Li. & Yuqing Wang. (2012). Changes In The Observed Trends In Extreme Temperatures Over China Around 1990, Journal Of Climate, 25(15):5208-5222.

25- Rogerson, P.A. (2006). Statistics Methods For Geographers: Students Guide. Los Angeles. California. SAGE Publications Ltd.

26- Satyaban B. Ratna, T J. Osborn, M J. Bao. Y. & Jianglin, W. (2019). Identifying Teleconnections And Multidecadal Variability Of East Asian Surface Temperature During The Last Millennium In CMIP5 Simulations. Clim. Past, 15, 1825–1844.

27 Yuting, X. Quanlianga, CH. Jiayu, ZH. & Ping, H.)2020). Trends In Extreme High Temperature At Different Altitudes Of Southwest China During 1961–2014. ATMOSPHERIC AND OCEANIC SCIENCE LETTERS, 13(5), 417–425.

28- Yang, Y. Xie, N. & Gao, M. (2019). The Relationship Between The Wintertime Cold Extremes Over East Asia With Large-Scale Atmospheric And Oceanic Teleconnections. Atmosphere, 10(12). 1-20. Https://Doi.Org/10.3390/Atmos10120813.