رفتار اقتصادی در قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 4، دوره 13، شماره 51، مهر 1401، صفحه 47-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.1906984.2248

نویسندگان

ابوالفضل سامی^{* 1}؛ غلامرضا مصباحی مقدم²؛ خشایار سیدشکری³؛ نعمت الله فلیحی پیربستی³

¹گروه مدیریت، دانشکده علوم انسانی، نیشابور، ایران

²گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق علیه السلام

³گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

چکیده

چکیده

رفتار به معنی راه، روش، مشی و... درتمامی بخش های زندگی انسانها، به عنوان نمایش دهنده روحیات، درونمایه و به قولی نگرش و اندیشه اوست که نمود بیرونی پیدا می کند، که در نگرش اسلامی از آن به عنوان فطرت یاد می شود؛ آنچه در این مقاله بر آن تأکید می شود آن بخش از رفتارهایی است که در قالب اقتصادی می گنجد یعنی در قالب رفتارهای مصرفی، تولیدی و مبادله ای کالاهاو خدمات قرار می گیرد. از آنجا که قرآن اصلی ترین و اولین منبعی است که مسلمانان از آن متابعت می نمایند، ابتدا با مراجعه به تمامی114 سوره قرآن رفتار مصرفی، تولیدی و مبادله ای در قالب عناوین خاص دسته بندی شده و در نهایت با جمع بندی آنها نتایج لازم از بحث ازجمله تفاوت این رفتارها با رفتارهایی که در اقتصاد متعارف از آن یاد می شود، همچون توجه به فطرت، سود وزیان اخروی و معنوی، مالکیت خداوند بر سود وزیان، تأثیر عوامل غیر طبیعی، توجه به وحی، رفتار منصفانه و سهل گیرانه و توجه به لذّتهای معنوی مشخص می گردد.

کلیدواژه‌ها

اقتصاد اسلامی؛ رفتار اقتصادی؛ قرآن؛ اقتصاد متعارف

مراجع

قرآن کریم

امیر المومنین علی علیه السلام؛( 1386)، نهج البلاغه؛ ترجمه مرحوم محمد دشتی؛ چاپ اول، مشهد،  نشر واسع.

ارشدی، وحید؛ علی اکبر ناجی میدانی، مصطفی سلیمی فر، بهروز مهرام؛(1394)، «تبیین عامل های پر کننده شکاف بین نظر و عمل در رفتار اقتصادی خانواده مسلمان»؛ اقتصاد اسلامی، شماره 60، صص 113 تا 144.

ارشدی، وحید ؛(1395)، «تبیین عوامل واسطه‌ای در مسیر اثرگذاری آموزه‌های اسلامی بر مخارج مصرفی خانواده‌ی مسلمان»، دکتری تخصصی (PhD)، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی.

اسلامپور، حسن و عبدالمجید بحرینی ؛(1394)، «اخلاق تولید در سبک زندگی اسلامی بر اساس آیات و روایات»؛ مجله قرآنی کوثر، شماره 56، صص 117 تا 134.

انصاری سامانی، حبیب؛ «ارتباط دینداری با رفتار اقتصادی - کاربردی از اقتصاد آزمایشگاهی: مطالعه رفتار اعتماد، مشارکت و انصاف»، دکتری تخصصی (PhD) ، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم اقتصادی و اداری

ایروانی، جواد؛(1391)، آشنایی با اقتصاد اسلامی؛ چاپ اول ، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

پارسا، محمد و  محمد رضا اصغری؛(1392)، روانشناسی عمومی؛ چاپ سیزدهم،  تهران: شرکت چاپ ونشر کتاب های درسی ایران.

توکلی خانیکی، محمدجواد؛ (1394)،  « شناخت مبانی قرآنی و اصول حاکم بر تولید و مصرف» دکتری تخصصی (PhD)؛ دانشکده اصول الدین.

جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛  قم: اسراء، مجموعه.

حسینی دشتی، سید مصطفی؛(1379)، معرف و معاریف(دایره المعارف جامع اسلامی، جلد 5، چاپ سوم با تجدید نظر  اضافات کلی ، تهران :مؤسسه فرهنگی آرایه.

حسینی کوهساری، سید مفید؛(1391)، « اعجاز اقتصادی در قرآن کریم»  اولین همایش اعجاز قرآن،  تهران،  انجمن علمی اعجاز قرآن ایران.

خامنه ای(مقام معظم رهبری)، سید علی؛(1397)، مرگ تاجرانه؛ چاپ اول، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.

خامنه ای(مقام معظم رهبری)، سید علی؛(1397)، معیشت مؤمنانه؛ چاپ سوم، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.

خرمشاهی، بهاء الدین؛ (1377)، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی؛ جلداول، تهران : دوستان- ناهید.

امام خمینی(ره)، سید روح الله؛ (1368)، صحیفه انقلاب(وصیت نامه سیاسی- الهی رهبر کبیر انقلاب اسلامی و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران)، چاپ سوم،  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ انتشارات.

دفتر همکاری حوزه ودانشگاه؛(1371)،  مبانی اقتصاد اسلامی؛ چاپ اول، تهران: سمت.

رستم نژاد، مهدی و سید مفید حسینی کوهساری؛ بهار و تابستان 1388،  « روش‌شناسی مطالعات اقتصاد اسلامی با تأکید بر مطالعات قرآنی»؛ دوفصلنامه تخصصی قرآن و علم، شماره 4، سال سوم، ص ص 33- 64.

رضایی، قاسم؛(1395)، «مفاسد اقتصادی؛ ریشه ها، پیامدها وراه حل های آن از منظر قرآن کریم و سنت»؛ دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، رساله دکتری رشته تفسیر تطبیقی.

ساموئلسون، پُل و نورد هاوس؛(1388)، اصول علم اقتصاد (1)؛ ترجمه مرتضی محمد خان؛ چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

سعیدیان، عبدالحسین؛(1386)، دوره ده جلدی دایرۀ المعارف بزرگ نو، جلد 4، چاپ دوم ، تهران: علم و زندگی- آرام.

سهیلی،کیومرث؛ محمد نقی نظرپور، سید میثم حسینیان؛ بهار و تابستان 1389، « بررسی اصول موضوعه رفتار مصرف کننده در اقتصاد اسلامی و اقتصاد متعارف»؛ دوفصلنامه علمی- تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دوم، شماره دوم، صص124 – 99.

صادقی مال امیری، منصور؛ بهار و تابستان  1392، «طراحی مدل تحلیل رفتار مصرف کننده بر اساس آموزه های اسلام»؛ اندیشه مدیریت راهبردی،  سال هفتم، شماره اول، شماره پیاپی13 ،صص123-156.

طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ سید محمد باقر موسوی همدانی؛  مجموعه جلدها، تهران: کانون انتشارات محمدی.

علاءالدین، سید محمدرضا؛1390، « آشنایی با آیات اقتصادی قرآن کریم(1)»؛ فصلنامه قرآنی کوثر، شماره 38.

علم الهدی، سیدسجاد و عبدالعظیم آق آتابای؛ «اقتصاد اسلامی، تخصیص درآمد و رفتار مصرفی» اقتصاد تطبیقی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال اول، شمارة اول، بهار و تابستان  ،1393ص 159 -133.

عمید، حسن؛(1362)، فرهنگ فارسی عمید؛ چاپ هجدهم، تهران.

قرائتی، محسن؛ تفسیر نور، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، مجموعه 12 جلدی.

الکلینی الرازی، ابی جعفر محمدبن یعقوب ابن اسحاق؛ ترجمه سید هاشم رسولی؛ ج4، تهران.

محمدنژاد چاوشی، حبیب ؛( 1393)، «ارائه الگوی توسعه عدالت در سازمان از دیدگاه قرآن و روایات با توجه به الگوهای موجود در این زمینه» ، دکتری تخصصی (PhD)، دانشگاه معارف اسلامی قم.

مکارم شیرازی با همکاری جمعی ؛ تفسیر نمونه؛ مجموعه.

مطهری، مرتضی( استاد شهید)؛ ده گفتار؛ جهاد سازندگی.

منینگ، اوبری؛ (1383)؛ مقدمه ای بر رفتار شناسی؛ ترجمه عبدالحسین وهاب زاده؛  چاپ اول، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد،.

موسوی اصفهانی، سیدجمال الدین؛(1368)، ملاحظاتی پیرامون پیامهای اقتصادی قرآن؛ چاپ اول،تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

موون، جان و میشل اس، مینور؛(1396)، رفتار مصرف کننده: عوامل درونی وبیرونی؛ مترجمان دکتر عباس صالح اردستانی و محمد رضا سعدی؛ چاپ نهم، تهران: اتحاد.

نظرپورکاشانی، حامد؛(1394) «طراحی الگوی سبک زندگی اسلامی و تاثیر آن بر فرآیند تصمیم‌گیری خرید مصرف‌کننده»؛ دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده مدیریت و حسابداری.

نهضتی، سید بهروز؛(1389)، «تحلیل رفتار خیرخواهانه در ایران»؛ دکتری تخصصی (PhD)، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اقتصادی

نوبخت وند، جابر؛ محمدرضا موسوی شوشتری و وحیده نیکو نام طوسی؛(1392)،  اقتصاد قرآنی بهترین الگوی اقتصادی در شرایط تحریم؛  کنفرانس بین المللی اقتصاد ، بابلسر.

هادوی نیا، علی اصغر؛(1398)، «الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام»؛ اقتصاد اسلامی، سال نوزدهم، شماره 74؛ صفحه 35 تا 63.

هادوی نیا، علی اصغر؛(1396)، رفتار شناسی اقتصادی از دیدگاه قرآن کریم(انسان مادی گرا و انسان فطرت گرا)؛ چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

Handerson, James M and Richad E Quandt; 1980, MICROECONOMIC THEORY; Third edition, McGraw-Hill, Tokyo.

Pearce, David W; Macmillan DICTIONARY OF MODERN ECONOMICS; Third edition, London