واکاوی شرایط همدید رخداد تند باد و توفان گرد و غبار شیراز اسفند 1399

جغرافیای طبیعی

دوره 15، شماره 57، آذر 1401، صفحه 31-48   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

اشرف اسدی^*

استادیار گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

با نزدیک شدن به فصول گذار در انتهای فصل زمستان ، تغییر در شرایط الگوهای حرکت و تندی باد در عرض های میانه پدیده ای اجتناب ناپذیر است که گاهاً می تواند مدیریت بحران و رفت و آمد در معابر شهری را با مشکل مواجه کند . هدف این پژوهش بررسی شرایط همدید شکل گیری تند باد و توفان گرد و غبار در شهر شیراز در روز در 22 اسفند 1399 می باشد. برای رسیدن به این هدف با رویکرد محیطی به گردشی از داده های روزانه بارش ، سرعت باد و گرد و غبارِ سازمان هواشناسی و داده های دمای هوا، ارتفاع ژئوپتانسیل ، فشار تراز دریا ، باد مداری، باد نصف النهاری، رطوبت ویژه و اُمگا از پایگاه داده NCEP/NCAR جهت بررسی تراز فوقانی جو استفاده شده است. نتایج نشان داد که قرار گیری منطقه مورد مطالعه در زیر ناحیه فرارفت تاوایی مثبت در شرق ناوه بادهای غربی که منجر به واگرایی بالایی و همگرایی پایینی می گردد ، برقراری شیو دما و جبهه زایی و به ویژه فرود رودباد جبهه قطبی تا ترازهای پایین جو ، شرایط همدید برای رخداد صعود شدید هوا و شکل گیری تندباد های شدید ناشی از آن را در روز مورد مطالعه فراهم کرده است. این پژوهش می تواند با شناسایی عوامل تاثیر گذار بر رخداد تند بادها مبنای علمی مطلوبی، برای حفاظت و بهبود شرایط سکونت گاه های انسانی باشد.

کلیدواژه‌ها

ناهمواری ارتفاع ژئوپتانسیل؛ جبهه زایی؛ فرارفت تاوایی؛ رودباد جبهه قطبی؛ شیراز

مراجع

1- احمدی، محمود، قویدل رحیمی، یوسف، جانثاری، محدثه (1394): تحلیل زمانی ـ مکانی سالانه توفان‌های تندری استان تهران، فصل­نامه جغرافیای طبیعی، سال هشتم، شماره 28، تابستان 1394، صص 100-87.

2- امیدوار، کمال (1385): بررسی و تحلیل سینوپتیکی طوفان‌های ماسه در دشت یزد ـ اردکان، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 21، شماره 2، شماره پیاپی 81، صص 58-43.

3- پروین، نادر (1396): بررسی تغییرات تراز میانی جو مؤثر بر توفان‌های حوضه آبریز زاب، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، سال 32، شماره 2، شماره پیاپی 125، صص 51-40.

4-­ جعفری، مصطفی (1387): نوسان‌های وقوع باد و روزهای توفانی طی نیم‌قرن گذشته در منطقه خزری، فصل­نامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 16، شماره 4.صص 598-538.

5- خوش‌اخلاق، فرامرز، ماهوتچی، محمدحسن (1398): واکاوی همدیدی بارش‌های تندری مخرب مشهد، نشریه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره بیست و یکم، شماره 12، اسفند 98، صص 245-235.

6- رحیمی، نفیسه، جهانبخش اصل، سعید، صلاحی، برومند (1398): تحلیل آماری ـ همدید بادهای توفنده زمستانه و تابستانه شهرستان‌های اردبیل، پارس‌آباد و خلخال در بازه زمانی 1992-2012، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 23، شماره 70، صص 167-145.

7- رئیس پور، کوه زاد، فهیمی، هلاله، پورکریم، رؤیا (1399): واکاوی توزیع زمانی ـ مکانی سرعت باد سطحی در گستره‌ی جغرافیایی ایران با استفاده از مدلMERRA-2 ، فصل‌نامه جغرافیای طبیعی، شماره 48، صص 89.

8- فرج زاده اصل منوچهر، رازی، مهین (1390): بررسی توزیع زمانی و مکانی طوفان‌ها و بادهای شدید در ایران، پژوهش‌های آبخیزداری، شماره 91.صص 21.

9- فرج زاده اصل منوچهر (1392): مخاطرات اقلیمی ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت، صص 171.

قویدل رحیمی، یوسف (1389): نگاشت و تفسیر سینوپتیک اقلیم با استفاده از نرم‌افزار Grads، تهران، انتشارات سها دانش، صص 159.

10-قویدل رحیمی، یوسف (1390): کاربرد شاخص‌های ناپایداری جوی برای آشکارسازی و تحلیل دینامیک توفان تندری روز 5 اردیبهشت 1389 تبریز، فصلنامه فضای جغرافیایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، سال یازدهم، شماره 43، صص 208-182.

11- طاووسی، تقی، خسروی، محمود، لطفی پور، زینب (1393): بررسی احتمال رخداد توفان‌های فرین در دریاهای ساحلی مورد: کرانه‌های شبه‌جزیره بوشهر، مجله زیست‌شناسی دریا، سال ششم، شماره 21، صص 50-39.

12- عبادی نژاد، سید علی، اصانلو، علی (1389): بررسی تأثیر باد بر ایمنی حمل و نقل، فصل­نامه مطالعات مدیریت ترافیک، سال پنجم، شماره 18، صص 94.

13- علیجانی، بهلول (1381): اقلیم‌شناسی سینوپتیک، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت، صص 97.

14- کاویانی، محمدرضا، علیجانی، بهلول (1379): مبانی آب و هواشناسی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات سمت، صص 259.

15- کیانی، مهرداد، ابوالفتحی، داریوش (1394): الگوهای حرکتی جریان بادهای غالب و پیامدهای محیط‌زیستی آن‌ها در ارتباط با استقرار ساختمان‌ها و معابر شهری نهاوند در غرب ایران، فصلنامه انسان و محیط‌زیست، شماره 32، بهار 94، صص 57-47.

16- کیخسروی، قاسم، حاصلی، محبوبه (1396): شبیه‌سازی خط سیر چند نمونه از طوفان‌های گرد و غبار شدید استان کرمانشاه از دیدگاه همدید و مدل HYSPILT ، فصل‌نامه جغرافیای طبیعی، شماره 37، صص 59.

17- کیخسروی، قاسم؛ خالدی، شهریار، یحیوی، آمنه (1399): بررسی ساز و کار پدیده گرم باد در رشته‌کوه‌های البرز غربی، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال هفتم، شماره 3، صص 78-61.

18- لشکری، حسن، کیخسروی، قاسم (1387): تحلیل آماری سینوپتیکی توفان‌های گرد و غبار استان خراسان رضوی در فاصله زمانی (2005-1993)، مجله پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دوره 40، شماره 65، صص 33-17.

19- مارتین، جاناتان ای (1388)، دینامیک جو در عرض میانه، ترجمه سید ابوالفضل مسعودیان، تهران، انتشارات سمت، چاپ اول، صص 239.

20- مرادی، محمد، سلیقه زاده، مهرنوش، ارکیان، فروزان (1396): ارزیابی موردی چینش قائم باد سطوح بالا، نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، سال هشتم، شماره 31 و 32، زمستان 1396، صص 102-89.

21- مفیدی، عباس، جعفری، سجاد (1390): بررسی نقش گردش منطقه‌ای جو بر روی خاورمیانه در وقوع توفان‌های گرد و غباری تابستانه در جنوب غرب ایران، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال دوم، شماره پنجم، پاییز 1390، صص 45-17.

22- نامداری، سودابه، کریمی، نعمت‌ا…، محمدی، غلام حسن (1396): تحلیل الگوی رفتاری توفان‌های گرد و خاک استان‌های غرب و جنوب غرب ایران و ارتباط آن با توفان‌های گرد و خاک خاورمیانه، نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، سال 8، شماره 31 و 32، پاییز و زمستان 1396، صص 122-103.

23- نوری افسوران، شیرین (1397): تحلیل و طبقه‌بندی بادهای توفنده شهرستان اردبیل در دو دهه گذشته بر اساس مؤلفه مبنا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، استاد راهنما برومند صلاحی.

 

24- Al-Abbasi, K. A. Labban, A. H. Awad, A. M. (2022): Synoptic Characteristics Of The Spatial Variability Of Spring Dust Storms Over Saudi Arabia, Atmósfera,Vol 39, Pp 1.

25- Bao, C. Yong, M. Bueh, C. Bao, Y. Jin, E. Bao, Y. Purevjav, G. (2022): Analyses Of The Dust Storm Sources, Affected Areas, And Moving Paths In Mongolia And China In Early Spring. Remote Sens, Vol 14, Pp 1-17.

26- Bluestein, H.R. (1992): Synoptic – Dynamic Meteorology In Midlatitude: Vol. II. Oxford University Press,Pp 594.

27- Choi, Y. Park, C. Son, S.W, Kim, H. (2021): Long-Term Trend Of Surface Wind Speed In Korea: Physical And Statistical Homogenizations, Journal Of The Korean Meteorological Society, Vol 31. Pp 553-562.

28- Delden. A. V (2001): The Synoptic Setting Of Thunderstorms In Western Europe, Atmospheric Research, Vol 56, Pp89–110.

29- Deng, F; Xou, X:Liu,H. Chen, W.(2007): Evector Of Dust Storm PM 2.5 On Cell Proliferation An Cell Cycle In Human Luny Wbroblasts: Toxicology In Virto: Vol 21,Pp 632-638.

30- Hamidi, M. Kavianpour, M. Shao, Y. (2013): Synoptic Analysis Of Dust Storms In The Middle East, Asia-Pacific Journal Of Atmospheric Sciences, Vol 49,Pp 279-286.

31- Hoker, James, Basara, Jeffrey B.(2007): A 10-Year Spatial Climatology Of Squall Line Storm Across Oklahoma, International Journal Of Climatology, Vol 28,Pp765-775.

32- Kolendowicz.L.(2012): Synoptic Patterns Associated With Thunderstorms In Poland, Meteorologsche Zeitschrift, Fast Track, April 2012,Pp 1-12.

33- Lin Pin-Fang, Chang Pao-Liang, Jou Ben Jong-Dao, Wilson James W, Roberts Rita.D.(2011): Warm Season Afternoon Thunderstorm Characteristics Under Weak Synoptic-Scale Forcing Over Taiwan Island, Weather And Forecasting, Vol 26,Pp44-60.

34- Lorenzo, M. Lönn, J. Azorin-Molina, C. Zhou, C. Angstrom, E. Wern, L.T, Hailstorm, S. Zhang, G. Shen, C. Pezzoli, A. Chen, D. (2022): The Contribution Of Large-Scale Atmospheric Circulation To Variations Of Observed Near-Surface Wind Speed Across Sweden Since 1926, Vol 10,Pp 1-25.

35- Meng, Z. Zhang, Q. (2007): Damage Efect Of Dust Storm PM2.5 On DNA In Alveolar Macrophages And Lung Cells Of Rats; Food And Chemical Toxicology; XXX: Pp 1-7.

36- Shin, Y. Kim, J.H. Chun, H.Y. Jang, W. Son, S.W. (2022): Classification Of Synoptic Patterns With Mesoscale Mechanisms For Downslope Windstorms In Korea Using A Self-Organizing Map, Journal Of Geophysical Research: Atmospheres, Vol 127, Pp 1.

37- Strahler, A. H. Srahler, A. N. (1992): Modern Physical Geography. 4th Edition: Von Hoffman Press.Pp 596.

38- Vessey, A.F. Hodges, K.I. Shaffrey, L.C. Day, J. J. (2022): The Composite Development And Structure Of Intense Synoptic-Scale Arctic Cyclones, Weather Clim. Dynam. Vol 3, Pp1097–1112.