ارائه چارچوبی برای تفسیر و برگردان اسلوب «أَرَأَیْتَ» و فروع آن در قرآن کریم؛ تحلیل ادبی، بلاغی و تفسیری

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 6، دوره 13، شماره 51، مهر 1401، صفحه 87-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.1955839.2841

نویسنده

کاوس روحی برندق^*

عضو هیات علمی و مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

پاره ای از واژگان و ترکیب های قرآنی، از واژگان یا ترکیب های دشوار یاب به شمار می آیند، یکی از تر کیب های دشواریاب، ترکیب «أَرَأَیْتَ» و فروع آن است که دارای پیچیدگی معنایی است. این پژوهش با هدف تحلیل و ارزیابی ترکیب «أَرَأَیْتَ» و فروع آن بر اساس معیارهای صرفی، نحوی، بلاغی و تفسیری، موارد کاربرد این ترکیب در قرآن را مورد پژوهش قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که تنها معنای صحیح این ترکیب و فروع آن در تمامی اسلوب های مورد کاربرد این ترکیب در قرآن کریم به قید همراهی با همزه استفهام و کاف خطاب و یا فقط همزه استفهام، معنای تضمینی مرکّب از «أخبرنی» و «علمت» از افعال قلوب: «به من خبر ده/ خبر دهید/ آیا هیچ توجّه کرده اید؟!» است و تفسیر و برگردان آن به معنای اصلی «آیا دیدی؟» و یا معنای مجازی اوّل «آیا دانستی؟» و تعابیر دیگر مشابه آن در طول یا عرض معنای یاد شده، و یا صرف معنای «أخبرنی» بر خلاف فهم زبان دانان عربی و غیر قابل دفاع خواهد بود.

کلید واژ ها: مادّه «رأی» ، «أرایت» و فروع آن، تعجّب، «أخبرنی».

کلیدواژه‌ها

مادّه «؛ رأی»؛ أرایت»؛ و فروع آن؛ تعجّب؛ «؛ أخبرنی»

مراجع

قرآن کریم

آلوسى، محمود بن عبدالله، (1415 ه.ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.

ابن فارس، أبو الحسین أحمد، (1404هـ/1984م). معجم المقاییس اللغة، تحقیق زهیر عبدالمحسن سلطان، اول، بیروت: مؤسسة الرسالة.

ابن هشام أنصاری، أبو محمد جمال الدین عبدالله بن یوسف، (1399هـ/1979هـ). مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، تحقیق مازن المبارک، و محمد علی حمدالله، مراجعة سعید الأفغانی، پنجم، بیروت: دار الفکر.

ابن‏عاشور، محمدطاهر، (1420 ه.ق). تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، اول، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

ابو حیان، محمد بن یوسف، (1420 ه.ق). البحر المحیط فى التفسیر، اول، بیروت: دار الفکر.

ابوالسعود، محمد بن محمد، (1983 م). تفسیر ابى السعود (ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم)، اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

اخفش، سعید، (1405هـ/1985م). معانی القرآن، تحقیق عبدالأمیر محمد أمین الورد، اول، بیروت: عالم الکتب.

ازهری، محمد، (1396هـ/1976م). تهذیب اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، اول، القاهرة: مکتبة الخانجی. 

استرآبادی، رضی، (بی تا). شرح الرضی على الکافیة، بیروت: دار الکتب العلمیة.

بغوی، خالد عبدالرحمن العک، (بی تا). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تفسیر البغوی)، بیروت: دار المعرفة.

بقاعى، ابراهیم بن عمر، (1427 ه.ق). نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، سوم، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.

 بیضاوى، عبدالله بن عمر، (1418 ه.ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

ثعلب، احمد، (1368هـ/1949م). مجالس ثعلب، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، مصر: دار المعارف.

حسن، عباس، (1367 ه.ش). النحو الوافی مع ربطه بالأسالیب الرفیعة و الحیاة اللغویة المتجددة، دوم، تهران: ناصر خسرو.

حقى برسوى، اسماعیل بن مصطفى، (بی تا). تفسیر روح البیان، اول، بیروت: دار الفکر.

خفاجى، احمد بن محمد، (1417). حاشیة الشهاب المسماة عنایة القاضی و کفایة الراضی على تفسیر البیضاوی، 9جلد، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون - لبنان - بیروت، چاپ: 1.

الدایل، دکتر عبدالله بن حمد، مقاله «أَرَأَیْتَ» و فروعــه: دراسـة لغویـة، مجلة جامعة أم القرى شماره 23.

دره، محمد على طه، (1430 ه.ق). تفسیر القرآن الکریم و اعرابه و بیانه، اول، بیروت: دار ابن کثیر.

درویش، محى‏الدین، (1415 ه.ق). اعراب القرآن الکریم و بیانه، الارشاد، چهارم، سوریه، حمص.

رازی، فخر الدین محمد، (1410هـ/1990م). تفسیر الفخر الرازی، المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، بیروت: دار الفکر.

راغب اصفهانی، حسن، (بی تا). المفردات فی غریب القرآن، تحقیق محمد سیِّد کیلانی، بیروت: دار المعرفة.

زجاج، ابراهیم بن سرى، (1416 ه.ق). اعراب القرآن، سوم، قم، دار التفسیر.

زجاج، ابراهیم، (1408هـ/1988م). معانی القرآن و إعرابه، تحقیق عبدالجلیل عبده شلبی، اول، بیروت: عالم الکتب.

زمخشری، محمود، (بی تا). الکشاف عن حقایق غوامص التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل، بیروت: دار المعرفة.

 سمین حلبی، احمد (1414 ه.ق). الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون، اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.

سیوطى، عبد الرحمن بن ابى بکر، (بی تا). الأشباه و النظائر فی النحو، دوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.

شوکانى، محمد، (1414 ه.ق). فتح القدیر، اول، دمشق: دار ابن کثیر.

صابونى، محمد على، (1421 ه.ق). صفوة التفاسیر، اول، بیروت: دار الفکر.

صافى، محمود، (1418 ه.ق). الجدول فی إعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویة هامة، چهارم، دمشق: دار الرشید.

طباطبایى، محمدحسین، (1390 ه.ق). المیزان فی تفسیر القرآن، دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

طبرسى، فضل بن حسن، (1372 ه.ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، سوم، تهران: ناصر خسرو.

طبرسى، فضل بن حسن، (1412 ه.ق). تفسیر جوامع الجامع، اول، قم: حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت.

طبری، محمد، (1408هـ/1988م). تفسیر الطبری (جامع البیان عن تأویل آی القرآن)، بیروت: دار الفکر.

طوسی، شیخ محمد بن حسن، (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

عبدالباقی، محمد فؤاد، (1412هـ/1992م). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، سوم، بیروت: دار المعرفة.

عکبری، عبدالله، (1397هـ/1976م). التبیان فی إعراب القرآن، تحقیق علی محمد البجاوی، مصر: عیسى البابی الحلبی و شرکاه.

فرَّاء، یحیى، (1403هـ/1983م). معانی القرآن، سوم، بیروت: عالم الکتب.

فیروز آبادی، محمد، (1407هـ/1987م). القاموس المحیط، تحقیق مکتب تحقیق التراث، دوم، بیروت: مؤسسة الرسالة.

قرطبى، محمد بن احمد، (1364 ه.ش). الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.

مبرّد، محمد، (بی تا). المقتضب، تحقیق محمد عبدالخالق عضیمة، بیروت: عالم الکتب.

محلى، محمد بن احمد، (1416 ه.ق). تفسیر الجلالین، اول، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.

‏مصطفوی، حسن، (بی تا). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، سوم، بیروت، قاهره، لندن: دارالکتب العلمیۀ.

نحاس، احمد، إعراب القرآن، (1405هـ/1985م). تحقیق زهیر غازی زاهد، دوم، مصر: عالم الکتب، مکتبة النهضة العربیة.