زمان ولوج روح در جنین با تأکید بر آیات و احادیث تفسیری

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 8، دوره 13، شماره 52، دی 1401، صفحه 129-146   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.1964800.2915

نویسندگان

احمد رضوانی مفرد^{* 1}؛ انسیه نوراحمدی²

¹گروه حقوق دانشگاه بوعلی سینا

²دانشجو دکترا فقه و مبانی حقوق اسلامی

چکیده

حکم تکلیفی مورد اتفاق نظر فقها برای سقط‌جنین با نظر به دلایل متقنی که در منابع اسلامیوجود دارد در دو فرض قبل و بعد از ولوج روح، حرمت است، و هرکسی که سبب سقط شده، مجرم محسوب گردیده و در نهایت، با نظر به مدتی که نطفه وارد رحم مادر گشته و مراحلی را طی کرده، دیه باید بدهد؛ اما فقها با بروز عناوین ثانویه موارد خاصی را قبل از ولوج روح از حکم حرمت استثنا نموده اند لذا تشخیص این زمان از اهمیت وافری برخوردار است. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای اعم از حقیقی و سایبری، بدین ترتیب به نگارش درآمده، که ابتدا مفهوم حق حیات با توجه به آیات قرآن مورد مداقه قرار گرفته و آنگاه به روش تحلیلی سعی شده تا با استفاده از احادیث تفسیری و با بررسی واژه جنین در آن ها و همچنین طریقیت یا موضوعیت داشتن نحوه شکل گیری آن، زمان ولوج روح سنجیده شود.

بررسی های صورت گرفته بیانگر آن است که عدم تفکیک میان روح حیوانی و روح انسانی در برخی روایات و احاله معنای روح به فهم عرفی، اقتضا می‌کند که از ولوج روح، معنای عرفی حیات و زنده شدن جنین برداشت شده، لذا به همین جهت در صورت شک و عدم حصول اطمینان به تحقق پدیده ولوج روح، قاعده احتیاط در دم اقتضاء می‌کند که در موارد مشکوک حکم به عدم جواز سقط بدهیم.

کلیدواژه‌ها

حیات؛ خلقت انسان؛ نفخ روح؛ ولوج روح؛ احادیث تفسیری

مراجع

قرآن­کریم.

ابن ادریس حلی، ابوجعفر،1410، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی،قم: انتشارات اسلامی.

ابن بابویه، محمد(1413، من لا یحضره الفقیه، قم:انتشارات اسلامى.

ابن براج طرابلسی، عبدالعزیز، 1406، االمهذب، قم:انتشارات اسلامی.

ابن­زهره­حلبى، حمزه،1417، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم:مؤسسه امام صادق(ع).

احمدی، امیرعلی،۱۳۸۶، بررسی­جنبه­های­اجتماعی­تحقیقات­شبیه­سازی­و­سلولهای­بنیادی، تهران:پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

اردبیلى، احمدبن­محمد،1403، مجمع­الفائده­و­البرهان­فی­شرح­إرشاد­الأذهان، قم:انتشارات­اسلامى.

اسکندرلو، محمدجواد و سید بهادر علیزی­دی،1395، « بررسی اعجاز علمی­قرآن در مراحل خلقت و تکوین جنین انسان»، دو فصلنامه قرآن و علم شماره18.

اشعری قمی، احمد،1408، کتاب النوادر، قم: مدرسه امام­مهدی.

اصفهانی، محمدحسین،۱۴۱۹، حاشیه کتاب المکاسب. قم: عباس محمد السباع قطیفی.

امامی، مسعود،1385، زمان دمیدن روح در جنین، فصلنامه فقه، کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره49.

امامی، مسعود،1385،«ولوج روح در جنین»، فصلنامه فقه کاوشی نو در فقه اسلامی شماره 49، قم:تبلیغات اسلامی.

آخوند خراسانی، محمدکاظم،1409، کفایه الاصول، قم:آل البیت(ع)لاحیاء التراث.

آگاه، حمید،1382،«‌حق حیات و چالش‌های موجود»، مجله پژوهش‌های قرآنی، شماره 35 و 36.

آل­رسول، سوسن و مریم طاهری­زاده،1389،«بررسی تطبیقی آیات مربوط به علقه با علم جنین شناسی»، مطالعات قرآنی شماره 4.

آل‌عصفور بحرانی، حسین،‌بی‌تا، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع(للفیض)، قم: مجمع البحوث العلمیه‌‌‌.

بحرانی، شیخ یوسف بن­احمد،(1405-1409ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم: انتشارات اسلامی.

بنی­هاشمی، سید­محمد حسن،1424، توضیح المسائل مراجع، مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید،قم:انتشارات اسلامی.

تبریزی، جواد،1427، صراط النجاه، قم:دار­الصدیقه الشهیده.

تفتازانی،1401، شرح المقاصد،پاکستان: دارالمعارف النعمانیه.

تقوی، نازیلا، اسدی نژاد، محمد، عمانی­سامانی، رضا،1395، بررسی ماهیت جنین­های منجمد از نظر فقهی، اخلاقی و حقوقی، فصلنامه فقه پزشکی، سال8، شماره 26 و27.

جعفری، محمدتقی،1370، تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب و تطبیق آن دو بر یکدیگر، تهران: دفتر خدمات حقوقی بین­المللی جمهوری اسلامی­ایران.

جمع من المحققین فی اللجنه الفقهیه،1429، موسوعه احکام الاطفال و ادلتها، تالیف نظمها الشیخ قدره الله الانصاری،قم:مرکز فقه ائمه اطهار(ع).

جمعی از محققان، زیرنظر آیه الله هاشمی شاهرودی،1423، موسوعه الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت(ع)، قم:دائره المعارف فقه اسلامی.

جواهری،حسن،۱۳۸۵، تقسیم جنینی و شبیه سازی،کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره 86.

جهانیان ، منیره، فرهودی، محمود،پاییز1388، شناختی از ثم انشاناه خلقا ءاخر و ارتباط آن با مراحل رشد جنین از نظر پزشکی، اخلاق پزشکی، شماره9، 163تا170

حرعاملی، محمد بن حسن،1414، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‌، قم: مؤسسه آل البیت (ع) الاحیاء التراث.

حسینی روحانی، سیدصادق، ( بی تا-۱۴۱۴ق)، المسائل المستحدثه، قم:دارالکتاب.

حسینی روحانی، سیدمحمدصادق،( 1412-1414ق)، فقه الصادق، قم:موسسه دارالکتاب.

حکیم طباطبایی، سیدمحمدسعید ،1415، منهاج الصالحین، بیروت:دار الصفوه.

حلبى، ابو الصلاح،1403، الکافی فی الفقه، اصفهان:کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین(ع).

الحلی الهذلی، یحیی بن سعید،1405، الجامع للشرایع، قم:منشورات سیدالشهداء( ع).

سبزواری، ملاهادی،1300، شرح اسماءالحسنی، قم: منشورات مکتبه بصیرتی.

شهریاری، حمید،۱۳۸۶. اهدای گامت از منظر اخلاق اسلامی. فصلنامه پایش. دوره چهارم، شماره ششم، صص ۳۹۵-۳۸۵.

شهید الاول، محمد بن جمال الدین مکی العاملی،1419، ذکری الشیعه فی احکام الشریعه، بیروت:موسسه آل البیت(ع).

شهیدثانی، زین الدین بن علی جبعی عاملی،( 1413-1417ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام،قم:معارف الاسلامیه.

شیخ انصاری، مرتضی،( 1415-1418ق)، کتاب الطهاره(تراث الشیخ الاعظم جلد 1)، الموتمر العالمیب مناسبه الذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الانصاری.

شیخ بهائی، بهاء الدین،1390، الحبل المتین فی احکام احکام الدین(رسائل الشیخ بهاء الدین)، قم:مکتبه بصیرتی.

شیخ مفید، محمد،1410، المقنعه، قم: انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

شیرازی، صدرالدین­محمد،1981 ، الحکمه­المتعالیه­فی­الاسفار­العقلیه­الاربعه، بیروت:داراحیاءالتراث­العربی.

حرعاملى، محمدبن­حسن،1409، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة،قم:آل­البیت(ع).

طباطبایی­قمی، سیدتقی،1423، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، قم:کتابفروشی محلاتی.

طوسی، محمدبن­حسن،1418، تهذیب الاحکام، تهران: مکتبة الصدوق‌.

طوسى، محمدبن­حسن،1390، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: مکتبة الصدوق.‌

طوسى، محمدبن­حسن،1400، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى،بیروت:دار الکتاب العربی.

طوسى، محمدبن­حسن،1407، الخلاف،قم: انتشارات اسلامى.

شهیدثانی، زین الدین بن علی جبعی عاملی،1410، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة‌، قم:طبع الحدیثه.

عباسی، محمود،1378، مجموعه مقالات حقوق پزشکی، تهران: انتشارات حقوقی.

علامه­حلی، حسن،( 1412-1424ق)، منتهی المطلب فی­تحقیق المطلب ،مشهد: البحوث­الاسلامیه.

علامه­مجلسی، محمدباقر ،( 1404-1411ق)، مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تحقیق:سیدهاشم­رسولی، تهران:دارالکتب الاسلامیه.

علامه­مجلسی، محمدباقر،(1403-1410ق)، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه­الاطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث­العربی.

علامه مجلسى، محمدتقی،1406، روضة­المتقین فی­شرح من لایحضره الفقیه،قم:کوشانبور.

فاضل لنکرانی، محمد،بیتا، احکام پزشکان و بیماران،موجود در نرم افزار جامع فقه.

فاضل هندی، بهاء الدین،(1416-1424)، کشف­اللثام عن­قو­اعد­الاحکام،قم:انتشارات­اسلامی.

فقه الرضا، المنسوب للامام الرضا( ع)،1406،مشهد:الموتمرالعالمی للامام الرضا( ع).

قطیفی آل طوق، احمدبن­صالح،1245، رسائل آل طوق القطیفی، بیروت:دار­المصطفی.

کامکار، زهره و شهناز رضوی؛ محمدهادی­امین ناجی،1389، مقایسه مراحل تکامل جنین انسان از دیدگاه قرآن و حدیث و علم جنین شناسی، مجله پژوهش­های­علم­و­دین، پاییزوزمستان، شماره2،صص139تا159.

کلینی، محمدبن­یعقوب،1407، الکافی، تحقیق:علی­اکبرغفاری،قم:دارالکتب­الاسلامیه.

محسنى قندهارى، محمدآصف،1424، الفقه و مسائل طبیة، قم:‌ ‌انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.

محقق­کرکی، الشیخ علی­بن­الحسین،1414، جامع المقاصدفی­شرح القواعد،قم:آل­البیت(ع).

مصباح یزدی، محمدتقی،1371، معارف­قرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

مقیمی­حاجی، ابوالقاسم، بیتا، «حقوق حیوانات در فقه­اسلامی»،فقه اهل­بیت(ع)(فارسى)، قم: دائرة المعارف فقه اسلامی.

مکارم شیرازی،ناصر،1429، احکام پزشکی، تهیه:ابوالقاسم علیان­نژادی، قم:مدرسه امام­علی.

منتظری، حسینعلی،1427، احکام پزشکی، قم:سایه.

موسوی العاملی، السیدمحمد،1410، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام،بیروت:آل البیت(ع).

موسوی­خویی، سیدابوالقاسم،1422، موسوعه الامام­الخویی، قم:موسسه احیاء­آثارالامام­خویی.

موسوی­سبزواری، سید­عبدالاعلی،(1413-1417)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، موسسه المنار.

نجفی، محمدحسن،1404، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، دار احیاء التراث العربی.

نراقی، احمد،(1415-1419)، مستند­الشیعه الی­احکام الشریعه،بیروت:آل­البیت(ع)لاحیاء­التراث.

وحیدخراسانی، حسین،1428، منهاج الصالحین؛قم:مدرسه امام­باقر( ع).

همدانی، آقا­رضا،(1416-1424)، مصباح الفقیه،قم:جعفریه لاحیاء التراث.