ذکر، اسم اعظم، عدم توقیفیت اسماء و جایگاه صفات جلال و جمال الهی در سیر و سلوک در سایه‌سار آثار نجم کبری

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 15، شماره 54، خرداد 1402، صفحه 182-201   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1971976.1669

نویسندگان

شهروز گودرزی منفرد¹؛ مهدی محبتی^{* 2}؛ جلیل تجلیل³؛ رقیه صدرایی⁴

¹دانشجوی دکترا زبان و ادبیات فارسی،واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

³استاد تمام ،واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

⁴دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

چکیده

عرفان در مرتبۀ اول بر پایۀ عنایت الهی و در درجۀ بعدی بر پایۀ معرفت، محبت، تزکیه نفس، خلوت، ذکر، روزه، طهارت، سماع، تسلیم محض به شیخ کامل و نفی خواطر و رضا بنانهاده شده است. نجم الدین کبری عارف بزرگ قرن ششم و ابتدای قرن هفتم که به‌واسطه شاگردان جاودانه وی شناخته‌شده است. دارای اندیشه‌های بزرگی است که هنوز هم ناشناخته مانده است. ضرورت این تحقیق آنجا رخ می نماید که بسیاری از اندیشه‌های این شیخ که مهجور مانده است دارای کلامی متفاوت از دیگر عرفا است. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی به بررسی ذکر و مسائل مرتبط با آن در آثار نجم الدین کبری پرداخته است. در کنار ذکر به مباحث پر مجادله‌ای چون اسم اعظم، توقیفیت یا عدم توقیفیت اسماء و نیز جایگاه صفات جمال و جلال الهی در سیر و سلوک ازنظر این شیخ ولی تراش می‌پردازیم. البته تحقیقات وسیع‌تری جهت رفع مبهمات و مرموزات اندیشه شیخ کبری لازم است.

کلیدواژه‌ها

نجم الدین کبری؛ ذکر؛ اسم اعظم؛ اسماء الهی؛ صفات الهی

مراجع

منابع

ابوروح‌، لطف‌الله‌ بن‌ ابی‌ سعد؛ و شفیعی‌ کدکنی‌، محمدرضا. (۱۳۸۶). حالات‌ و سخنان‌ ابوسعید ابوالخیر. تهران‌: سخن‌.

‫اردکانی‌یزدی، احمد بن‌ محمد؛ و نورانی‌، عبدالله‌. (۱۳۷۵). مرآت‌الاکوان : تحریر شرح هدایه ملاصدر‌ا‌شیرازی. (ایران و شرکت انتشارات علمی و فرهنگی). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر نشر میراث مکتوب.

‫جعفر سجادی‌. (۱۳۷۳). فرهنگ‌ معارف‌ اسلامی‌: شامل‌ اصطلاحات‌ مربوط به‌ علوم‌ ، فلسفه‌ ، منطق‌ ، فقه‌ ، اصول‌ ، کلام‌ ، تفسیر ، هیئت‌ ، نجوم‌ ، ملل‌ و نحل‌ ، گاه‌شماری‌ ، ادبیات‌ ٬ آ - ج. تهران‌: کومش‌.

‫حسن‌زاده‌ آملی‌، حسن‌. (۱۳۷۱). رساله‌ نور علی‌ نور در ذکر و ذاکر و مذکور (ویرایش ‏‫[ویراست ۲؟].). قم‌: تشیع‌.

‫حسن‌‌زاده آملی، حسن؛(۱۳۸۵). نور علی نور در ذکر و ذاکر و مذکور. قم: ال‍ف‌. لام‌. م‍ی‍م‌.

‫ حسن‌‌زاده آملی، حسن؛ (۱۳۸۵الف‌). دروس معرفت نفس. قم: ال‍ف‌. لام‌. م‍ی‍م‌.

حسن‌‌زاده آملی، حسن؛ نراقی، احمد بن محمدمهدی؛ و نراقی، احمد بن محمدمهدی. (۱۳۸۰). خزائن. قم: قیام.

‫سهروردی‌، یحیی‌بن‌ حبش‌. (۱۳۷۲). مجموعه‌ مصنفات‌ شیخ‌ اشراق‌. (هانری‌ کوربن‌، مصحح، سیدحسین‌ نصر، محقق). تهران‌: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).

‫صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ و صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (۱۳۷۱). عرفان و عارف نمایان: ترجمه‌ کسر اصنام‌ الجاهلیه‌. (محسن بیدارفر). تهران: الزهرا (س).

‫فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (۱۳۷۲). راه روشن. (محمدرضا عطایی، محمدصادق عارف، و عبدالعلی صاحبی). مشهد مقدس: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامى.

‫قشیری‌، عبدالکریم‌ بن‌ هوازن‌؛ عثمانی‌، حسن‌ بن‌ احمد؛ و فروزانفر، بدیع‌‌الزمان. (۱۳۷۴). ‏‫‏ترجمه‌ رساله‌ قشیریه‌. (شرکت انتشارات علمی و فرهنگی). ‏‫تهران‌: ‏‫: شرکت‌ انتشارات‌ علمی‌ و فرهنگی‌.

‫کنتوری‌، حامدحسین‌بن‌ محمدقلی‌؛ دهلوی‌، عبدالعزیزبن‌ احمد؛ و مولانا بروجردی‌، غلامرضا. (۱۴۱۶). عبقات‌ الانوار فی‌ اثبات‌ امامه‌ الائمه‌ الاطهار. (جامعه‌ مدرسین‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌. دفتر انتشارات‌ اسلامی‌). قم‌: الجماعه‌ المدرسین‌ فی‌ الحوزه‌ العلمیه‌ بقم‌، موسسه‌ النشر الاسلامی‌.

‫محمدی، احمد. (۱۳۸۶). نجم کبری : پژوهشی در آثار و احوال شیخ نجم‌الدین‌کبری. تبریز: مهران.

‫مستملی‌، اسماعیل‌ بن‌ محمد؛ و روشن‌، محمد. (۱۳۶۳). شرح‌‌التعرف‌ لمذهب‌‌التصوف‌. ‏‫تهران‌: ‏‫: اساطیر.

‫محمد تقی؛ و مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (۱۳۶۸). بحار الأنوار. (محمدمهدی خرسان، هدایت‌الله مسترحمی، علی‌اکبر غفاری، محمدباقر بهبودی، محمدباقر محمودی، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، … یحیی عابدی زنجانی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

‫نجم‌ رازی‌، عبدالله‌ بن‌ محمد؛ (۱۳۸۰). مرصادالعباد. (شرکت انتشارات علمی و فرهنگی) (ویرایش ‏‫[ویراست۲].). ریاحی‌، محمدامین‌. ‏‫تهران‌: ‏‫: شرکت‌ انتشارات‌ علمی‌ و فرهنگی‌.

‫نجم‌الدین‌ کبری‌، احمد بن‌ عمر؛ (۱۳۸۸). ‏‫نسیم جمال و دیباچه جلال(فوائح‌ الجمال‌ و فواتح‌ الجلال‌). مایر، فریتس‌؛ و انصاری‌، قاسم‌. تهران: طهوری.

‫نجم‌الدین‌ کبری‌، احمدبن‌ عمر؛ (۱۳۹۰). آداب‌الصوفیه و السایرالحایر : دو رساله فارسی کهن در تصوف. قاسمی‌، مسعود. تهران: طهوری.

‫‫ نجم‌الدین‌ کبری‌، احمدبن‌ عمر (۱۴۳۷). الاصول‌ العشره‌. لاری‌، رضی‌الدین‌ عبدالغفور؛ و مایل‌ هروی‌، نجیب‌. تهران‌: مولی‌.

نراقی، احمد بن محمدمهدی. (۱۳۷۸). معراج السعادة. (مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث). قم: موسسه انتشارات هجرت.

‫نراقی‌، احمدبن‌ محمد مهدی‌. (۱۳۶۲). کتاب معراج‌السعاده: بهترین کتاب در علم اخلاق و آداب و سنن اسلامی. تهران: رشیدی.