خوانش زبان صناعی «نی نامه» مثنوی مولوی بر مبنای الگوی «قرائت تنگاتنگ» سلینا کوش

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 99-123   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.697628

نویسندگان

عبدالحمید امانی¹؛ عبّاس محمدیان^{* 2}؛ مهیار علوی مقدم³؛ احمد خواجه ایم⁴

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

²دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

⁴استادیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

چکیده

هدف این پژوهش، خوانش زبان صناعی «نی­نامه» مثنوی مولوی بر مبنای الگوی «قرائت تنگاتنگ» سلینا کوش است. رویکردی که افزون بر تفسیر جزئیات زبانی و روابط متقابل آن­ ها، تحلیل متغیّرهای دیگری همچون بافتار، بینامتنیت، روایت و ژانر متن را نیز ضروری می­ شمارد. این مقاله، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی می­کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد که راهبرد شاعر در به کارگیری زبان صناعی در «نی­نامه» مثنوی چیست؟ و کارکرد هریک از صناعات در تحقّق اهداف این متن و انسجام کلّی آن چگونه است؟ نتایج نشان می­ دهد که صناعات به کار رفته در «نی­نامه» طی یک فرایند منسجم، در دو گروه کلّی جای می­ گیرند:1) مرتبط با «بشنو»؛ 2) مرتبط با «نی». گروه نخست با افزایش موسیقی کلام، مخاطب را به «شنیدن» ترغیب می­ کند؛ اصل وحدت در کثرت و فناپذیری جهان اضداد را به نمایش می­ گذارد و گروه دوم، جلوه ­هایی از «از خودتهی‌شدن»، هرولۀ روح آدمی برای رهایی از قفس تن، مجازی­ بودن دنیای ما، غیر قابل درک بودن عشق و غیره را.

کلیدواژه‌ها

الگوی قرائت تنگاتنگ؛ سلینا کوش؛ خوانش زبان صناعی؛ مثنوی؛ «نی‌نامه»

مراجع

کتاب‌ها

احمدی، بابک (1392) از نشانه‌های تصویری تا متن، تهران: مرکز.

اسلامی ندوشن، محمّد علی (1390) داستان داستان‌ها، تهران: شرکت سهامی انتشار.

حافظ، خواجه شمس‌الدین محمّد (1362) دیوان حافظ، جلد 1، تصحیح و توضیح: پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.

خالقی، روح‌الله (1381) سرگذشت موسیقی ایران، 3 جلد، تهران: موسسة فرهنگی هنری ماهور.

دهخدا، علی‌اکبر (1372-1373) لغت‌نامۀ دهخدا، زیر نظر محمّد معین و سیّدجعفر سجّادی، تهران: دانشگاه تهران.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1386) سرّ نی: نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، جلد 1، تهران: علمی.

ستایشگر، مهدی (1384) رباب رومی: گشتی در رفتار و آثار موسیقایی جمال‌آفرین جلال‌الدین محمد مولوی، جلد 2، تهران: شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر.

سنایی غزنوی، مجدودبن آدم (1383) حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، تصحیح مدرّس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1371) شاعر آینه‌ها، تهران: آگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376) موسیقی شعر، تهران: آگه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1375) صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر (1375) قابوس‌نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.

فالک، جولیا اس (1372) زبان‌شناسی و زبان؛ بررسی مفاهیم بنیادی زبان‌شناسی، ترجمۀ خسرو غلامعلی‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.

فرشیدورد، خسرو (1373) دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، جلد 2، تهران: امیرکبیر.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1373) شرح مثنوی شریف، دفتر اول، تهران: علمی و فرهنگی. ‌

کلیگز، مری (1388) درسنامۀ نظریۀ ادبی، ترجمۀ جلال سخنور و همکاران، تهران: اختران.

کوش، سلینا (1396) اصول و مبانی تحلیل متون ادبی، ترجمة حسین پاینده، تهران: مروارید.

گولپینارلی، عبدالباقی (1374) نثر و شرح مثنوی شریف، جلد اوّل (دفتر اوّل و دوم)، ترجمه و توضیح توفیق هـ . سبحانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مولوی، جلال‌الدین محمّد (1363) دیوان کبیر، 9 جلد، با تصحیح و حواشی بدیع‌‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.

مولوی، جلال‌الدین محمّد (1363) کلیّات شمس، 10 جلد، با تصحیح و حواشی بدیع‌‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.

مولوی، جلال‌الدین محمّد (1384) مثنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی رومی، مقدّمه، تحلیل، تصحیح، توضیح و فهرست‌ها محمّد استعلامی، تهران: سخن.

وحیدیان کامیار، تقی (1392) بدیع، تهران: دوستان.

ولک، رنه ووارن، آوستن (1373) نظریّۀ ادبیّات، ترجمۀ ضیاء موحّد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.

همایی، جلال‌الدین (1374) معانی و بیان، به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران: نشر هما.

همایی، جلال‌الدین (1375) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر هما.

مقالات

جعفری، علیرضا. (1389). دیدن یا شنیدن، مسئله این است: نگاهی به جایگاه چشم و گوش در شعر و ادبیّات. نقد زبان و ادبیّات خارجی، 3(5)، 47-23.

فتوحی رودمعجنی، محمود (1387). ساخت‌شکنی بلاغی: نقش صناعات بلاغی در شکست و واسازی متن. نقد ادبی، 1(3)، 135-109..dor:20.1001.1.20080360.1387.1.3.4.4

منابع لاتین

Abrams, M. H. & Harpham, Geoffrey Galt (2020) A Glossary of Literary Terms, Wadsworth Cengage Learning.