تحلیل کهن الگوی آنیما در شخصیت پیران ویسه

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 223-248   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1903519.1990

نویسنده

مهری تلخابی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

چکیده

شاهنامه، ریشه در اندیشه ­ها و باورهای کهن دارد و­ از آبشخوری به نام ناخودآگاه جمعی بهره­مند است. در این مقاله، بر روی کهن­ الگوی آنیما تامل شده و شخصیت پیران ویسه، از این منظر، تحلیل شده ­است. سوال اصلی این مقاله، آن است که در اثر بزرگی چون شاهنامه، چگونه به کهن ­الگوی آنیما جان دمیده شده است؟ این مقاله، بر پایۀ نظریۀ یونگ­، بر ­آن است که نشان دهد­، ­مردان، هم­زمان، واجد صفات زنانه نیز هستند اما اغلب اوقات، عوامل مختلفی که در جامعه ­پذیری مردان موثرند، مانع از بروز آنیما در روان مردان می­ گردد. با وجود این، در شاهنامه، در مواردی، «زن درون» یا آنیما در مردان، به صورت خلق­ و­ خو و رفتار­های خاص زنانه ­ظاهر می­ شود و شخصیتی متعادل ­تر­ و کار­آمدتر وتوانمندتر ­از خود به­ جا می­ گذارد. این مقاله به روش ­تحلیلی- توصیفی، بر مبنای مطالعات کتابخانه ­ای به انجام رسیده است­ و ­در پایان، به این نتیجه می­ رسد که توجه به جنبه ­ها و نداهای درون، در زن و مرد، منجر به رشد و شکوفایی شخصیت آدمی ­می­ گردد.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ یونگ؛ آرکی تایپ؛ آنیما؛ پیران ویسه

مراجع

کتاب‌ها

اسلامی ندوشن، محمد‌علی (1387) نوشته‌های بی‌سرنوشت، تهران‌: انتشارات یزد‌.

انوشه، حسن (1381) فرهنگ نامۀ ادبی فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی.

بیلسکر، ریچارد (1388) اندیشه یونگ، ترجمه حسین پاینده، تهران: آشتیان.

پاینده، حسین (1385) نقد ادبی و دموکراسی، تهران: نیلوفر.

حمیدیان، سعید (1387) درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.

دو‌میزیل، ژرژ (1391) جهان اسطوره‌شناسی‌، ترجمه جلال ستاری، تهران: انتشارات مرکز.

سرامی، قدمعلی (1378) از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.

سیاسی، علی اکبر (1354) نظریه‌های شخصیت‌، تهران: دانشگاه تهران.

شاملو، سعید (1382) مکتب‌ها و نظریه‌ها در روان‌شناسی شخصیت، تهران، رشد.

شایگان‌فر، حمیدرضا (1380) نقد ادبی، تهران: دستان.

شمیسا، سیروس (1378) نقد ادبی، تهران: فردوسی.

شولتز، دوان‌پی و سیدنی الن (1385) تاریخ روان‌شناسی نوین، ترجمۀ علی‌اکبر سیف، تهران: نشر ویرایش.

فردوسی‌، ابوالقاسم (1379) شاهنامه، متن انتقادی از روی چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: انتشارات قطره‌.

فوردهام‌، فریدا (1374) مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ‌، ترجمۀ دکتر مسعود میر‌بها‌، تهران: انتشارات اشرفی.

گورین، ویلفرد ال و ... (1370) راهنمای رویکردهای نقد ادبی‌، ترجمه زهرا میهن‌خواه‌، تهران: اطلاعات.

مورنو، آنتونیو ‌(1376‌) یونگ، خدایان، انسان ‌مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی‌، تهران: مرکز.

هال، کالوین، اس، نوردبای، ورنون جی (‌1381) مبانی روان‌شناسی تحلیلی یونگ، ترجمه محمد‌حسین مقبل، تهران: مرکز انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم.

یاوری، حورا (1374) روانکاوی و ادبیات، تهران: تاریخ نشر ایران.

یونگ، کارل گوستاو (1368) چهار صورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستاو (1370) جهان‌نگری، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: افکار.

یونگ، کارل گوستاو (1378) خاطرات، رویا، اندیشه‌ها، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستاو (1379) روح و زندگی، ترجمۀ لطیف صدیقیان، تهران: جامی.

یونگ، کارل گوستاو (1383) آیون، ترجمۀ فریدون فرامرزی، تهران: به نشر.

یونگ، کارل گوستاو (1385) روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه، ترجمۀ محمد علی‌پور، تهران: علمی فرهنگی.

یونگ، کارل گوستاو (1387) انسان در جست‌وجوی هویت خویش، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: گلبان.

یونگ، کارل گوستاو ‌(1387) انسان و سمبل‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.

یونگ، کارل گوستاو (1389) تحلیل رویا، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: افکار.

مقالات

آزادی مهر، سید محمود. (1384). مغز متفکر شاهنامه، تحلیلی بر شخصیت پیران ویسه. مجلۀ رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، (63)، 29-31.

بلاغی اینانلو‌، علی. (1384). ویژگی‌های شخصیتی پیران ویسه‌. مجلۀ رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، (73)،32-39.

حمیدیان‌، سعید. (1372). چهرۀ پیران ویسه در شاهنامه‌. نشریۀ گلچرخ، 18(6)، 6-12.

داوود‌نیا‌، نسرین و... . (1393). تحلیل روان‌شناختی شخصیت پیران‌ویسه پهلوان تورانی در شاهنامه فردوسی‌. بهارستان سخن، 11(27)، 89 -114.

ستاری، رضا، حقیقی، مرضیه، محمودی، معصومه. (1395). تجلّی کهن الگوی «مادر مثالی» در حماسه های ملی ایران بر اساس نظریۀ روان شناختی یونگ. زن در فرهنگ و هنر، 8(1)، 45-66. doi: 10.22059/jwica.2016.59115.

صرفی، محمدرضا. (1387). نمودهای مثبت آنیما در ادبیات فارسی، نقد ادبی، 1(3)، 83-97. .dor:20.1001.1.20080360.1387.1.3.1.1.

گرجی، مصطفی، تمیمداری، زهره. (1391). تطبیق پیر مغان دیوان حافظ با کهن‌الگوی پیر خردمند یونگ. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 8(28)، 151-178.

موسوی،سید کاظم، خسروی،‌ اشرف. (1387). آنیما و راز اسارت خـواهران همـراه در شاهنامه. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، 6(3)، 133- 153.