تحلیل بن مایه های اساطیری در آثار سه گانۀ ابوتراب خسروی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 417-447   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1958129.2486

نویسندگان

پوران علی‌زاده¹؛ پروانه عادل‌زاده^{* 2}؛ کامران پاشایی فخری²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

اسطوره و نقش آن در تشکیل بنیان فکری جوامع بشری و ارتباط آن با هنر و ادبیات بر کسی پوشیده نیست. ادبیات از عوامل حیات ملت‌ها و جاودانگی آن‎هاست. بازتاب این اسطوره‌ها و باورهای کهن اقوام در آثار نویسندگان و شاعران دیده می‌شود. ابوتراب خسروی از نویسندگان معاصر ایرانی است که علاقه‌مندی او به اسطوره­ها و متون مقدس و ادبیات عرفانی و مضامین اساطیری و عرفانی در آثار سه­ گانه ­اش به وضوح دیده می‌‌شود. آثار خسروی از مضامین سورﺋﺎﻝ با مختصّات رمان پسامدرن برخوردار است. مفاهیمی مثل هستی، کلمه و کتابت، جاودانگی، مرگ، عشق، انسان‌شناسی موضوعات پایه ­ای تألیفات اوست. این پژوهش با هدف تحلیل بن­ مایه­ های اساطیری، سه رمان ابوتراب خسروی؛ یعنی «اسفار کاتبان»، «رود راوی» و «ملکان عذاب»، را مورد بررسی قرار می‌دهد. شیوۀ کار توصیفی-تحلیلی است و نتایج نشان می دهد که ابوتراب خسروی با رویکرد انسان‌شناسی از دو منبع اسطوره و عرفان، رمان‌هایش را خلق می‌کند. وی با استفاده از بن‌مایه­ های اساطیر دوران ابتدایی و ادبیات عرفانی و اساطیر دینی، آثار سه گانه ­اش را با رویکرد شرح روایت تکوین عالم و شناخت ماهیت انسان و شیطان آفریده است. اهداف و آرمان­ های او در راستای تعالی‌بخشی و جاودانگی انسان است؛ پرتاب انسان به زمان بی‌زمانی و روزگار مقدس نخستین و فراسوی تاریخ است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ بن‎مایه‎های اسطوره‎ای؛ ابوتراب خسروی؛ اسفار کاتبان؛ رود راوی؛ ملکان عذاب

مراجع

کتاب‌ها

قرآن کریم (1393) ترجمه مهدی الهی‌قمشه‌ای، تهران: دهقان.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1391) اسطورۀ بیان نمادین، تهران: سروش.

الیاده، میرچاده (1365) اسطوره‌ بازگشت جاودانه، ترجمۀ دکتر بهمن سرکاراتی، تبریز: نیما.

الیاده، میرچاده (1374) اسطوره، رؤیا، راز، ترجمۀ رﺅیا منجم، تهران: فکر روز.

الیاده، میرچاده (1392) چشم‌اندازهای اسطوره، جلال ستاری، تهران: توس.

برزگر، کریم (1377) شیطان‌شناسی، قم: دار الذخایر.

خسروی، ابوتراب (1392الف) رود راوی، تهران: ثالث.

خسروی، ابوتراب (1392ب) ملکان عذاب، تهران: ثالث.

خسروی، ابوتراب (1381) اسفار کاتبان، تهران: قصه و آگاه.

دماوندی، مجتبی (1384) جادو در اقوام ادیان و باز تاب آن در ادب فارسی، سمنان: آبرخ.

دو بوکور، مونیک (1373) رمزهای زنده جان، تهران: مرکز.

ستاری، جلال (1390) اسطوره و رمز، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش.

شایگان، داریوش و کربن، هانری (1371) آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: آگاه.

علمداری، کاظم (1379) چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران: کام نو.

فوردهام، فریدا (1388) مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ، ترجمۀ مسعود میربها، تهران، جامی.

کاسیرر، ارنست (1390) زبان و اسطوره، ترجمه‌ محسن ثلاثی، تهران: مروارید.

کمبل، جوزف (1386) قدرت اسطوره، ترجمۀ‌ عباس مخبر، تهران: مرکز.

کوپر، جی سی (1379) فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران،

فرشاد. واحد دوست، مهوش (1378) نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش.

هال، جیمز (1383) فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.

هینلز، جان (1389) شناخت اساطیر ایران، ترجمه باجلان فرخی، تهران: اساطیر.

هینلز، جان (1388) شناخت اساطیر ایران، ترجمه‌ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.

یاحقی، محمدجعفر (1386) فرهنگ معاصر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ فارسی.

یونگ، گوستاوکارل (1368) چهار صورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: معاونت آستان قدس رضوی.

یونگ، گوستاوکارل (1383) انسان و اسطوره‌هایش، ترجمۀ‌ حسن اکبریان طبری، تهران: دایره.

مقالات

علی‌زاده، پوران، عادل‌زاده، پروانه، پاشایی فخری، کامران. (1396). تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در رود راوی اثرابوتراب خسروی. پژوهش ادبیات معاصر جهان، 22(2)، 469-500. doi: 10.22059/jor.2017.128342.1239.

نجات‌زاده عیدگاهی، حسنیه، قوام، ابوالقاسم. (1399). «وصف مدرنیستی» در آثار ابوتراب خسروی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(43)، 171-194. doi: 10.30495/dk.2020.672393.