مطالعۀ تطبیقی محتوای اشعار میرفندرسکی و فیاض لاهیجی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 124-145   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1908479.2071

نویسندگان

پروین جعفریان¹؛ علی اصغر حلبی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

برای درک و دریافت سبک هر شاعری می‌توان اشعار وی را از دو منظر، مورد بررسی قرار داد. دیدگاه اول، بررسی تفکر و به طور کلی جها‌ن‌بینی ویژۀ اوست و منظر دوم بررسی ساختار زبانی ویژۀ وی است.  بنابراین برای فهم سخن هر صاحب سبکی باید هم‌ زمان، ساختار زبانی آثار وی از سویی و محتوای فکری و بینش بازیافته در آثار وی از سوی دیگر، بررسی و تحلیل شود. در این پژوهش با استفاده از شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی، اشعار دو اندیشمند سدۀ یازدهم هجری، میرفندرسکی و فیاض لاهیجی، از نظر محتوا بررسی می‌شود. با توجه به غنای زبان شاعرانۀ فیاض و داشتن دیوان اشعار و به دلیل اینکه میرفندرسکی اشعار معدودی سروده است، فیاض را باید شاعری حکیم و  میرفندرسکی را حکیمی شاعر دانست. در محتوای اشعار فیاض «مذهب» مسئله‌ای محوری و اساسی است. هرچند که رگه‌های مذهبی در اشعار میرفندرسکی نیز قابل پیگیری‌ست اما نمی‌توان محتوای اصلی شعرهای او را مذهب دانست. محققانی که دربارۀ افکار میرفندرسکی و فیاض لاهیجی (به طور کلی و نه فقط در اشعار) مطالعاتی انجام داده‌اند هر دو حکیم را پیرو مکتب مشائی در نظر گرفته‌اند. اما با بررسی محتوایی اشعار این دو حکیم، نه تنها بازتاب تفکر مشائی در اشعار آن‌ها دیده نشد، بلکه رگه‌هایی از تفکر اشراقی در آن‌ها قابل ملاحظه است.

کلیدواژه‌ها

فلسفۀ اشراق؛ فلسفۀ مشاء؛ فیاض لاهیجی؛ بررسی محتوایی شعر؛ میرفندرسکی

مراجع

کتاب‌ها

قرآن کریم. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1376) ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، جلد1، تهران: طرح نو.

اوحدی حسینی دقاقی بلیانی، تقی‌الدین محمد (1389) عرفات العاشفین و عرصات العارفین، تصحیح ذبیح‌الله صاحب کاری و آمنه فخر احمد، 8 جلد، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

آشتیانی، سیّد جلال‌الدین (1363) منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، قم: تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم.

آشتیانی، سیّد جلال‌الدین (1367) مقدمه الشواهد الربوبیه، قم: تبلیغات اسلامی حوزه علیمه قم.

حلبی، علی‌اصغر (1373) تاریخ فلسفه در ایران و جهان ‌اسلام، تهران: اساطیر.

دارابی، عباس شریف (1372) تحفه المرداد، تهران: الزّهرا.

دهخدا، علی‌اکبر (1372) لغت‌نامه، تهران: مؤسسة دانشگاه تهران.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1384) سیری در شعر فارسی، تهران: سخن.

صفا، ذبیح‌الله (1356) تاریخ ادبیات در ایران، جلد3، تهران: سخن.

صفا، ذبیح‌الله (1370) تاریخ ادبیات در ایران، جلد1و 5، تهران: فردوس.

صفوی، کوروش (1373) از زبان‌شناسی به ادبیات، تهران: چشمه.

فروزان‌فر، بدیع‌الزمان (1390) مثنوی مولوی، تهران: زوّار.

قبادیانی، ابومعین ناصرخسرو (1384) دیوان اشعار، به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.

کریمی، امیربانو (1372) مقدمۀ دیوان فیاض لاهیجی، تهران: دانشگاه تهران.

لاهیجی، فیاض (1372) دیوان فیاض، به کوشش امیربانوی کریمی،تهران: دانشگاه تهران.

لاهیجی، فیاض (1383) گوهر مراد، تصحیح زین‌العابدین قربانی، تهران: سایه.

مطهری، مرتضی (1388) کلیات علوم اسلامی: منطق‌ـ فلسفه، تهران: صدرا.

معین، محمد (1388) فرهنگ فارسی معین، جلد 5، تهران: امیرکبیر.

نعمه، عبدالله (1367) فلاسفۀ شیعه، ترجمه سید جعفر غضبان، تهران: سازمان انتشارات انقلاب اسلامی.

واله‌ داغستانی، علیقلی‌خان (1391) ریاض‌الشعرا، تصحیح، مقدمه و فهرست‌ها ابوالقاسم رادفر و گیتا اشیدری، 2 جلد، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالب فرهنگی.

هادی، اکبر (1363) شرح حال میرداماد و میرفندرسکی، اصفهان: میثم تمّار.

مقالات

داداشی، ایرج. (1393). سروده‌های حکیم میرفندرسکی. مجلۀ جاویدان خرد، (26)، 55ـ 82.

نوری، مرجان. (1394). بررسی آثار و اندیشه‌های میرفندرسکی. کنفرانس جهانی افق‌های نوین در علوم انسانی، آینده ‌پژوهش و توانمند ‌سازی، 330ـ 343.