تحلیل شگردهای منتخب زبانی (واژگان و اصطلاحات)، داستانی (فضاسازی) و محتوایی (رویاپردازی) در داستان‏ های کوتاه نویسندگان زن دهه ‏‏های 70 تا 90

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 54، دی 1401، صفحه 1-29   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1933821.2297

نویسندگان

فاطمه احمدی¹؛ محمد مرادی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

مطالعۀ سیر داستان‏ نویسی زنان و شگردهای رایج در آثار آنان، از موضوع‏ های مورد توجه در پژوهش‏ های داستانی معاصر بوده است؛ با این‏حال در تحقیقات پیشین، اغلب به بررسی رمان‏ های زنان توجه شده و مجموعه ‏داستان‏ های کوتاه نویسندگان پیشروِ زن، به ‏ویژه در دهه ‏های اخیر کمتر واکاوی شده است. نان،آنان،بر این اساس، در این مقاله،  مجموعه داستان کوتاه از 9 نویسندۀ زن برگزیده در جوایز ادبی دهه ‏های 70 تا 90 (هر دهه سه نویسنده) انتخاب و داستان‏ های کوتاه آنان به روش تحلیلی-تطبیقی با تکیه بر سه شگرد زبانی (واژگان و اصطلاحات)، داستانی (فضاسازی) و محتوایی (رویاپردازی) بررسی و سیر تحول این شگردها، در سه دهۀ اخیر تحلیل و مقایسه شده است. نتایج کلان این پژوهش نشان می‏ دهد، هرچه از دهۀ 70 به دهۀ 90 نزدیک می ‏شویم، نویسندگان زن، با بسامدی کمتر از واژگان و اصطلاحات زنانه در داستان‏ های کوتاه خود استفاده کرده‏ اند. خلاف سیر زبانی داستان‏ ها، از منظر فضاسازی، نویسندگان داستان‏ های دهۀ 90 بیش از دیگر دهه‏ ها (به ترتیب دهه‏ های 80 و 70) از فضاهای خانگی بهره برده‏ اند؛ همچینن از بین فضاهای خانگی، بیش‏ترین تاکید نویسندگان زن مربوط به فضاهای غمگین بوده است. از منظر عنصر محتوایی رویابافی، داستان‏ های دهۀ 70، متمایز با دیگر دهه ‏ها بوده و در دهه ‏‏های 90 و 80 این عنصر بازنمودی اندک در داستان زنان داشته، نکته‏ ای که شاید به دلیل گریز از مفاهیم رمانتیک و تمایل به واقع‏ گرایی در داستان کوتاه این دو دهه بوده است.

کلیدواژه‌ها

داستان کوتاه؛ رویاپردازی؛ فضاسازی؛ نویسندگان زن؛ واژگان و اصطلاحات

مراجع

کتاب‌ها

ارسطویی، شیوا (1383) آفتاب مهتاب، تهران: مرکز.

ارشد ریاحی، بهاره (1393) لیتیوم‏کربنات، مشهد: بوتیمار.

الیاتی، میترا (1380) مادمازل کتی و چند داستان دیگر، تهران: چشمه.

پروین‏روح، شهلا (1378) حنای سوخته، تهران: آگاه.

ترقی، گلی (1379) جایی دیگر، تهران: نیلوفر.

زواریان، زهرا (1370) تصویر زن در ده سال داستان‏ نویسی انقلاب اسلامی، تهران: حوزۀ هنری.

سیاوشی، سپیده (1390) فارسی بخند، تهران: ترگمان.

طباطبایی، ناهید (1388) حضور آبی مینا، تهران: نشر چشمه.

فتوحی، محمود (1390) سبک‏ شناسی (نظریه ‏ها، رویکردها و روش ‏ها)، تهران: سخن.

فقیهی، لاله (1392) از کجا تا کجا، تهران: انتشارات به ‏نگار.

میر‏صادقی، جمال (1383) داستان و ادبیات، تهران: آیۀ مهر.

میر‏عابدینی، حسن (1380) صد سال داستان‏ نویسی، تهران: چشمه.

وولف، ویرجینیا (1382) زن و ادبیات، ترجمۀ نجمه عراقی و دیگران، تهران: چشمه.

مقالات

بشیری، محمود، محمودی، معصومه. (1390). بررسی مقایسه‌ای موضوعات و درون‌مایه‌های مرتبط با زنان در داستان‌های زن محور زنان داستان نویس (1300- 1380). متن پژوهی ادبی، 15(47)، 51-80. doi: 10.22054/ltr.2011.6543.

بهمنی مطلق، یدالله و باقری، نرگس. (1391). مقایسۀ زبان زنان در آثار سیمین دانشور و جلال آل‏احمد. فصل‏نامۀ زن و فرهنگ، 3(11)، 43-59.

جوئی، رای. (1341). داستان کوتاه در ادبیات فارسی. مجلۀ سخن، 12(12)، 1279-1282.

زارع برمی، مرتضی. (1397). نمودهای زنانگی و مردانگی در زنانه‌نویسی و مردانه‌نویسی. ادبیات پارسی معاصر، 8(2)، 99-116. doi: 10.30465/copl.2018.3574.

نجفی عرب، ملاحت، بهمنی مطلق، یدالله. (1393). کاربرد واژگان در رمان شازده احتجاب از منظر زبان و جنسیت. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 6(20)، 121-132.

پایان‌نامه‌ها

جهان‏شاهی، سمیه (1391) پژوهشی در بازنمایی الگوهای زنانگی در ادبیات داستانی زنان ایران (1370-1390)، پایان‏ نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هرمزگان.

طالبی، مریم (1389) بررسی افکار فمینیستی در داستان کوتاه دهۀ هفتاد و هشتاد بر اساس آثار منیرو روانی‏پور، فرخنده آقایی، فریده خرمی، شیوا ارسطویی و شیوا مقانلو، پایان‏ نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه لرستان.

مرادی، صاحب (1394) بازنمایی من زنانه در ادبیات داستانی معاصر ایران از دهۀ چهل تا هشتاد، پایان‏ نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی.

مهرآقا، سودابه (1392) مطالعۀ مقایسه‏ ای نقش زن در ابیات داستانی دفاع مقدس سه دهه پس از انقلاب اسلامی با تکیه بر نه رمان این دوره: (دل فولاد، ثریا در اغما، سرود اروند رود، عشق سال‏ های جنگ، نقش پنهان، دل دلدادگی، اشکانه، خاله ‏بازی، بازی آخر بانو)، پایان ‏نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.