سوررئالیسم و عرفان عراقی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 14، شماره 53، بهمن 1401، صفحه 63-82   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.697718

نویسندگان

یدالله بهمنی^* ؛ علی اکبر افراسیاب پور

عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

چکیده

فراواقع‌گرایی یا سوررئالیسم دارای اصولی مشابه و مشترک با مبانی عرفان است که این اشتراک در اندیشه‌های برخی از عارفان ظهور چشمگیرتری یافته است و فخرالدین عراقی شاعر و عارف بزرگ قرن هفتم ایرانی از آن جمله است که تاکنون از این دیدگاه به نظم و نثر او نگریسته نشده و در قالب نقد ادبی جدید مورد مطالعه و مقایسه قرار نگرفته است. در این مقاله که از نوع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی- تحلیلی است، پس از خوانشی جدید از رابطة عرفان با سوررئالیسم موارد اشتراک آنها در آثار عراقی ترسیم و دنبال می‌شود. او پیرو مکتب جمال است که به زیبایی و عشق اصالت می‌دهد و عنصر خیال را مرز فراواقعیت و زیبایی‌آفرین می‌داند، با گریز از عقل به کشف و شهود روی می‌آورد و از دنیای درون شبیه به ضمیر ناخودآگاه سخن می‌گوید و با شطح و الهام از دنیای خیال بهره می‌گیرد که در حقیقت تصویرهایی سوررئالیستی ارائه می‌دهد. در این پژوهش آموزه‌های عرفانی فخرالدین عراقی قابل مقایسه با این مکتب نشان داده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

فراواقع‌گرایی؛ عرفان؛ عقل‌گریزی؛ شطحیات؛ عشق؛ خیال

مراجع

منابع

-آدونیس، (علی احمد سعید).۱۳۸۰. تصوف و سورئالیسم، ترجمة حبیب‌الله عباسی، تهران: روزگار.

- آل احمد، مصطفی. ۱۳۷۷. سورئالیسم: انگارة زیبایی‌شناسی هنری، تهران: نشانه.

- براهنی، رضا. ۱۳۸۰. طلا در مس، تهران: زریاب.

- بقلی شیرازی، روزبهان. ۱۳۶۰. شرح شطحیات، تصحیح هنری کربن، تهران: فرهنگ ایران.

- پیرونک، ایو. ۱۳۸۴. فخرالدین عراقی، ترجمه ع. روح‌بخشان، آشنایان ره عشق، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

- جامی، عبدالرحمن. ۱۳۷۰. نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح محمود عابدی، تهران: اطلاعات.

- چیمه، محمداختر. ۱۳۷۲. مقام شیخ فخرالدین ابراهیم عراقی در تصوف اسلامی، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

- داد، سیما. ۱۳۷۵. فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

- زرین‌کوب، عبدالحیسن. ۱۳۸۶. نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.

- سید حسینی، رضا.۱۳۸۹. مکتب‌های ادبی، تهران: نگاه.

- شفیعی کدکنی، محمدرضا. ۱۳۸۶. قلندریه در تاریخ، تهران: سخن.

- عراقی، فخرالدین. ۱۳۸۷. دیوان عراقی، مقدمه و بازنویسی دلارام پورنعمتی، تهران: گلسار.

- _____، _____. ۱۳۳۸. کلیات عراقی، به کوشش سعید نفیسی، تهران: سنایی.

- _____، _____. ۱۳۶۶. کلیات دیوان شیخ فخرالدین ابراهیم همدانی، مقدمه و حواشی از م درویش، تهران: جاویدان.

- _____، _____. ۱۳۶۳. لمعات، به همراه سه شرح از قرن هشتم هجری، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.

- ____،____. ۱۳۷۲. مجموعه آثار فخرالدین عراقی، تصحیح نسرین محتشم (خزاعی)، تهران: زوار.

- فتوحی، محمود. ۱۳۸۹. بلاغت تصویر، تهران: سخن.

- محمدی بدر، نرگس. ۱۳۸۷... فرهنگ‌واره فخرالدین ابراهیم عراقی، تهران: نرسی.

مشتاق مهر، رحمان و دستمالچی، ویدا. ۱۳۸۸. مطالعه تطبیقی کارکرد ضمیر ناخودآگاه در تجارب عرفانی و سوررآلیستی، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال ۵، شماره ۱۶: ۱۳۹- ۱۶۳.

 

-Abrams (1970), M.H.A Glossary of Literary Terms. New York.

- Adonis (2010), A. 2.Al-taba Al-ol . Dameshg: Beday  le Al-NashrWa Al-Tawzi.

- Hall (1963), Vernon, A short History of literary Criticism, New York University press.

- Harham (1982), G. G. On the Grotesque. Princeton University press.