مقایسه اثربخشی تحلیل رفتار کاربردی و بازی درمانی بر افزایش مهارت‌های اجتماعی کودکان کم‌توان ذهنی خفیف

روانشناسی اجتماعی

دوره 10، شماره 65، مهر 1401، صفحه 79-94   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اسما فولادی¹؛ مریم شکری^{* 2}؛ فاطمه محمدآبادی³؛ جمال عاشوری⁴

¹استادیار، گروه روانشناسی، موسسه آموزش عالی تابران، مشهد، ایران

²کارشناس ارشد، گروه روانشناسی، واحد علوم و تحقیقات بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

³کارشناس ارشد، گروه روان‌شناسی، علوم و تحقیقات تهران (واحد آیت‌الله آملی)، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران

⁴دکتری روانشناسی، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی تحلیل رفتار کاربردی و بازی درمانی بر افزایش مهارت‌های اجتماعی کودکان کم‌توان ذهنی خفیف انجام شد. این مطالعه از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه‌های آزمایش و کنترل بود. جامعه پژوهش کودکان کم‌توان ذهنی خفیف مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره منطقه سه شهر تهران در فصل بهار سال 1401 بودند. نمونه پژوهش 45 کودک کم‌توان ذهنی خفیف بودند که پس از بررسی ملاک‌های ورود به مطالعه با روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب و به روش تصادفی در سه گروه مساوی شامل دو گروه آزمایش (تحلیل رفتار کاربردی و بازی درمانی) و یک گروه کنترل جایگزین شدند. هر یک از گروه‌های آزمایش به‌تفکیک 10 جلسه 45 دقیقه‌ای (دو جلسه در هفته) به‌صورت گروهی تحت آموزش تحلیل رفتار کاربردی و بازی درمانی قرار گرفتند و در این مدت گروه کنترل آموزشی ندید. ابزار پژوهش حاضر شامل فرم اطلاعات جمعیت‌شناختی و پرسشنامه مهارت‌های اجتماعی (گریشام و الیوت، 1990) بود. داده‌ها با روش‌های تحلیل کوواریانس چندمتغیری و آزمون تعقیبی بونفرونی در نرم‌افزار SPSS نسخه 22 تحلیل شدند. یافته‌ها نشان داد که هر دو روش مداخله تحلیل رفتار کاربردی و بازی درمانی در مقایسه با گروه کنترل باعث افزایش مهارت‌های اجتماعی و هر سه مولفه آن شامل همکاری، قاطعیت و خویشتن‌داری کودکان کم‌توان ذهنی خفیف شدند (001/0P<)، اما بین روش‌های مداخله در افزایش مهارت‌های اجتماعی و مولفه‌های آن تفاوت معناداری وجود نداشت (05/0P>). با توجه به نتایج پژوهش حاضر، درمانگران، مشاوران و روانشناسان می‌توانند از هر دو روش تحلیل رفتار کاربردی و بازی درمانی برای افزایش مهارت‌های اجتماعی کودکان کم‌توان ذهنی خفیف استفاده کنند.

کلیدواژه‌ها

تحلیل رفتار کاربردی#بازی درمانی$مهارت‌های اجتماعی# کم‌توان ذهنی خفیف

مراجع

آئینی، بهاره و حاجی علیزاده، کبری. (1399). مقایسه اثربخشی آموزش مدیریت والدین و بازی درمانی گروهی بر اضطراب و مشکلات اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD). مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، 28(5)، 75-64.##

جهاندار لاشکی، سهیلا و کاکابرایی، کیوان. (1397). تاثیر آموزش تحلیل رفتار کاربردی (ABA) بر رشد مهارت‌های اجتماعی کودکان با اختلال طیف اتیسم. نشریه توانمندسازی کودکان استثنایی، 9(2)، 100-89. ##

حسن‌پور، علی؛ سیاه‌پوش، فروغ؛ محمدنیا، لیلا و صالحی تالی، شهریار. (1400). اثربخشی مداخله‌ی آموزشی مبتنی بر الگوی روی بر وجدان کاری مراقبین مبتلا به کم‌توان ذهنی بستری در مرکز توان‌بخشی شهید مدنی زرین‌شهر اصفهان. مجله پرستاری و مامایی، 19(4)، 308-299. ##

حیدری، علیرضا؛ عسکری، پرویز؛ کریمی، سارا و غیاثی‌زاده، مهدی. (1392). اثربخشی مداخله‌ی مبتنی بر تحلیل کاربردی رفتار بر افزایش مهارت‌های اجتماعی- ارتباطی و کاهش رفتار کلیشه‌ای در کودکان اوتیسم. مجله اندیشه و رفتار، 7(28)، 86-77. ##

داداش‌زاده، محبوب؛ شیخ، محمود؛ داداش‌زاده، حسین و قادری، صابر. (1399). تاثیر بازی درمانی بر مهارت‌های اجتماعی و رفتارهای کلیشه‌ای پسران 7 الی 10 سال مبتلا به اختلال طیف اتیسم. مجله علمی علوم حرکتی و رفتاری، 3(2)، 198-187. ##

شهیم، سیما. (1384). هنجاریابی مقیاس روش درجه‌بندی مهارت‌های اجتماعی برای کودکان پیش‌دبستانی. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 11(2)، 186-176. ##

طباطبائی نوائی نوبری، پگاه؛ سلیمانی، مهران و شالچی، بهزاد. (1400). مقایسه اثربخشی درمان پاسخ‌محور و تحلیل رفتار کاربردی بر شدت علائم و کارکردهای اجرایی کودکان اوتیسمی. نشریه شفای خاتم، 9(2)، 34-22. ##

عاشوری، محمد؛ قاسم‌زاده، سوگند و دلال‌زاده بیدگلی، فاطمه. (1398). تاثیر بازی درمانی مبتنی بر مدل شناختی رفتاری بر مهارت‌های اجتماعی کودکان پیش‌دبستانی با اختلال نارسایی توجه/ فزون‌کنشی. فصلنامه سلامت روان کودک، 6(2)، 39-27. ##

فمی تفرشی، فرزانه؛ محمدی، محمدرضا؛ شریفی ساکی، شیدا؛ احمدی، هادی؛ کریمی، رضا و آخته، مریم. (1395). اثربخشی آموزش تحلیل رفتار کاربردی به والدین بر افزایش خودیاری کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم. فصلنامه سلامت روانی کودک، 3(1)، 18-9. ##

محمدی، رقیه؛ نریمانی، محمد؛ ابوالقاسمی، عباس و تکلوی، سمیه. (1399). مقایسه اثربخشی مداخله با روش تحلیل رفتار کاربردی و نوروفیدبک بر ارتقای مهارت‌های شناختی، اجتماعی و فعالیت‌های روزمره زندگی در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم. فصلنامه کودکان استثنایی، 20(3)، 36-21. ##

ولی‌نقندر، ریحانه و هاشمیان‌نژاد، فریده. (1398). تاثیر بازی درمانی گروهی بر رفتارهای تکانشی، سازگاری اجتماعی و بهزیستی روانی. مجله روان‌شناسی اجتماعی، 13(53)، 58-47. ##

Adimora, D. E., Adene, F. M., Omeje, M. O., Ejiofor, J. N., & Offordile, E. E. (2021). Effect of applied behaviour analysis on social skills and academic achievement of pupils with autism spectrum disorder. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 3(3), 55-66. ##

Aguiar, A. L., Aguiar, C., Cadima, J., Correia, N., & Fialho, M. (2019). Classroom quality and children’s social skills and problem behaviors: Dosage and disability status as moderators. Early Childhood Research Quarterly, 49, 81-92. ##

Almutlaq, H. (2021). Saudi special educators' perceptions of applied behavior analysis for students with autism. World Journal of Education, 11(4), 18-30. ##

Antill, K. (2020). Family-centered applied behavior analysis for children with autism spectrum disorder. Intervention in School and Clinic, 55(3), 185-191. ##

Demchak, M. A., Sutter, C., Grumstrup, B., Forsyth, A., Grattan, J., Molina, L., & Fields, C. J. (2020). Applied behavior analysis: Dispelling associated myths. Interventions in School and Clinic, 55(5), 307-312. ##

Fohim, E., & Jolly, S. (2021). What's underneath? Social skills throughout sustainability transitions. Environmental Innovation and Societal Transitions, 40, 348-366. ##

Glenthoj, L. B., Kristensen, T. D., Gibson, C. M., Jepsen, J. R. M., & Nordentoft, M. (2020). Assessing social skills in individuals at ultra-high risk for psychosis: Validation of the High Risk Social Challenge task (HiSoC). Schizophrenia Research, 215, 365-370. ##

Gresham, F., & Elliott, S. N. (1990). Social skills rating system. Circle Pines, MN: American Guidance Services. ##

Hoshina, A., Horie, R., Giannopulu, I., & Sugaya, M. (2017). Measurement of the effect of digital play therapy using biological information. Procedia Computer Science, 112, 1570-1579. ##

Kacar, D., & Ayaz-Alkaya, S. (2022). The effect of traditional children's games on internet addiction, social skills and stress level. Archives of Psychiatric Nursing, 40, 50-55. ##

Kascsak, T. M. (2013). The impact of child-centered group play therapy on social skills development of kindergarten children. Dissertation Abstracts International Section A: Humanities and Social Sciences. ##

Liao, P., Vajdic, C. M., Reppermund, S., Cvejic, R. C., Srasuebkul, P., & Trollor, J. N. (2022). Mortality rate, risk factors, and causes of death in people with epilepsy and intellectual disability. Seizure, 101, 75-82. ##

Metzger, B., & Gayman, C. M. (2019). Increasing undergraduate psychology major's workforce readiness through courses in applied behavior analysis. Teaching of Psychology, 46(4), 334-339. ##

Morshed, N., Davoodi, I., & Babamiri, M. (2015). Effectiveness of group play therapy on symptoms of oppositional defiant among children. Journal of Educational and Community Health, 2, 12-18. ##

Okajima, J., Kato, N., Nakamura, M., Otani, R., Yamamoto, J., & Sakuta, R. (2021). A pilot study of combining social skills training and parenting training for children with autism spectrum disorders and their parents in Japan. Brain and Development, 43(8), 815-825. ##

Palix, J., Giuliani, F., Sierro, G., Brandner, C., & Favrod, J. (2020). Temporal regularity of cerebral activity at rest correlates with slowness of reaction times in intellectual disability. Clinical Neurophysiology, 131(8), 1859-1865. ##

Savage, M. W., & Tokunaga, R. S. (2017). Moving toward a theory: Testing an integrated model of cyberbul-lying perpetration, aggression, social skills, and internet self-efficacy. Computers in Human Behavior, 71, 353-361. ##

Shen, Y. J., Ramirez, S. Z., Kranz, P. L., Tap, X., & Ji, Y. (2018). The physical environment for play therapy with Chinese children. American  Journal of Play, 10(3), 328-358. ##

Smyth, S., Reading, B. E., & McDowell, C. (2019). The impact of staff training on special educational needs professionals' attitudes toward and understanding of applied behavior analysis. Journal of Intellectual Disabilities, 23(4), 541-551. ##

Specht, S., & Straub, V. (2021). Intellectual disability in paediatric patients with genetic muscle diseases. Neuromuscular Disorders, 31(10), 988-997. ##

Swan, K. L., Kaff, M., & Haas, S. (2019). Effectiveness of group play therapy on problematic behaviors and symptoms of anxiety of preschool children. Journal for Specialists in Group Work, 44(2), 82-98. ##

Thomas, S., White, V., Ryan, N., & Byrne, L. (2022). Effectiveness of play therapy in enhancing psychosocial outcomes in children with chronic illness: A systematic review. Journal of Pediatric Nursing, 63, 72-81. ##

Volkmar, F. R., Paul, R., Klin, A., & Choen, D. (2005). Handbook of autism and pervasive development disorders. New Jersey: John Wiley. ##

Yi, X., Yuan, X., Xie, H., Chen, X., & Zhu, Y. (2020). A familial Sonic Hedgehog (SHH) stop-gain mutation associated with agenesis of the corpus callosum, mild intellectual disability and facial dysmorphism. Brain and Development, 42(10), 771-774. ##