باز نمایی استثناهای ذی نفعی ثالث در عقد

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 69، آذر 1401، صفحه 52-70   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.697876

نویسنده

پرویز باقری

دانشیار گروه حقوق دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

چکیده

 اصل نسبی بودن قرارداد حاکی از آن است که عقد فقط نسبت به طرفین قرارداد و قائم مقام قانونی آنان مؤثر است. لذا اشخاصی غیر از طرفین و قائم مقام آنها حق دخالت در دعاوی راجع به آن قرارداد و توافق را ندارند. در مقابل استثنائاتی بر این اصل وارد است که حدود آن را بعضاً قانون و یا قرارداد با معیار ذی نفعی مشخص می نماید. اهلیت مدعی جزء شرایط اساسی می باشد که قانونگذار ما در تبیین آن با چالش مواجه گردیده است. از جمله چالش های نوین ذینفعی ثالث در عقد حوزه حقوق مالکیت فکری و مساله توافق ائتلافی حق اختراع و قرارداد لیسانس و فرند فن آوری است. سوال این است که چگونه می توان ذی نفعی ثالث در چنین قرادادهایی را تبیین نمود؟ در عین حال اداره فضولی مال غیر و فروش آن  از جمله موضوعات دیگری است که  در مساله ذی نفعی ثالث نیازمند تبیین و  شرح و بسط است. سوال قابل طرح دیگر آن است که آیا ذی نفعی ثالث در عقودی همچون نفع ثالث در تعهد به نفع ثالث از اصل نسبی بودن قراردادها فاصله گرفته اند؟ این اصل اقتضای آن را دارد که اثر عقد به طرفین و قائم مقام آنان برسد و برای ثالث نمی توان چنین حقی متصور بود. مقاله حاضر تلاش می نماید تا با نگاهی نو و به مدد روش تحلیل انتقادی و تحلیلی-توصیفی ضمن بررسی استثناهای وارده بر ذی نفعی ثالث در عقد، چالش های حقوقی آن را مورد مداقه قرار داده و پاسخی در خور به پرسشهای فوق ارایه نماید. 

کلیدواژه‌ها

ذی نفعی ثالث؛ اصل نسبی بودن قرارداد؛ توافق ائتلافی؛ اداره فضولی مال غیر

مراجع

قران

1- السنهوری، عبدالرزاق، (1989 )، م.، مصادرالحق، چاپ مصر.

2- امامی، حسن، (1340 )، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، قم.

3- انصاری، رضا، سلطان‌زاده، جواد (۱۳۹۱)، «ارائه چارچوب برای پیاده‌سازی مدیریت فناوری در بنگاه‌های فناوری محور»،فصلنامه تخصصی پارک‌ها و مراکز رشد، سال ۸، شماره ۳۲.

4- انصاری،مرتضی، (1434ق) ، المکاسب، مجمع الفکرالاسلامی، قم.

5- ایروانی،باقر،(1390 ش)، الدروس التمهیدیه فی قواعدالفقهیه، دارالفقه للطباعه والنشر، قم.

6- بهرامی، بهرام و بهرامی، زهرا، (1392 )، معامله فضولی و انتقال مال غیر، نشر نگاه بینه، تهران.

7- جبعی عاملی(شهیدثانی)زین الدین (1396ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه،تحقیق وتعلیق سیدمحمد کلانتر ،انتشارات علمیه،قم.

8- حرعاملی،محمدبن الحسن، (1399 ق)، وسائل الشیعه،تصحیح وتحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، المکتبه الاسلامیه، تهران.

9- حسنی، حسن، (1392 )، حقوق تجارت، بنیاد حقوقی میزان، ج 4، چ 2 ، تهران.

10- حسینی عاملی،سیدمحمدجواد،( بی تا)، مفتاح الکرامه، موسسه ال البت(ع)، قم.

11- حسینی مراغه ای، میرعبدالفتاح، (1417)، العناوین، مؤسسه نشراسلامی، ج 2، قم.

12- حلی جمال الدین حسن بن یوسف (معروف به علامه حلی)، (بی تا)، تذکره الفقها، منشورات مکتبه المرتضویه الاحیاء الآثار الجعفریه تهران.

13- خوئی،سیدابوالقاسم، (1414ق)، مبانی العروه الوثقی، المطبعه العلمیه، قم.

14- شریعت، محسن، (1385)، عقد فضولی، انتشارات بهینه، چ 1، تهران.

15- صادقی، محسن (۱۳۹۰)، «نقش حقوق مالکیت فکری در کاهش قیمت تمام‌شده کالاها و خدمات»، مجله حقوق تطبیقی، دوره ۲، شماره ۲.

16- صفر، محمد، (1386)، ورشکستگی، شرکت سهامی انتشار، ج 1، تهران.

17- فرحناکیان، فرشید. (1391). قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی. تهران: نشر میزان.

18- فلاح، علی،( 1389)، کمک حافظه آیین دادرسی مدنی، نشر دوراندیشان، ج1، تهران.

19- کاتوزیان، ناصر،( 1374)، الزامات خارج از قرارداد، دانشگاه تهران، ج 2، تهران.

20- کاتوزیان، ناصر،  (1389)، دوره مقدماتی حقوق مدنی، (اموال و مالکیت)، بنیاد حقوقی میزان، چ13، تهران.

 21- کاتوزیان، ناصر،( 1390)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی،نشرمیزان، چ 28 ، تهران.

 22- کاتوزیان، ناصر،( 1391)، قواعد عمومی قراردادها، شرکت سهامی انتشار، ج 3، چ 7، تهران.

 23- کرکی، علی بن الحسین،( 1408ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد.

24- گیلانی قمی، میرزا ابوالقاسم، (بی تا)، رساله خطی حکم شیربها، مجله فقه اهل بیت.

25- محقق حلی، ابوالقاسم جعفر بن حسن حلی،( 1360)، شرایع الاسلام، نشر دارالهدی، ج 1، قم.

26- محقق اصفهانی، محمدحسین (1418 ق )، حاشیه المکاسب، قم.

27- مکی عاملی(شهیداول)محمد، ( 1414ق)، الدروس الشرعیه، موسسه النشرالاسلامی، قم.

28- مکی عاملی(شهیداول)،محمد،( 1979م )، القواعدوالفوائد، تحقیق دکترعبدالهادی حکیم، منشورات مکتبه المفید، قم.

29- موسوی خمینی، روح الله، ( 1381ق)، المکاسب، المحرمه، چاپ مهر، ج 2 ، قم.

30- موسویان، ابوالفضل،( 1382)، ماهیت حق، مؤسسه چاپ و نشر عروج، چ 1، تهران.

31- نائینی،میرزامحمدحسین،( 1423ق) منیه الطالب،مقررموسی نجفی خوانساری، موسه النشرالاسلامی، قم.

32- یزدی،سیدمحمدکاظم،(بی تا)، حاشیه المکاسب، مکتب الشمس، قم.

 

منابع انگلیسی

1. Arsego, D. ( 2015). The Problem with FAND: How the Licensing Commitments of Standard- etting Organizations esult in the Misvaluing of Patents, Brooklyn Journal of International Law, Vol. 41, pp. 257-257.
2. Berg Heidel, (2015). The passing of risk a comparison between CISG and German law , http://www.CISG.law.pace.edu/ , p254, Accessed 10 May 2015.
3. Hakimah Yaacob, (2015). Al-sharbini, al-Khatib, Mughni al-muhtaj, vol. 2, pg.15, al-Bahuti, Kashshaf al-Qina’, vol. 2, pg.11, and IbnHazm, al-Muhalla, vol.8, pg.503.
4. Hamzah & Ahmad, (2015). Tasarruf fuduli1 as a mechanism for ratification of contract, shariah section, islamic banking and takaful department central bank of Malaysia, 23rd of July 2015.
5. Kritzer , A., H. (2014). Guide to practical applications of the united nations conventions on contracts for the international sale of goods, publishe by Kluwer , Boston ,  2014 , p459.
6. Lerner, J. Marcin Strojwas, J. T. (2007). The design of patent pools: the determinants of licensing rules, The Rand Journal of Economics, Vol. 38, No. 3.
7. Schelechtim, P. (2013).  Commentary on the UN convention on the international sale of goods , 2^nd Ed , Oxford University press , 2013 , p570.
8. Schwartz, A., R. E.Scott, (2015).Third party beneficiary & contractual networks, Journal of legal analysis,Vol.7,Issue2,325-361.
9. Zimmerman, R. (2016). The law obligation، roman foundations of the civilan tradition، oxford clarendon. Available at: http://scholarship.law.duke.edu/djcil/vol2/iss2/6, Jan 25 2016-06-15.

    مقاله ها و پایان نامه ها

 روحی زاده، علی ومجید عباس تبار، )1396(، رای اعلامی پیشگیرانه و حمایت از ناقضان بالقوه حق اختراع، دو فصلنامه دیدگاههای حقوق قضایی، ش. 77و 78، صص 113-131

رهبری، ابراهیم و فاطمه یزدان دوست،( 1397)، نقش لیسانس فرند فن آوری در تسهیل فرآیند تعیین استانداردهای فنی، مجله حقوق خصوصی، دوره 15، شماره 2، ، ، صص373-394

شاهنده, وحیید و ایزدی فرد, علی اکبر. (1401). بررسی فقهی و حقوقی فاکتورینگ (عاملیت) با حق رجوع. مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی, 18(68), 75-100. doi: 10.22034/ijrj.2022.694910

 علی محمدی، مهین،( 1392)، پایان نامه "بررسی جایگاه مفاهیم نفع و سمت در دعاوی مدنی"، دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات استان ایلام.

عیسائئ تفرشی، محمد، کبیری شاه‌آبادی، حمید (۱۳۹۳)، «تحلیل حقوقی ماده ۱۰۷ قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران: شرایط تشکیل گروه اقتصادی با منافع مشترک» پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره ۱۸، شماره ۲.

 محقق داماد، مصطفی و صادقی، محمود،( 1379)، مقاله تعهد به نفع شخص ثالث در فقه امامیه، مجله مدرس، دوره 4، ش .4