آثار شرط عوض بر عقود رایگان تملیکی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 69، آذر 1401، صفحه 115-135   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.697879

نویسندگان

سمیه ظهوری^{* 1}؛ حمید ابهری²؛ فخر الدین اصغری آقامشهدی²

¹ستادیار، گروه حقوق و الهیات، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران.

²استاد، گروه حقوق خصوصی، دانشکاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

از میان عقود رایگان تملیکی متعددی که در قانون مدنی از آن‎ها یاد شده تنها در عقد هبه از امکان قرار دادن شرط عوض ضمن آن بحث گردیده و در سایر عقود مجانی چیزی بیان نشده است. ولی نویسندگان حقوقی با توجه به ماده 801 امکان درج شرط عوض را در همه عقود رایگان تملیکی پذیرفته‎اند. مطابق قواعد عمومی اصولا شرط ضمن عقد تاثیری بر عقد ندارد و تنها شرط است که از عقد اثر می پذیرد و با انحلال آن از بین می‎رود. اما این اصل کلی در عقود رایگانی که ضمن آن‎ها شرط عوض می‎شود با تردید روبرو است، زیرا با دقت در برخی مواد قانون مدنی می‎توان دریافت که شرط عوض در برخی موارد بر عقد رایگان تاثیر می گذارد و حتی موجب تغییر ماهیت عقد می گردد. لذا این پژوهش با رویکرد بررسی آثاری که از درج شرط عوض بر عقود رایگان تملیکی ایجاد می‎شود با مطالعه کتب فقهی و حقوقی و همچنین قانون مدنی به بیان این آثار می پردازد.  

کلیدواژه‌ها

اثر؛ شرط عوض؛ عقد رایگان؛ هبه معوض

مراجع

اسدی حلی(علامه)، حسن بن یوسف. (1420ق). تحریر الاحکام الشریعه علی مذهب الامامیه(ط- الحدیثه) ، ج4، قم: موسسه آل صادق علیه السلام.

اسدی حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،

اصفهانی، محمد تقی(مجلسی اول). (1400ق). یک دوره فقه کامل فارسی. تهران: موسسه و انتشارات فراهانی.

اصغری آقمشهدی، فخرالدین؛ محمدی، سام؛ مصطفوی، زهرا. (1393). شرایط تحقق خیار غبن. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، ۱۰(۳۷): 36-11.

امامی، سید حسن. (1364. حقوق مدنی جلد ۱. تهران: انتشارات اسلامیه.

امامی، سید حسن. (1364). حقوق مدنی، ج2. تهران: انتشارات اسلامیه.

 امامی، سید حسن. (1364). حقوق مدنی، ج5. تهران: انتشارات اسلامیه.

امامی خوانساری، محمد. (بی تا). الحاشیه الثانیه علی المکاسب، بی نشر.

انصاری، مرتضی. (1414ق). رسائل فقهیه، قم. کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.

بصری بحرانی، محمد امین. (1413ق). کلمه التقوی، ج4. قم: سید جواد وداعی.

بهبهانی، محمد باقر. (1310). رساله عملیه متاجر وحید بهبهانی. تهران: حاج شیخ رضا تاجر تهرانی.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1378). عقد کفالت. تهران: کتابخانه گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1380). حقوق اموال. تهران: کتابخانه گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1381). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج4. تهران: کتابخانه گنج دانش.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1382). فرهنگ عناصر شناسی. تهران: کتابخانه گنج دانش.

حسینی شیرازی، سید صادق. (1427ق). المسائل الاسلامیه مع المسائل الحدیثه. قم: منشورات رشید.

 حسینی عاملی، سید جواد. (1419ق). مفتاح الکرامه فی شرح القواعد العلامه، ج22. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

حسینی مراغی، میرفتاح. (1417ق). العناوین الفقهیه، ج2. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

حلی، محمد بن حسن. (فخر المحققین). (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج3. قم: موسسه اسماعیلیان.

حلی، جعفر بن حسن. (محقق). (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2. قم: موسسه اسماعیلیان، قم.

خسروی، حامد؛ حاجی عزیزی، بیژن؛ نیازی، قدرت الله. (1395). ماهیت رجوع و تمایز آن از مفاهیم مشابه. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ۸ (۱۵): 174-147.

 ره پیک، حسن (1387)، حقوق مدنی- عقود معین، ج2، تهران، انتشارات خرسندی.

 سبزواری، سید عبد الاعلی(1413ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج15، قم، موسسه المنار-دفتر حضرت آیه الله.

سبزواری، سید عبد الاعلی (1413ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج26، قم، موسسه المنار- دفتر حضرت آیه الله.

سیوری حلی، مقداد بن عبدالله (1403ق)، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی-ره.

شهبازی، محمد حسین (1385)، مبانی لزوم و جواز اعمال حقوقی، تهران، نشر میزان.

صافی گلپایگانی، لطف الله (1416ق)، هدایه العباد، ج2، قم، دار القرآن الکریم.

صافی گلپایگانی، لطف الله (1417)، جامع الاحکام، ج2، قم، انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها.

صفایی، سید حسین (1393)، دوره مقدماتی حقوق مدنی-اشخاص و اموال، ج1، تهران، نشر میزان.

طاهری، حبیب الله (1418ق)، حقوق مدنی، ج4، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طباطبایی حائری، سید علی (بی تا)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل (ط- القدیمه)، ج1، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام.

طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1414ق)، تکمله العروه الوثقی، ج1، قم، کتابفروشی داوری.

طرابلسی، عبدالعزیز(ابن براج) (1406ق)، المهذب، ج2، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طوسی، محمد بن حسن (1400ق)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی.

عاملی، زین الدین بن علی(شهید ثانی) (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج6، قم، موسسه المعارف الاسلامی.

عاملی، محمد بن حسن (حر) (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج19، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام.

عمید، موسی (بی تا)، هبه و وصیت در حقوق مدنی ایران، بی نا.

غروی نائینی، میرزا محمد حسین (1373ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، ج2، تهران، المکتبه المحمدیه.

کاتوزیان، ناصر (1379)، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، ج2، تهران، شرکت سهامی انتشار.

کاتوزیان، ناصر (1382)، دوره مقدماتی حقوق مدنی- اموال و مالکیت، تهران، نشر میزان.

کاتوزیان، ناصر (1384)، دوره عقود معین حقوق مدنی: عطایا هبه، وقف، وصیت، ج3، تهران، شرکت سهامی انتشار.

کاتوزیان، ناصر (1384)، دوره مقدماتی حقوق مدنی- درسهایی از عقود معین، ج1، تهران، کتابخانه گنج دانش.

کاتوزیان، ناصر (1384)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان.

کاتوزیان، ناصر (1385)، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، ج1، تهران، شرکت سهامی انتشار.

کاتوزیان، ناصر (1385)، دوره عقود معین (4) حقوق مدنی: عقود اذنی – وثیقه های دین، ج4، تهران، شرکت سهامی انتشار.

کاتوزیان، ناصر (1387)، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، ج5، تهران، شرکت سهامی انتشار.

گیلانی، ابوالقاسم(میرزای قمی) (1413ق)، جامع الشتات فی اجوبه السوالات، ج2، تهران، موسسه کیهان.

محقق داماد، سید مصطفی (1387)، بررسی فقهی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.

محقق کرکی، علی بن حسین( 1409ق)، رسائل المحقق الکرکی، ج1، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی.

محمدی، علی(بی تا)، شرح تبصره المتعلمین، ج2، بی نا.

مشکینی، میرزا علی (بی تا)، مصطلحات الفقه، قم، بی نا.

مصطفوی، سید محمد کاظم (1423)، فقه المعاملات، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

مظفر، محمدرضا (بی تا)، حاشیه المظفر علی المکاسب، ج2، قم، حبیب.

موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا (1393ق)، وسیله النجاه، ج2، قم، چاپخانه مهر.

موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا  (1413ق)، هدایه العباد، ج2، قم، دار القرآن الکریم.

 نجفی، حسین (1427ق)، مصطفی الدین القیم، نجف اشرف- عراق، دفتر حضرت آیه الله نجفی.

نجفی، محمد حسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج28، بیروت-لبنان، دار احیاء التراث العربی.

نراقی، مولی احمد (1422ق)، رسائل و مسائل، ج1، قم، کنگره نراقیین ملا مهدی و ملا احمد.