بررسی تطبیقی رمان «مسخ» اثرکافکا و «سامسا» اثر سلطان العمیمی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 16، شماره 63، مهر 1401، صفحه 151-168   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2022.1971552.2475

نویسنده

مریم بخشی^*

گروه زبان وادبیات عربی- دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

رمان مسخ اثر کافکا، مورد توجه بسیاری از رمان نویسان و داستان پردازان زبان‌های مختلف از جمله انگلیسی و فارسی و عربی قرار گرفته است؛ از آن جمله سلطان العمیمی رمان نویس معاصر عربی در داستان خود با نام «سامسا» از این رمان تأثیر پذیرفته است. سلطان العمیمی با نگاهی متفاوت به بحران هویت، سرنوشت قهرمان داستان را به گونه‌ای متفاوت از سر می‌گیرد. از این رو مسأله اصلی این پژوهش، کیفیت تأثیرپذیری و تبیین نوع نگاه العمیمی به موضوع تنهایی، انزوا، بحران هویت و مسخ و در نهایت درک شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود بین دو اثر است. بررسی حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر مکتب ادبیات تطبیقی فرانسوی صورت گرفته، به این نتیجه رسیده است که درونمایه رمان کافکا، سرنوشت انسانی است که در اثر مشکلات جامعه به انزوا رانده شده و دچار استحاله می‌شود. العمیمی، با وجود این که ژرف ساخت داستان خود را از رمان کافکا گرفته اما درون مایه آن را تغییر داده و سرنوشت شخصیت را عوض کرده و آینده دیگری را برای او رقم می‌زند. شخصیت یا قهرمان داستان در هر دو روایت یکی است. در اولی استحاله به صورت حیوان و در دومی به شکل انسان صورت گرفته است؛ کافکا نگاهی بدبینانه و منزوی برای شخصیت در نظر گرفته که از اطرافیان فاصله می‌گیرد و سلطان العمیمی نگاهی خوشبینانه به شخصیت داشته و او را در قالب شخصیتی اجتماعی و شاد پردازش کرده است.

کلیدواژه‌ها

مسخ؛ کافکا؛ سامسا؛ سلطان العمیمی؛ بررسی تطبیقی

مراجع

احمدیان، موسی، و دهقان، سعید (1388)، «بررسی و تحلیل «مسخ» اثر فرانتس کافکا بر اساس فلسفه اگزیستانسیالیستی کی یر کگارد»،  اندیشه­های ادبی، 1(1)، صص 155-172.

اخوت، احمد (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.

ایرانی، ناصر (1380)، هنر رمان، تهران: آبانگاه.

أیوب، محمد (1996)، «الشخصیة فی الروایة الفلسطینیة فی الضفة الغربیة و قطاع غزة»، رسالة الماجستیر فی النقد والأدب الفلسطینی الحدیث.

بامشکی، سمیرا (1393)، «تداخل سطوح روایی»، مجله جستارهای ادبی، شماره 184، صص 27-1.

بحراوی، حسین، (1990)،  بنیة الشکل الروائی: الفضا، الزمن، الشخصیة، بیروت: المرکز الثقافی العربی.

بخشی، مریم (1398)، «مرزشکنی روائی در روایت­های قرآنی»، آموزه­های قرآنی، دوره 16، شماره 30 - شماره پیاپی 30، صص 107-130.

بی‌نیاز، فتح‌اله (1392)، درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی، با اشاره‌ای موجز به آسیب‌شناسی رمان و داستان کوتاه ایران، تهران: افراز، چاپ سوم.

پاینده، حسین (1394)، گشودن رمان (رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی)، تهران: مروارید، چاپ سوم.

حلاوة، محمد السید (2000)، الأدب القصصی للأطفال، الإسکندریة: مؤسسة حورس الدولیة.

صافی پیرلوجه، حسین (1392)؛ « تبیین مرزشکنی در داستان­های نوین فارسی»، مجله زبان شناخت، سال چهارم، شماره اول، صص 83-59.

طاهری، ق.، و هوشنگی، م. (1387)، نقد بینامتنی سه اثر ادبی مسخ, کوری و کرگدن. نقد ادبی، 1(4)، صص 127-151.

عبداللهیان، حمید (1377)، «شخصیت پردازی در داستان».  کیهان فرهنگی، شماره 149، صص 65-149.

عشرتی، پویا (1395)، کتاب­شناسی برگزیده ادبیات داستانی، قم: فراگفت.

العمیمی، سلطان (2021)،  کائن أزرق.. أو ربما، بیروت: دارالساقی.

عیسی زاده حاجی آقا، محمد و مشفقی، آرش و حجاجی کهجوق عزیز (1398)، نمادشناسی تطبیقی «عزاداران بیل» ساعدی و «مسخ» کافکا، نشریه ادبیات تطبیقی، دوره 11، شماره 21، صص 153-127.

قاسمی­پور، قدرت (1395)، «مرزشکنی روایی در داستان­های ایرانی»، مجله متن پژوهی ادبی، سال 20، شماره 67، صص 145-127.

کافکا، فرانتس(1385)، مسخ، تهران: امیرکبیر.

کافکا، فرانتس(1390)، مسخ، تهران: مجله سخن.

گویارد، ماریوس فرانسوا(1956)، الأدب المقارن، ترجمه: محمد غلاب، القاهرة: لجنة البیان العربی.

محمّدی، ابراهیم؛ جلیل الله فاروقی هندوالان و سمیه صادقی(1390)، «اسطوره ای شدن زمان در چند داستان کوتاه»، زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال نوزدهم،  شماره 15 (پیاپی 70)، صص 166-137.

مستور، مصطفی (1394)، مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.

مهیاری، اردلان و سلامی، مسعود(1390)، «آیینه پنهان کافکا در تمثیل مسخ»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، شماره 61، صص 107-95.

میرصادقی، جمال (1394)، عناصر داستان، تهران: سخن، چاپ نهم.

نجفی، عیسی(1399)، «بررسی تطبیقی دو داستان کوتاه «الجبّار» از نجیب محفوظ و «برخورد» از احمد محمود»، کاوش نامه ادبیات تطبیقی، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 38، صص 105-123.

نصراصفهانی، محمدرضا و طیبه جعفری(1389)، «گاو؛ مسخ مقایسه‌ی شیوه‌ی پردازش شخصیت در گاو ساعدی و مسخ کافکا»، زبان و ادب فارسی، شماره 215، صص 157-134.

نظری منظم، هادی(1389)، «ادبیات تطبیقی: تعریف و زمینه­های پژوهش»، ادبیات تطبیقی، 1(2)، صص 237-221.

ولچل، سندی (1387)، فقط پنچ ثانیه فرصت دارید. کتاب همشهری داستان، شماره اول، 1-2.

 

BELL, Alice (2016), Interactional Metalepsis and Unnatural Narratology. Narrative, 24 (3), 294-310.

Feyersinger, Erwin. (2010), “Metalepsis in Animation’’. D i e g e ti c S h o r t, Circuits Animation Austria: University of Innsbruck. Pp.279-294.

Pier, John, (2009), hand book of narratology, edited by Peter Huhn, Berlin: De Gruyter.

hamburg.de/article/metalepsis-revised-version-uploaded-13-july-2016.

Malina, Debra. (2002), Breaking the Frame: Metalepsis and the Construction of the Subject. Columbus, OH: The Ohio State University Press.

Ryan, Marie-Laure. (2004), Metaleptic Machines. Semiotica, 2004(150), 439–469.

Gori, Arianna, Disruptions in the adaptation of Alan Bennett's novel The Lady in the Van, upervisor Ch. Prof. Flavio Gregori, Ca’Foscari university of Venice, Academic Year 2016 / 2017