رابطه رفتارشناسی قوم یهود با ذکر حداکثری بنی اسرائیل در قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 8، دوره 13، شماره 51، مهر 1401، صفحه 119-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.1939402.2650

نویسندگان

عباسعلی علی محمدی^{* 1}؛ مهدی افچنگی^{* 2}؛ سید رضا موسوی^{* 3}

¹دانشجوی دکتری گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

²استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی ، دانشکده علوم انسانی، واحد گرکان، دانشگاه آزاد اسلامی ، گرگان، ایران.

³استادیار گروه الهیات ومعارف اسلامی،واحدگرگان،دانشگاه آزاداسلامی ،گرگان ،ایران،(نویسنده مسئول)

چکیده

ویژگی های شخصیتی، شاکله اجتماعی و سبک زندگی بنی اسرائیل سبب شده است تا داستان زندگانی بنی اسرائیل از پربسامدترین داستان ها در قرآن کریم قرار گیرد. گویا خداوند به جهت شاخصه های مختلفی که در رفتار و زندگی قوم یهود به عنوان یک امت دینی بوده است را الگویی مناسب جهت تربیت اجتماعی مسلمانان و ساخت امت اسلامی دیده است. ویژگی هایی چون «مادی گرایی و تجربه گرایی، باور به برتری نژادی بر دیگران، دنیاطلبی، نسبت‌های ناروا به انبیاء، صف آرایی یهود در برابر ظهور پیامبر خاتم(ص)...»، از جمله این شاخصه ها است. با توجه به ویژگی های بنی اسرائیل، می توان آنها را به عنوان یکی از جدی‌ترین تهدید برای امت اسلامی فرض کرد. راز تکرار داستان بنی اسرائیل در قرآن کریم این است که جامعه اسلامی در زمان حیات پیامبر (ص) و پس از آن، از نگون بختی یهود پند گیرند و از زندان ناراستی و بدعهدی رها شوند تا گرفتار فتنه و عذاب الهی نشوند. روشِ پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی با استناد به منابع کتابخانه ای و منابع تفسیری و تاریخی است.

کلیدواژه‌ها

رفتارشناسی؛ بنی اسرائیل؛ تکرار؛ موسی؛ یهود

مراجع

قرآن کریم

ابن ابی­الحدید. ۱۳۶۸ش. شرح نهج البلاغه، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.

ابن ابی الحدید. ۱۹۶۱م، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دار احیاءالکتب العربیه.

ابن اثیر، عز الدین ابی الحسن بن علی محمد. ۱۳۸۵ق،  الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.

ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی. ۱۳۸۲ش،  کمال الدین و تمام النعمه، ترجمه­ منصور پهلوان، تصحیح علی اکبر غفاری، چاپ دوم، قم: دار الحدیث. 

ابن تیمیة، احمد بن عبدالحلیم. 1425ق، مجموع الفتاوى، مدینه منوره: وزارة الشؤون الإسلامیة والدعوة والإرشاد السعودیه

ابن سعد کاتب واقدی، محمد. ۱۳۶۹ش. طبقات الکبری. چاپ دوم ، تهران: نشر نو.

ابن سعد، محمد. بی تا.  الطبقات الکبری. بیروت: دارصادر.

ابن شهر آشوب، محمد بن علی. ۱۳۷۹ش. مناقب آل ابی طالب. قم: انتشارات علامه.

ابن عاشور، محمد بن طاهر. بی تا. التحریر و التنویر. بیروت: بی نا.

ابن قتیبة، عبد الله بن مسلم. ۱۳۹۳ق. تأویل مشکل القرآن. به کوشش سید احمد صقر، قاهرة: دارالتراث.

ابن هشام، عبدالملک. ۱۳۶۶ش. السیرة النبویه. ترجمه سید هاشم رسولی محلّاتی، قم: اسلامیه.

ابن هشام، عبدالملک. ۱۳۵۵ق. السیرةالنبویه. قاهره: مطبعة المصطفی البابی.

ابوریه، محمود. ۱۳۷۴ق. اضواء علی السنه المحمدیه. قم: دارالکتب الاسلامی.

ابوزهره، محمد، 1996م، تاریخ المذاهب الإسلامیة فی السیاسة و العقائد و تاریخ المذاهب الفقهیه، دارالفکر العربی، ج1، صص232 ـ 235.

ابوالفتوح رازى، حسین بن على. 1408ق‏،‏ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: ناصح، محمدمهدى‏، یاحقى، محمدجعفر، مشهد مقدس‏: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى‏.

ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبداله.‌ ۱۴۵۷ق) حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء. قاهره: بی نا.

ابی خلف اشعری قمی، سعد بن عبدالله. ۱۳۶۱ش. المقالات و الفرق. چاپ سوم. تهران: ‌انتشارات علمی و فرهنگی.

احمد ابن حنبل، 1349ق، السنة، المحقق: عبد الله بن حسن بن حسین آل الشیخ، مکه مکرمه: المطبعة السلفیة

اسد آبادی، عبدالجبار. بی تا. المغنی فی ابواب التوحید والعدل. کوشش محمود محمد، بی جا: بی نا

باقری، مصباح الهدی و کاظمی نجف آبادی، محمد­رضا. ۱۳۹۲ش. «تبیین الگوی رهبری قوم بنی اسرائیل به دست حضرت موسی». فصلنامه اندیشه مدیریت راهبری، شماره دوم، پائیز و زمستان ، شماره ۱۴. صص۱۵۷-۱۸۸. 

پِروین، لورنس ای و جان، اولیور پی، 1381ش، شخصیت(نظریه و پژوهش)، ترجمه محمد جعفر جوادی و پروین کدیور، تهران، آییژ.

تقی­پور، محمد­تقی. ۱۳۸۵ش. پس پرده ی هولوکاست. تهران: موسسه­ی مطالعات و پژوهش­های سیاسی.

جهانی پور، یاسر. ۱۳۹۴ش. «شرح دنیاطلبی در کلمات امام خمینی (ره)». فصلنامه حضور، شماره ۹۳، تهران: ص۳۲ـ۶۰.

الحلبی، علی­بن ابراهیم. ۱۴۲۷ق. السیره الحلبیه، تصحیح عبدالله­بن محمد خلیلی، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.

حسینی، سید مرتضی. 1377ش. نگرش وحی بر یهود و مسیحیت، چاپ اول، تهران: فرهنگ قرآن.

حسن بن على(ع)، 1409ق،‏ التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن بن علی العسکری (ع)، قم: مدرسة الإمام المهدی( علیه السلام)

خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی. ۱۴۱۷ق. تقییدالعلم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

خمینی، سید روح الله. ۱۳۸۷ش. وصیت نامه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

دشتی، محمد. ۱۳۸۱ش. نقش یهود در وقایع تاریخ اسلام، تهران: موسسه­ی فرهنگی­تحقیقاتی امیر المومنین(ع).

 دورانت، ویلیام جیمز. ۱۳۷۰ش. تاریخ تمدن. ترجمه جمعی از مترجمان، تهران: شرکت افست.

 رسولی محلاتی، سید­هاشم. ۱۳۷۱ش. درس هایی از تاریخ تحلیلی اسلام. چاپ چهارم، تهران: فرهنگ و ارشاد اسلامی.

رضوان، عمربن ابراهیم. ۱۴۱۳ق. آراء مستشرقان و قرآن. ریاض: دار طیبه. 

رفیعی، بهروز، 1388ش، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن(امام محمد غزالی)، ج3، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

الزرکشی، بدرالدین. ۱۴۱۵ق. البرهان فی علوم القرآن، به کوشش مرعشلی، بیروت: دارالمعرفة.

الزمخشری، محمود­بن عمر. ۱۴۱۵ق. الکشاف،  قم: بلاغت.

سبحانی، جعفر. ۱۳۶۸ش. فروغ ابدیت. قم: دفتر تبلیغات اسلامی .

السمهودی، نورالدین علی­بن­احمد. ۱۴۰۴ق. وفاء الفاء باخبار المصطفی. تحقیق محمد­ محیی­­الدین عبدالحمید، بیروت: دارالکتب العلمیه.

السیوطی، جلال الدین. ۱۴۰۷ق. الاتقان، بیروت: دارالکتب العلمیه.

سیوطی، جلال الدین، 1993م، تاریخ الخلفاء، دراسه و تحقیق مصطفی القادر عطاء، بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیه.

السیوطی، جلال الدین. ۱۴۰۸ ق. معترک­الاقرآن. به کوشش احمد شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلیمه.

السید الشیخون، محمود. ۱۴۰۳ق. اسرار التکرار فی لغة القرآن. قاهره: مکتبة الکیات الازهریه.

السید المرتضی، علی بن حسین بن موسی. ۱۴۰۳ق. امالی، به کوشش حلبی، قم: مکتبة النجفی.

شاملو، سعید، 1363ش، مکتب‏ها و نظریه‏ها در روان‏شناسی شخصیت، تهران، چهر.

شریف، یحیی الامین. ۱۴۰۶ق. معجم الفرق الاسلامیه. دارالاضواء، چاپ اول ، ص ۹۸ و ۲۱۳ «حشویه و مجسمه».

شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. ۱۳۸۷ق. الملل والنحل. بیروت: دارالمعرفه.

شهیدی، سیدجعفر. ۱۳۸۳ش، تاریخ تحلیلی اسلام. چاپ۳۵، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

طائب، مهدی. ۱۳۹۲ش. تبار انحراف. چاپ دهم، قم: ولاء منتظر.

الطباطبایی السید محمد­حسین. 1390ق. المیزان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.

طباطبایی، سید محمد حسین. ۱۳۷۴ش. المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی،  قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

طبرسى، فضل بن حسن. 1372ش.‏ مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: یزدى طباطبایى، فضل‏الله‏، رسولى، هاشم‏، تهران: ناصر خسرو

الطبری، محمد­بن­ جریر. ۱۴۰۳ق. تاریخ الامم والملوک (تاریخ طبری). بیروت: موسسه الاعلمی.

الطبری، محمدبن جریر. ۱۴۱۲ق. جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.

الطوسی، محمد­بن­ حسن. ۱۴۱۴ق. الامالی. قم: دارالثقافه.

الطوسی، محمد­بن­ حسن. بی تا. التبیان. به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت: دار­احیاء التراث العربی.

عبدالفتاح طیاره، عفیف. ۱۳۵۳ش. یهود از نظر قرآن. ترجمه­ی علی منتظمی، تهران: بعثت.

علی، جواد. ۱۹۷۶م. تاریخ مفصل عرب قبل از اسلام. بغداد: دارالعلم، مکتبة النهضة.

فتحی رضوان و محمد الصبیج. ۱۳۴۱ش. محمد رسول الله (ص). ترجمه و اقتباس محمد علی خلیلی، تهران: گوتنبورگ.

قاسمى، جمال‏الدین‏، 1418ق، تفسیر القاسمی المسمى محاسن التأویل، ‏محقق: عیون سود، محمد باسل‏

بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏

کتاب مقدس. عهد عتیق و جدید. ۲۰۰۱م. ترجمه قدیم، چاپ سوم، ایلام: انتشارات ایلام.

کتاب مقدس. عهد قدیم و جدید. ۱۳۸۳ش. ترجمه فاضل خان همدانی، ویلیام کلن و هنری مرتن، چاپ دوم، تهران: اساطیر.

الکتانی، عبدالحی. ۱۹۶۱م. التراتیب الاداریه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

کلباسی اشتری، حسین. ۱۳۸۷ش. مدخلی بر تبارشناسی کتاب مقدس؛ چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

الکلینی، محمد­بن یعقوب. ۱۳۶۵ق. الکافی. چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

کوهن، ابرام. ۱۳۸۲ش. گنجینه ای از تلمود. ترجمه امیر فریدون گرگانی، تهران: اساطیر.

محمود بن حمزة الکرمانی. بی تا. اسرار التکرار فی القرآن. به کوشش عبدالقادر احمد، مصر: دارالفضیله.

مجدفقیهی، محمدعلی، دهقان، روح الله. ۱۳۹۴ش. «بررسی تکرار قصه­ی حضرت موسی (ع)در قرآن»؛ فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تفسیری، شماره ۲۲، قم: ص۷-۲۴.

مجلسی، محمد باقر. ۱۴۰۴ق. بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.

 مجلسی، محمدباقر. ۱۴۰۳ق. بحارالانوار. چ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مشتاق­مهر، علی و حسینی زاده، عبدالمجید. ۱۳۹۵ش. حکمت تکرار آیات در قرآن مجید، شماره پنجم دوفصلنامه تفسیر پژوهی، سال سوم. قم: دانشگاه پیام نور قم.

مشکور، دکتر محمد جواد. ۱۳۷۲ش. فرهنگ فرق اسلامی، چاپ دوم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.

 معرفت، محمد­هادی. ۱۴۲۳ق، شبهات و رد حول القرآن الکریم، چاپ اول ، قم: مؤسسه التمهید.

مکارم شیرازی، ناصر. ۱۳۸۵ش. قصه های قرآن. چاپ پنجم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.

 میرترابی، سعید؛ مازنی، مهدی. ۱۳۹۴ش، «نفی تبعیض نژادی و قومی در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)». شماره 11، ص 115-127.

 الواقدی، محمد­بن عمر. ۱۴۰۹ق. المغازی. تحقیق مارسدن جونس، بیروت: مؤسسه­ الاعلمی