بررسی و تحلیل سوره‌های جزء سی‌ام قرآن کریم (عم جزء)؛ بر اساس مبانی علم مناسبت

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 12، دوره 13، شماره 51، مهر 1401، صفحه 187-200   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.1911086.2311

نویسندگان

زهرا خلخالی¹؛ حسین مرادی زنجانی^{* 2}؛ محمد حسین صائنی³؛ فرهاد ادریسی⁴

¹دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران.

²استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان.زنجان ، ایران.

³استادیار گروه علوم قرآن وحدیث ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان ، زنجان، ایران.

⁴دانشیار گروه علوم قرآن وحدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران

چکیده

هرچند همۀ سوره‏های قرآن در چینشی توقیفی و مطابق با لوح محفوظ با یکدیگر متناسب، هم‌آوا و هماهنگ هستند، اما سوره‌های جزء سی (از ناس تا نبأ)، نظم و تناسب چشم‌گیرتری در عبارات آغازین و پایانی‌ دارند، به طوری که در کیفیت دریافت و خوانش مخاطبان، بسیار تأثیرگذار است. از این‌رو، تأمل در ارتباط آسمانی این سوره‏ها با یکدیگر، در ارتقاء و تعالی انسان اهمیت ویژه‌ای دارد. این مقاله با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی -تحلیلی انجام شده است و در آن، ضمن اشاره به آراء اندیشمندانی که به تناسب موجود میان سُور معتقدند، جنبه‌های نوینی از تناسب و هم‏آوایی میان سوره‌های جزء 30 قرآن کریم با عنایت به نظرات تفسیری محققان، کشف و تبیین شده است. نتایح تحقیق نشان می‌دهد که تناسب و ارتباط میان این سوره‌ها شامل مواردی چون: مقدمه، ذی‌المقدمه و نتیجه، تکمله و تتمه، مفهوم و مصداق، تابع و ادامه، دلیل و استدلال، اجمال و تفصیل، مثال و نمونه، قرینه و برادرخواندگی است و به طور کلی، در دو سطح لفظی و معنایی نمود می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ تناسب سوره‌ها؛ هم‏آوایی؛ جزء سی؛ عم جزء

مراجع

قرآن کریم

ابن فارس، احمد، ۱۳۶۶ق، مقاییس­اللغه، تحقیق هارون عبدالسلام، قم: مکتب اعلام الاسلامی.

بقاعی، ابراهیم، ۱۴۲۷ق، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، بیروت: دارالکتب العلمیه.

خرمشاهی، بهاءالدین، 1362ش، ذهن و زبان حافظ، تهران: نشر نو.

شحانه، عبدالله محمود، 1374ش، اهداف کل سوره و مقاصدها فی القرآن الکریم، ترجمه محمدباقر حجتی، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، 1410ق، البرهان فی علوم القرآن، قاهره: داراحیاء الکتب العربیه.

سیوطی، جلال­الدین، 1363ق، الاتقان فی علوم القرآن، به کوشش مصطفی دیب البغاء، دمشق- بیروت: دار ابن کثیر.

___________ ، 1406ق، تناسق الدرر فی تناسب السور، دمشق: عالم التراث.

شوکانی، محمد، 1414ق، فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.

طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، به تصحیح یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران: ناصرخسرو.

غماری، محمد صدیق، 1410ق، جواهرالبیان فی تناسب سورالقرآن، قاهره: مکتبه القاهره.

فخر رازی، محمد بن عمر، 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

کدخدایی، زهره، 1397ش، بررسی تناسب آیات در سوره مائده، پایان­نامه کارشناسی­ارشد دانشگاه جامعه­الزهراء (حوزه علمیه خواهران قم)، استاد راهنما: حمیدرضا مریدیان.

مراغى، احمد مصطفى، 1365ق، تفسیر المراغى، بیروت: دارالفکر.

نهاوندی، محمد، 1386ق، نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه البعثه.

القطان، مناع بن خلیل، 2000م، مباحث فی علوم القرآن، الطبعه الثالثه، الریاض: مکتبه المعارف للنشر والتوزیع.

مسلم، مصطفی، 2005م، مباحث فی التفسیر الموضوعی، الطبعه الرابعه، بیروت: مکتبه دارالقلم.

ب) مقالات

احمدپناه، سید مصطفی و چالدره، طاهره و قاسمی، لیلا و فلاحی، کتایون، 1398، «شرح و بررسی تناسب تصویری از جلوه­های زیبایی­شناسی قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال دهم، شماره 39، صص 286-271.

تاجری­نسب، غلامحسین، 1386، «نقد و بررسی نظریه سیوطی در باب تناسب سوره­ها»، مجله سفینه، دوره 5، شماره 17، صص 103-77.

خدایاری، نورمحمد، عبداللهی، حسن، سیدی، سید حسین و نوروزی، علی، 1396، «زیبایی­شناسی تناسب معنایی در سوره آل­عمران»، مجله رهیافت­هایی در علوم قرآن و حدیث، دوره 49، شماره 99، صص 98-81.

زاهدی­فر، سیفعلی، 1396، «بررسی تناسب معنایی آیات 19-16 قیامت»، فصلنامه مطالعات تفسیری دانشگاه معارف اسلامی، سال 8، شماره 29، صص 170-161.

فلاح، ابراهیم و شفیع­پور، سجاد، 1396، «تناسب آوایی – محتوایی (فنوسمانتیک) در آیات قرآن با بررسی مواردی از سوره واقعه»، فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی، دوره 2، شماره 5، صص 153-129.

میزارسولی، فرزانه و ایزدی قهرمانی، شهین و علایی رحمانی، فاطمه، 1399، «کشف تناسب اسماءالحسنی در غرض سور مفتوحه با واو سوگند در جزء سی­ام قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال 11، شماره 41، صص 106-89.