افزایش حضورپذیری در فضاهای شهری با رویکرد همساختی رفتار و محیط کالبدی (نمونه موردی: میدان انقلاب شهر اصفهان)

آمایش محیط

دوره 15، شماره 58، آذر 1401، صفحه 155-178   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

حسن دلاکه^{* 1}؛ مصطفی بهزادفر²؛ محمود قلعه نویی³؛ آمنه بختیار⁴

¹(دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران)

²(استاد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت، گروه شهرسازی، تهران، ایران)

³(دکترای طراحی شهری، دانشیار دانشگاه هنر اصفهان، گروه شهرسازی)

⁴(استادیار گروه شهرسازی. دانشگاه هنر اصفهان)

چکیده

نیاز مردم به مکان‌هایی برای تعاملات اجتماعی و رفع نیازهای روانی یکی از ملزومات زندگی شهری می‌باشد. با درک چگونگی ارتباط محیط و الگوهای رفتاری (همساختی) می‌توان معماران و طراحان شهری را در جهت طراحی فضاهای مناسب یاری نمود. بدین‌منظور میدان انقلاب اصفهان به‌عنوان گره متصل‌کننده دو عنصر تاریخی سی‌وسه‌پل و محور چهارباغ در حاشیه زاینده‌رود، به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. روش تحقیق در این پژوهش، استفاده از روش‌های کمی و کیفی به صورت توأمان می‌باشد. در بررسی محدوده موردنظر از تکنیک‌های مشاهده میدانی، عکاسی، و پرسشنامه برای شناخت محدوده و از روش دلفی و نرم‌افزار SPSS برای تحلیل و ارزیابی معیارها و شاخص‌ها استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که چهار عامل (تعاملات اجتماعی، سیمای محیط (تصویر ذهنی)، تسهیلات و تجهیزات محیطی و کارکرد فضا) در شکل‌گیری قرارگاه‌های رفتاری مؤثرند. بر اساس تحلیل‌های انجام شده شاخص‌های تنوع فعالیتی و فعالیت‌های جاذب، سهولت دسترسی به فضا، امکان نشستن و گفتگو، تنوع بهره‌برداران و دلبازی به ترتیب با امتیاز 0909/0، 0866/0، 0823/0، 0799/0 و 0736/0 بیشترین میزان تأثیر بر همساختی رفتار و محیط کالبدی دارند.
 

کلیدواژه‌ها

حضورپذیری؛ فضای شهری؛ همساختی رفتار؛ محیط کالبدی؛ میدان انقلاب اصفهان

مراجع

1. امین‌زاده،ب.،افشار، د.1381. طراحی و الگوهای رفتاری: پیشنهادی برای بهسازی پارک‌های شهری. نشریه محیط‌شناسی بهار،30 (29): 43-60.
2. بحرینی،س.1394.تحلیل فضاهای شهری در رابطه با الگوهای رفتاری استفاده‌کنندگان و ضوابطی برای طراحی. چاپ دهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.256 صفحه.
3. برومند،م.، طغیانی،ش.، صابری،ح.1398. بررسی تأثیرگذاری مؤلفه‌های فضای شهری بر شکل‌گیری الگوهای رفتاری (نمونه موردی منطقه 2 تهران). فصلنامه آمایش محیط، 47 (12): 23-44
4. بنتلی،ا.1398. محیط‌های پاسخده: کتابی راهنما برای طراحان. ترجمه مصطفی بهزادفر.چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران. 439 صفحه.
5. پاکزاد،ج.1393. راهنمای طراحی فضاهای شهری.چاپ هفتم. تهران: انتشارات شهیدی. 465 صفحه.
6. پورموسوی،س.، زیوریار،پ.، علیزاده،ت.1394. رابطه بین کیفیت فضاهای کالبدی و کارکردهای اجتماعی، مطالعه موردی: منطقه 19 شهرداری تهران (محله احمدیه). فصلنامه آمایش محیط، 28 (8): 23-46
7. جیکوبز،ج.1393، مرگ و زندگی شهرهای بزرگ امریکایی. ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی.چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 554 صفحه.
8. دانش پور،ع.، چرخچیان،م.1386. فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی. مجله باغ نظر، 7 (4): 28-19.
9. دژدار،ا.،طلیسچی،غ.،روحی دهکردی،ر.1391. بازشناسی مفهوم قرارگاه‌های رفتاری، مروری بر تعاریف و ویژگی‌های قرارگاه رفتاری با تأکید بر مرور تحلیلی متن شوگن. هفت حصار، 1 (1): 20-13.
10. رضایی،م.،موذن،س.،نفر،ن.1393. تحلیل رضایتمندی از شاخص‌های کیفیت محیط در شهرهای جدید (مطالعه موردی: شهر جدید پرند). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 1 (2): 47-31.
11. رفیعیان،م.،سیفایی،م.1384. فضاهای عمومی شهری؛ بازنگری و ارزیابی کیفی. نشریه هنرهای زیبا، 23: 42-35.
12. شاهچراغی،آ.بندرآباد،ع.1399. محاط در محیط: کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی.چاپ چهارم. تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران.572 صفحه.
13. عباس زادگان،م.1384.ابعاد اجتماعی- روانشناختی فضاهای شهری. مجله بین‌المللی علوم مهندسی، 16 (1): 84-69.
14. فاطمی،ن.، طبیبیان،م.1398. رهیافتی بر معیارهای بازآفرینی فضاهای عمومی با تأکید بر رفتار اجتماعی شهروندان (نمونه موردی: خیابان‌های شاخص حوزه میانی غربی شهر مشهد). فصلنامه آمایش محیط، 46 (12): 177-198
15. کرمونا،م.،تیزدل،ا.1397.خوانش مفاهیم طراحی شهری.ترجمه کامران ذکاوت و فرناز فرشاد. چاپ دوم. تهران: انتشارات آذرخش.560 صفحه.
16. گلرخ،ش.1398. قرارگاه رفتاری: واحدی پایه برای تحلیل محیط. چاپ دوم. تهران: انتشارات آرمانشهر.82 صفحه.
17. لطیفی،ا.،سجادزاده،ح.1393. ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در پارک‌های شهری. مطالعه موردی: پارک مردم همدان، فصلنامه مدیریت شهری، 11: 3-18.
18. لینچ،ک.1394. تئوری شکل خوب شهر. ترجمه سیدحسین بحرینی. چاپ هفتم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.680 صفحه.
19. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.1392. بررسی عوامل مؤثر بر ارتقاء کیفیت فضایی میدان‌ها با رویکرد طراحی شهری، تهران: شهرداری تهران، معاونت مطالعات و برنامه‌ریزی امور زیرساخت و طرح جامع، گزارش شماره 173. 36 صفحه.
20. مطلبی،ق.1380. روانشناسی محیطی، دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری. مجله هنرهای زیبا، 10: 67-52.
21. نیومن،ا.1394.خلق فضای قابل دفاع. ترجمه فائزه رواقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات طحان.152 صفحه.
22. وایت،و.1392.زندگی اجتماعی فضاهای شهری کوچک. ترجمه مسعود اسدی محل چالی.چاپ اول. تهران: انتشارات آرمانشهر.148 صفحه.
23. هال،ا.1398. بعد پنهان. ترجمه منوچهر طبیبیان. چاپ دهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.282 صفحه.
24. Barker، 1968. Ecological Psychology،. Stanford، Ca:: Stanford University Press.
25. Carr،، Francis، M.، Rivlin، L.، Stone، A. 1993. Public Space. London: Cambridge University Press.
26. Heft، 2001. Ecological Psychology in Context : James Gibson، Roger Barker، and the Legacy of William James's Radical Empiricism Resources for Ecological Psychology. Mahwah- New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates، Inc.
27. Lawson، 2001. The Language of Space. Oxford: Architectural Press-First published.
28. Project for Public Spaces، 1982. What People Do Downtown: How to Look at Main Street Activity. Washington، D. C.: National Trust for Historic Preservation. Retrieved from www.pps.org.
29. Proshansky، 1978. The City and the Self Identity. Environment and Behavior. No. 10 (2)، 147-169.
30. Schoggen، 1989. Behavior Setting: A Revision and Extension of Roger G. Barker's Excological Psychology. Stanford، CA: Stanford University Press.
31. Scott، 2005. A Powerful Theory and a Paradox: Ecological Psychologists After Barker. Environment and Behavior No.37، 295-329.