بررسی پایش و تغییرات شاخص‌های گیاهی در مراتع نیمه استپی خلیل بیگ ارسنجان فارس

مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

دوره 13، شماره 46، آذر 1400، صفحه 55-69   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید محمد رضا حبیبیان^{* 1}؛ علیرضا افتخاری²؛ مرتضی خداقلی³؛ نادیا کمالی⁴

¹استادیار، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، فارس، ایران

²استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات مرتع، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

³دانشیار، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

⁴استادیار، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

تغییرات مداوم را باید جز جدایی‌ناپذیر هر اکوسیستم دانست. مراتع نیز به‌عنوان اکوسیستم‌های طبیعی از این موضوع مستثنا نیستند. به‌طوری ‌که پایش مرتع به مفهوم بررسی مستمر این اراضی با توجه به اهمیت اکولوژیک، کارکردهای اقتصادی و تغییرات دائمی این منابع، امری ضروریست. بر این اساس پایش مراتع خلیل بیگ شهرستان ارسنجان به مدت 2 سال (1399 و 1400) انجام شد. شاخص‌های گیاهی مورد ارزیابی شامل درصد تاج پوشش گونه‌های گیاهی، میزان تولید گونه‌های گیاهی، درصد لاشبرگ، سنگ و سنگریزه، خاک عاری از پوشش، وضعیت و گرایش مرتع بودند. نتایج نشان داد میزان درصد تاج پوشش گیاهی از 98/10 درصد در سال 1400 تا 5/15 درصد در سال 1399 و میزان تولید از 208/350 تا 306/566 کیلوگرم ماده خشک در هکتار متغیر بود. وضعیت مرتع در حالت ضعیف در دو سال مورد بررسی قرار داشته و گرایش آن منفی بود. براساس نتایج مقایسات انجام شده با استفاده از آزمون t مستقل، اکثر شاخص‌های تاج پوشش گیاهان (فرم‌های رویشی و کلاس‌های خوشخوراکی مختلف) و شاخص‌های تولید (فرم‌های رویشی و کلاس‌های خوشخوراکی مختلف) بین دو سال دوره بررسی (سال 1399 نماینده یک سال مرطوب و سال 1400 نماینده یک سال خشک) تفاوت معنی‌داری در سطح 1 و 5 درصد داشتند. نتایج آزمون همبستگی پیرسون نیز نشان داد که میزان بارش پاییز و زمستان، میزان بارش سالانه ، متوسط دمای کمینه و متوسط دمای سالانه بیشترین همبستگی را در میزان تاج پوشش و تولید کل گیاهان منطقه بر عهده داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

تولید مراتع؛ خشکسالی؛ خلیل بیگ؛ پایش؛ ارسنجان

مراجع

ابطحی، س. 1395. بررسی پویایی پوشش گیاهی مراتع نیمه استپی استان اصفهان (مطالعه موردی: دولت قرین سمیرم). مجله منابع طبیعی ایران (مرتع و آبخیزداری)، دوره 69، شماره 2: 311-322.

احسانی، ع. ح. ارزانی، م. فرحپور، ح. احمدی ، م. جعفری ، ع. جلیلی، ح. ر. میرداودی،  ح. ر. عباسی و م. عظیمی. 1386. تأثیر شرایط اقلیمی بر تولید علوفه مراتع در منطقه استپی استان مرکزی. مطالعه موردی : مرتع نعمتی , اخترآباد ساوه. فصلنامه علمی- پژوهشی. تحقیقات مرتع و بیابان ایران. جلد 14. شماره 2: 249-260

ارزانی، ح. س. ادنانی، ح. بشری،. م. عظیمی، ح. باقری، م. اکبر زاده، و ح. کابلی. 1385. پایش پوشش گیاهی و تولید مراتع استپی استان قم طی یک دوره شش ساله. فصلنامه علمی- پژوهشی. تحقیقات مرتع و بیابان ایران. جلد 13 شماره 4: 296-313.

اکبرزاده، م. 1384. بررسی تغییرات پوشش گیاهی در داخل و خارج قرق رود شور. فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران. 12: 188-167. 

اکبرزاده، م.، و ت. میر حاجی، 1385. تغییرات پوشش گیاهی تحت تاثیر بارندگی در مراتع استپی رود شور. فصلنامه علمی- پژوهشی. تحقیقات مرتع و بیابان ایران. جلد 13، شماره 3. 222-235.

باغستانی میبدی ، ن.، زارع، م. ت.، 1386. بررسی روابط بارندگی و تولید علوفه سالانه در مراتع استپی منطقه پشتکوه استان یزد. پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی. شماره 75 ، تابستان 1386.

حیدری، ک. گ.صالحی، ح. قره داغی، 1397. بررسی تاثیر خشک‌سالی بر وضعیت مراتع استان فارس در دوره آماری 1396-1390. هفتمین کنفرانس ملی مرتع و مرتعداری ایران. 18 و 19 اردیبهشت.

زادبر، م. ح. ارزانی، م. عظیمی، و. مظفریان، ق. ع. شاد، ف. ثقفی خادمی، ح. توکلی، ح. امیرآبادی زاده، و س. ناصری، 1390. پایش پوشش گیاهی مراتع نیمه استپی در شمال شرق ایران. فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان. جلد 18، شماره 2: 231-243.

زارع کیا، ص. ن.زارع، ع. احسانی، ف. جعفری، و ح. یگانه. 1391. بررسی رابطه بارندگی و تولید علوفه سالانه مهم‌ترین گیاهان مرتعی منطقه خشکه رود ساوه-استان مرکزی. فصلنامه علمی- پژوهشی. تحقیقات مرتع و بیابان ایران. جلد 19 شماره 4: 614-623.

سوری، م. م. بیات، م. خداقلی، 1398. برآورد تولید بلند مدت علوفه مراتع استپی فارس بر اساس پارامترهای اقلیمی. نشریه مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، دوره 72، شماره 4: 1009-995.

شریفی، ج.، ا. شاهمرادی، ا.، الله ویردی، ن، و م. دولت محمدی. 1396. پایش پوشش گیاهی مراتع نیمه استپی استان اردبیل (مطالعه موردی: مراتع آق داغ منطقه خلخال). نشریه علمی- پژوهشی. مرتع. سال یازدهم، شماره 3: 283-293.

شیدائی، گ. 1361. کد گیاهان مرتعی. سازمان جنگلها و مراتع، دفتر فنر مرتع، صفحه 32.

قدس راثی، ه. ح. ارزانی، 1376. فاکتورهای موثر در خوشخوراکی گونه‌های مهم مرتعی مراتع ییلاقی چهارباغ گرگان. پژوهش و سازندگی. 36 : 50-53.

کشکی، م. ت. ا. شاهمرادی، م. محمدی و ت. نامدوست،1391. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی پویایی پوشش گیاهی اکوسیستم‌های مرتعی خراسان. موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع. صفحه 79.

محمدی گلرنگ، ب. 1373. بررسی تغییرات پوشش گیاهی حوزه آبخیزسد امیر کبیر(کرج) طی 20 سال گذشته(72-1352). پایان نامه کارشناسی ارشد مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی, دانشگاه گرگان.

مصداقی، م. 1394. مرتعداری در ایران. انتشارات دانشگاه صنعتی سجاد. صفحه 326.

مقدم، م. 1379. مرتع و مرتع داری. انتشارات دانشگاه تهران. صفحه 470.

میرجلیلی، ع.، م. موسایی سنجره ای، ش. زارع زاده مهریزی، 1392. بررسی آثار خشک‌سالی و ترسالی بر تغییرات پوشش گیاهی در دو منطقه پخش سیلاب و مراتع شاهد هرات استان یزد. نشریه مرتع و آبخیزداری مجله منابع طبیعی ایران. 1: 156-145.

هادیان، ف.، س. حسینی، م. سید حسنی، 1393. پایش تغییرات پوشش گیاهی با استفاده از اطلاعات بارندگی و تصاویر ماهواره ای. فصلنامه علمی- پژوهشی. تحقیقات مرتع و بیابان ایران. جلد 21 شماره 4: صفحات 756-768.

Arzani, H. 1994. Some aspect of estimating short term and long term rangeland carrying capacity in the western division of new thouth-wales Ph.D.thesis. Uneversity of New South Wales. Australia.

Arzani, H. 1997. Project manual of range evaluation in different climatic regions of Iran. Research Institute of Forests and Rangelands, 30p.

Bork, E. W., T. Thomas, & B. Mcdougall, 2001. Herbage response to precipitation in central Alberta boreal grasslands, Journal of Range Management, (54): 243-248

Daubenmire, R.F. 1959. A canopy-coverage method of vegetational analysis. Northwest Science, 3: 43-64.

Derner, J.; Briske, D.; Reeves, M.; Brown-Brandl, T.; Meehan, M.; Blumenthal, D.; Travis, W.; Augustine, D.; Wilmer, H.; Scasta, D. 2018. Vulnerability of grazing and confined livestock in the Northern Great Plains to projected mid- and late-twenty-first century climate. Clim. Chang. 146, 19–32.

Duncan, D., & R. G. Wood Manse 1975. Forecasting forage yield from precipitation in California's annual rangeland, Journal of Range Management, 28(4).

yksterhius, E.J., 1949. Condition and management of range land based upon quantitative ecology, Journal of Range mangement, 2(3):104-115

Knutson, C.L.; Haigh, T.R. 2013. Ranchers in the United States, scientific information, and drought risk. In Drought, Risk Management, and Policy: Decision-Making under Uncertainty; Botterill, L.C., Cockfield, G., Eds.; CRC Press: Boca Raton, FL, USA.  p. 171.

Koc. A., 2001. Autumn  and  Spring  drought  periods  affect  vegetation  on high  elevation  Range  land  of  Turkey, Journal of Range Management, (54):622-627.

Le Houerou, H. N. and C. H. Hoste, 1977.  Rangeland production and annual rainfall relations in the Mediterranean basin and in the African Sahelo-Sudanian Zone, Journal of Range management, 30(3) May.

Martin, R, M. H., J. R. Cox, & F. Ibarra, 1995. Climatic effects on buffelgrass productivity in the Sonoran desert, Journal of Range Management, (48):60-63.

McKeon, G.M., G. S. Stone, J. I. Syktus, Carter, J. O., Flood, N. R., Ahrens, D. G., Bruget, D. N. C., Chilcott, R., Cobon, D., Cowley, H., Crimp, R. A., Fraser, S. J., Howden, G.W., Johnston, S.M., Ryan, P.W., Stokes, J.G., & A. K. Day, 2009. Climate change impacts on Australia's rangeland livestock carrying capacity: A review of challenges, The Rangeland Journal, 31(1):1-29.

Newbauer, J. J., L. M. White, R. M. Moy, & D. M. Perry, 1980. Effects  of  increased  rainfall  on  native  forage  production  in  eastern  Montana, J. Range  mange, 33(4):246-250.

Reeves, M.C.; Hanberry, B.B.; Wilmer, H.; and Kaplan, N.E. 2021. Lauenroth, W.K. An Assessment of Production Trends on the Great Plains from 1984 to 2017. Rangel. Ecol. Manag. 78, 165–179.

Rippey, B. 2012. Agricultural Weather and Drought Update—8/21/12. Available online: https://www.usda.gov/media/blog/2012/08/21/agricultural-weather-and-drought-update-82112

Robert, K., 2009. Forage Quality and Quantity. Associate Professor and Extension Range Specialist, The Texas A & M University System.

Stanke, C.; Kerac, M.; Prudhomme, C.; Medlock, J. and Murray, V. 2013. Health effects of drought: A systematic review of the evidence. PLoS Curr. 5.

Steven, H., 2009. Sheep Grazing Management, Animal Scientist, Sheep, Virginia Tech. 366-410.

Ward, W. Brady, John, E., Mitchell, Charles, D., Bonham & John W., Cock, 1995. assessing the power of the point-line transect to monitor changes in plant basal cover. Journal of Range Management, 48:187-190.

Wylie, B.K.R.D., & G. M. Southward, 1992. Estimating herbage standing crop from rainfall data in Niger, J. Range management, 45:277-284.