توحید در قرآن و عرفان(رشد اخلاقی)«مطالعه موردی: توحید در ستایش»

عرفان اسلامی

دوره 19، شماره 74، دی 1401، صفحه 63-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا کاوند¹؛ مسعود مرادی²؛ جواد نصیری^{* 3}

¹استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم،قم، ایران.

²دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان.ایران.

³دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم،قم،ایران.نویسنده مسئول: [e-mail]

چکیده

ستایش یا معادل عربی آن، حمد به معنای پسندیدن صفتی زیبا یا فعلی نیکو و واکنش فطری در برابر آن است، قرآن مجید در آیه 36 سوره جاثیه، ستایش را تنها متعلق به خدا دانسته و برای اثبات آن، برهان­هایی اقامه­می­کند، مفسران گوناگون براساس منابع تفسیری، هریک استدلال آیه را به گونه­ای تقریرکرده­اند؛ برخی براساس معنایی که برای واژه ربّ، که در آیه مذکور است، برگزیده­اند و بعضی با توجه به سیاق آیات پیشین سوره. بررسی تطبیقی این دیدگاه­ها در این مقاله نشان­می­دهد که مفهوم واژه حمد به تدریج از ستایشِ نعمت به ستایش زیبایی تغییرکرده­است، همچنین شباهت­های متعدد میان مفاتیح الغیب و الجامع البیان، احتمال تأثیر جدی فخر رازی از طبری را تقویت­می­کند، روش آلوسی در استفاده از سیاق برای اثبات توحید در ستایش و تأثیر آن در تفاسیر بعدی نیز حائز اهمیت است. غایت عرفان اسلامی توحید است (مشاهدۀ یگانگی خدا) به‌طوری که وجود مطلق است و هیچ چیز غیر از او و تجلیاتش، وجود ندارد که لازمۀ این مشاهده، فنا دیدن همه چیز در حق تعالی است.
نقش توحید در رشد اخلاقی چنان سازنده است که از انسان با انگیزه‏هایش، که خود منشأ بسیاری از ناهنجاری‏های اخلاقی است، انسان کامل خالی از رذایل اخلاقی و آراسته به فضایل اخلاقی می‏سازد و تمام ابعاد وجودی انسان، اعم از مادی و معنوی را در جهت کمال مطلق و بی‏نهایت و جاودانه قرارمی‏دهد.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ عرفان؛ توحید؛ توحید در ستایش رشد اخلاقی

مراجع