بررسی تطبیقی عشق مجازی و عرفانی از منظر احمد غزالی و عین‏القضات (با تأکید بر سوانح‏العشاق و تمهیدات)

عرفان اسلامی

دوره 19، شماره 74، دی 1401، صفحه 103-122   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی محمدی¹؛ بهنام فعلی²؛ خدیجه صفری‌کندسری¹؛ محمد رضا بیگی^{* 3}

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

³عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.نویسنده مسئول: [e-mail]

چکیده

عشق انسانی که در آموزه­های صوفیه غالبا با تعبیر عشق مجازی ظاهرمی­شود یکی از مسائل پیچیده و دشوار در عرفان اسلامی است. برخی آن را مقدمه عشق عرفانی می­دانند و برخی به انکار آن پرداخته­اند. احمد غزالی و عین­القضات همدانی از اولین افرادی هستند که در ادب فارسی به شکل خاص و ویژه به کتابت درباره عشق، انواع، اطوار و ویژگی­های آن پرداخته­اند. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی تهیه­شده، سعی­شده تا به این سؤال اساسی پاسخ­داده­شود که دیدگاه احمد غزالی و عین­القضات درباره عشق مجازی و عرفانی چگونه است؟ و چه نقاط اشتراک و افتراقی در بین آن دو دیده­می­شود؟ نتایج پژوهش نشان­می­دهد که غزالی، نظربازی را با استناد به احادیث نبوی مجاز می­شمارد و از سویی دیگر ظاهر و صورت را پلی می­داند برای رسیدن به حقیقت باطن. عین القضات نیز دل­بستن به این ظواهر را در صورتی که در راه وصال محبوب و معشوق الهی باشد، بی ضرر می­داند. ازلی بودن، جبری بودن و مسیر پرمخاطره عشق از نقاط مشترک عشق عرفانی در سوانح و تمهیدات است.

کلیدواژه‌ها

عشق مجازی و حقیقی؛ احمد غزالی؛ عین‌القضات همدانی؛ سوانح العشاق؛ تمهیدات

مراجع