شیوه‌ بیانی شمس تبریزی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی

عرفان اسلامی

دوره 19، شماره 74، دی 1401، صفحه 123-140   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

کورش امرایی¹؛ علی فتح الهی^{* 2}

¹دانش آموخته دکتری ادیان و عرفان، وا حد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی،خرم آباد،ایران.

²دانشیار گروه ادیان و عرفان، وا حد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی،خرم آباد،ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

چکیده

این جستار، گفتمان انتقادی شمس تبریزی را از طریق شیوه­های بیانی مورد بررسی قرارمی­دهد. مفهوم قدرت و رابطه­ آن با ایدئولوژی که از مؤلفه­های اساسی نظریه گفتمان انتقادی است را در گفتمان­های شمس در­نظرمی­گیرد. این نوشتار، جایگاه و موضع قدرت ایدئولوژیکی شمس را بر اساس مفهوم دو کُنش تهدیدکننده­ وجهه و کُنش حافظ وجهه در مقابل قشرها و طبقات عرفانی (مراد- مریدی) و طبقات اجتماعی (عوام- فلاسفه، حکما و ...) نشان­می­دهد. در کنش تهدیدکننده­ وجهه­، شمس بی­پروا با شیوه­های بیانی مختلف، خود را در موضع قدرت و مخاطب را در موضع پذیرشِ قدرت شمس قرارمی­دهد. در کنش حافظ وجهه نیز بسامد بالا به حفظ وجهۀ خود شمس تعلق دارد و در رده­ای پایین­تر از خود، مولانا را قرارمی­دهد. روش ما در این پژوهش، کتابخانه­ای و به شیوه­ توصیفی- تحلیلی بوده­است. نتیجۀ این پژوهش نشان­می­دهد که موضع قدرت شمس مبتنی بر مؤلفۀ ایدئولوژی بوده­است.

کلیدواژه‌ها

مقالات شمس؛ گفتمان؛ انتقاد؛ قدرت و ایدئولوژی

مراجع