بررسی ویژگی‌های سبکی شعر نظامی گنجوی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 14، شماره 53، بهمن 1401، صفحه 156-180   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1908343.1374

نویسندگان

سید محمود رضا غیبی^{* 1}؛ مریم عبادی آسایش²

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند، ایران

²گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند، ایران

چکیده

شناخت و بررسی سبکی هر اثر ادبی، یکی از ابزارهای مهم در تعیین شاخص‌های زبانی، ادبی و فکری آن اثر است. نظامی گنجوی، یکی از بزرگ‌ترین شاعران ادب فارسی است که شعر او از جنبه‌های متعدد به‌ویژه سبک‌شناسی قابلیت بحث و بررسی را دارد. با بررسی عناصر سبک‌شناختی، می‌توان تا حدودی به ساختار شعری او پی برد و جایگاه شاعری او را در تاریخ ادبیات ایران مشخص کرد. هدف از این پژوهش، شناخت عناصر سبکی اشعار نظامی گنجوی و نهایتاً رسیدن به سبک شخصی او است؛ بدین ترتیب در این پژوهش، با استخراج مهم‌ترین ویژگی‌های زبانی، فکری و ادبی اشعار وی، سعی شده است تا شناخت بهتری از شعر و سبک خاص این شاعر سترگ به‌صورت علمی ارائه گردد. در این پژوهش، پس از بررسی نمونه‌های مختلف در دو منظومه خسرو و شیرین و لیلی و مجنون، به شیوه توصیفی تحلیلی، ویژگی‌های بارز شعر نظامی به دست آمدند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌ بودند از: تنوع واژگانی، ترکیب‌‌های شاعرانه، ابداع مضامین نو، عفت کلام، اشارات تعلیمی، تنوع موضوع، توجه به علوم مختلف، فرهنگ‌عامه و تصویرسازی‌های بدیع.

کلیدواژه‌ها

ادبیات غنائی؛ ساختار شعری؛ سبک‌شناسی؛ مختصات ادبی؛ نظامی گنجوی

مراجع

منابع

احمد نژاد، کامل، (۱۳۶۹)، تحلیل آثار نظامی گنجوی، تهران: انتشارات علمی.

انوشه، حسن، (۱۳۷۶)، دانشنامه‌ی ادب فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

ثروت، منصور، (۱۳۷۲)، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی نهمین سده تولد حکیم نظامی گنجوی، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

حافظ، شمس‌الدین محمد، (۱۳۸۱)، دیوان، به تصحیح غنی و قزوینی، تهران: نشر سمن، چاپ ششم.

خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی، (۱۳۷۳)، دیوان خاقانی، به تصحیح سید ضیاءالدین سجادی، تهران: انتشارات زوّار، چاپ چهارم.

زرین‌کوب، عبدالحســین، (۱۳۶۳)، شــعر بی‌دروغ شــعر بی‌نقاب، تهران: انتشارات جاویدان، چاپ سوم.

شفیعی کدکنی، محمدرضا، (۱۳۶۶)، شاعر آینه‌ها، تهران: انتشارات آگاه.

شمیسا، سیروس، (۱۳۷۴)، بیان و معانی، تهران: انتشارات فردوس، چاپ سوم.

....................، (۱۳۷۶)، سبک‌شناسی شعر، تهران: انتشارات فردوس، چاپ سوم.

...................، (۱۳۷۰)، بدیع، تهران: انتشارات فردوس، چاپ سوم.

صفوی، کوروش، (۱۳۷۵)، از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد اول (نظم)، تهران: انتشارات سوره‌ی مهر.

۱۲-عبادیان، محمود (۱۳۷۲)، درآمدی بر سبک‌شناسی در ادبیات، تهران: انتشارات آوای نور.

فتوحی، محمود، (۱۳۹۰)، سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.

مرادی نژاد، سمیه، (۱۳۹۰)، «بررسی مخزن‌الاسرار نظامی بر اساس سبک‌شناسی تکوینی»، پایان نامة کارشناسی ارشد دانشگاه لرستان، به راهنمایی طاهره صادقی تحصیلی.

نظامی، الیاس بن یوسف، (۱۳۸۱)، اقبال‌نامه، شرح و تصحیح دکتر برات زنجانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

....................................، (۱۳۷۶)، گنجینه گنجوی، به تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان،تهران: نشر قطره.

.....................................، لیلی و مجنون، (۱۳۸۵)، شرح و تصحیح دکتر برات زنجانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.

مقالات:

اسپرهم، داود، (۱۳۹۱)، «سبک نظامی در گسترش ترکیبات هنری»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال پنجم، شماره اول، صص ۲۱۱-۲۳۲.

بامدادی، بهروز، (۱۳۸۲)، «سبک آذربایجانی در شعر فارسی»، مجله دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی، شماره ۱۷، سال ششم، صص ۸۴-۱۰۲.

.........................، (۱۳۸۴) «طرح دو نکته ادبی (ایهام ترادف، انتفاع)»، مجله ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی، شماره ۴، صص ۱-۱۰.

پور نامداریان، تقی، (۱۳۸۲)، «سبک شاعران آذری و نظامی»، مجموعه مقالات همایش سبک آذربایجانی، به کوشش فاطمه مدرسی و محبوب طالعی، ارومیه: انتشارات موسسه فرهنگی ناشرات، صص ۱۵۸-۱۶۴.

ترابی، سید محمود، (۱۳۷۲)، «حکیم نظامی مبتکر ساقی‌نامه»، مجموعه مقالات کنگره نظامی، ج ۱، ص ۲۹۳-۳۱۰.

عبیدی نیا، محمد امیر و مطلبی راد، وحدت، (۱۳۸۹)، «سبک هندی و پنج گنج نظامی»، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال اول، شماره ۴، صص ۹۵-113.

غیبی، سید محمود رضا، (۱۳۸۶)، «شناسایی فرهنگ‌عامه با نگاهی تطبیقی به خمسه نظامی»، مجله علمی پژوهشی ادبیات تطبیقی، سال اول، شماره ۲، صص ۷۷-۱۰۱.

................................. و صیادی، حسینقلی، (۱۳۹۶)، هنجار گریزی گویشی در خسرو و شیرین و لیلی و مجنون، مجموعه مقالات دوازدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، به کوشش دکتر خلیل بیگ زاده، دکتر الیاس نورایی، دکتر عبدالرضا نادری فر، انتشارت یاردانش. صص ۷۱۶۷-7180.

........................................؛ و آذرگون، علی، (۱۳۹۶)، «بررسی عناصر دستوری در خسرو و شیرین و لیلی و مجنون»، مجموعه مقالات دوازدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، به کوشش دکتر خلیل بیگ زاده، دکتر الیاس نورایی، دکتر عبدالرضا نادری فر، انتشارت یاردانش. صص ۱۳-28.

گلسرخی، ایرج، (۱۳۷۲)، «وزن خسروانی در خسرو و شیرین نظامی»، مجموعه مقالات کنگره نظامی تبریز، ج ۳، صص ۹۹-۱۰۰.

نوروزی، زینب، حسین زاده، محبوبه، (۱۳۹۲)، «بررسی سبک غزلیات نظامی گنجوی»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال ششم، شماره سوم، صص ۵۱۵-۵۳۳.