بازنمود برخی از انگاره‌های اشخاص در ساقی‌نامة ظهوری وسعادت‌نامة استرآبادی بر اساس نظریة یونگ

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 15، شماره 54، خرداد 1402، صفحه 281-306   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1929726.1488

نویسندگان

زینب نوروزعلی¹؛ احمد خیالی خطیبی^{* 2}؛ علی اصغر حلبی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران

³گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران

چکیده

یکی از نظریه‌هایی که در عصر حاضر در مضامین ادبی مورد کشف و بررسی قرار می‌گیرد نظریة کهن‌الگویی یونگ است. کهن‌الگوها، گنجینه‌ای از روان و اندیشة جمعی هستند که در هرکجا و هر زمان، فارغ از سنّت پدید می‌آیند و به‌دلیل فراوان بودن تجربیات انسانی نمی‌توان تعداد کهن‌الگوها را مشخص کرد. یونگ‌ این‌ مفاهیم‌ را اجزای ساختاری موروثی روان بشر دانسته و حرکت از من به‌سوی خود را مستلزم انکشاف لایه‌های مختلف ناخودآگاه فرد می‌داند. یکی از مباحث مهم انگاره‌های کهن‌الگویی اشخاص هستند که در ساقی‌نامة‌ظهوری‌ ترشیزی و سعادت‌نامةاسترآبادی بسیار دیده می‌شود اما به دلیل ناشناخته بودن این دو اثر پژوهش‌های کافی در مورد آنها صورت نگرفته و بسیاری از زوایای ارزشمند آنها پنهان مانده است. در این جستار می‌خواهیم با بررسی این مولفه در آثار مذکور، به تفسیر ابیات آنها کمک نموده و به این سوالات پاسخ دهیم که ظهوری‌ و استرآبادی چه شناختی نسبت به انگارة اشخاص کهن‌الگویی دارند و بسامد هر یک از انگاره‌ها در ساقی‌نامه و سعادت‌نامه چگونه است. به‌نظر می‌رسد با وجود عدم شناخت دانش کهن‌الگویی به معنای نوین، ظهوری‌ و استرآبادی شناخت عمیق و دقیقی از انگاره‌های کهن‌الگویی داشته و آنها را با استفاده از عنصر خیال در آثار خود به‌طور ویژه‌ای به‌کار برده‌اند. همچنین در این دو اثر انگاره‌های اشخاص مذهبی- ‌ملی بر سایر انواع برتری داشته و انگارة جوینده فقط مختص شاعر است که جست‌وجو کرده و در نهایت به عرفان رسیده است. نتیجة مطرح شده به روش کتاب‌خانه‌ای به شیوة تحلیلی- ‌توصیفی در نتیجه بیان شده است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ خود‌آگاه و ناخود‌آگاه؛ انگاره‌های کهن‌الگویی؛ اشخاص کهن‌الگویی

مراجع

منابع

- استرآبادی، ملانظام، 1391، دیوان اشعار نظام‌الدین اسـترآبادی، تحقیق و تصحیح ابراهیمی، شایسته؛ بیک‌وردی‌لو، مرضیه، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران

- -----، ----، کتابت سدة 12، دستور معما، دانشکدة الهیات، ش 1/55، دانشگاه تهران، تهران

- -----، ----، دیوان اشعار نظام‌الدین اسـترآبادی، نسخة خطی‌ شمارة‌ ٢٥١٤‌/١کتابخانۀ ملی

- پراپ، ولادیمیر، 1386، ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمة فریدون بدره‌ای، توس، تهران

- پیرسون، کارول، 1391، زندگی برازندة من، ترجمة کاوه نیری، چاپ ششم، بنیاد فرهنگ زندگی، تهران

- رزمجو، حسین، 1381،  قلمرو ادبیات حماسی ایران، جلد اول، پژوهشگاه علوم انسانی‌ومطالعات فرهنگی، تهران

- ساجدی، طهمورث، 1387، از ادبیات تطبیقی تا نقد ادبی، امیرکبیر، تهران

- سخنور، جلال، 1379، نقدادبی معاصر، رهنما‌، تهران

- سرلو، خوان ادوارد، 1388، فرهنگ نمادها، ترجمة مهرانگیز اوحدی‌، دستان‌، تهران‌

- شوالیه، ژان و دیگران، 1388، فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضائلی، جیحون، تهران‌

 ظهوری ترشیزی، نورالدین محمد، 1394، ساقی‌نامه، تصحیح علی‌اصغر باباسالار و سیده پرنیان دریاباری، دانشگاه تهران، تهران‌

- فرشیدورد، خسرو، 1363، دربارة ادبیات و نقد ادبی، جلد دوم، امیرکبیر، تهران‌

-گویارد. ام.اف، 1374، ادبیات تطبیقی، ترجمة علی‌اکبر خان‌محمدی، پاژنگ، تهران‌

- میرصادقی‌، جمال، 1382،  داستان‌نویس‌های‌ نام‌آور معاصر ایران، اشـاره، تهران

- میس، کارولین، 1395، گالری کهن‌الگوها، ترجمة سیمین موحد، هیرمند، تهران

- نوروزعلی، زینب و همکاران، 1399، تطبیق کهن‌الگوهای صورمثالی در سعادت‌نامة استرآبادی و ساقی‌نامة ظهوری ترشیزی، فصل‌نامة علمی پژوهشی دهخدا، دورة58، کرج

- هال، ادوارد تی، 1376، بعد پنهان، ترجمة منوچهر طبیبیان، دانشگاه تهران، تهران

- یاحقی، محمدجعفر،1386، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها، فرهنگ معاصر، تهران

- Jung Carl Gustavo, (1938), Collection of Works, Aspects of the Psychological Archetype of the Mother, Volume 9, London, Routledge and Kigal Paul