پناهندگی به مثابه اعتراض؛ تحلیلی بر رمان هیچ دوستی بجز کوهستان از منظر نظریه‌ی زیبایی‌شناسی انتقادی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 14، شماره 53، بهمن 1401، صفحه 275-298   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1928524.1481

نویسندگان

حمید مرادی^{* 1}؛ عثمان هدایت²

¹دانشجوی دکترا، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر

²دانشجوی دکتری، گروه جامعه شناسی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

ادبیات همواره بخشی از مبارزه با ساختارهای قدرت بوده است. با ظهور مکتب فرانکفورت، مبحث انتقاد و نگاه سلبی به اکنونیت جامعه بشری بُعدی جدی تر و منسجمتر به خود گرفت. دستاورد مکتب فرانکفورت «نظریه زیبایی شناسی انتقادی» است، این نظریه، هنری را اصیل می‌داند که مستقل بوده و در پی رد وضعیت موجود و تغییر آن باشد. رمان«هیچ دوستی بجز کوهستان» مبتنی بر نوعی رئالیسم انتقادی است که ساختارهای قدرت را به چالش می‌کشد. هدف از این پژوهش، خوانشی از وضعیت مهاجرت و پناهندگی با استفاده از رُمان « هیچ دوستی بجز کوهستان» بهروز بوچانی است. مهاجرت و پناهندگی دستاویزی برای انتقاد از وضع موجود در کشورهای لیبرال دموکراتیک است که این رمان با استفاده از شیوه بیان و لحن اعتراضی و استفاده از نمادها و استعارات سعی در روایت وضعیت زندان«مانوس» دارد. این امر ظهور شکل‌های نوینی از سرمایه‌داری و استعمار را به چالش می‌کشد که در سوژه پناهنده و موقعیت پناهندگی خود را نشان می دهد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: نظریه‌ زیبایی‌شناسی انتقادی؛ مکتب فرانکفورت؛ مهاجرت و پناهندگی؛ هیچ دوستی بجز کوهستان

مراجع

منابع:

احمدی، بابک (1379). خاطرات ظلمت؛ درباره سه اندیشمند مکتب فرانکفورت: بنیامین، هورکهایمر، آدورنو، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.

اسلامی، شهرام و کاظم امیری (1374).« نظریه زیبایی­شناسی تئودور آدورنو». در: بوطیقای نو. زیر نظر منصور کوشان. جلد اول. تهران: شرکت فرهنگی هنری آرست.

باتامور، تام(1397). مکتب فرانکفورت، ترجمه حسینعلی نوذری. تهران؛ نشر نی، چاپ هفتم.

برسلر، چارلز (1396). درآمدی بر نظریه­های ادبی، ترجمه مصطفی عابدینی فرد(ویراستار دکتر حسین پاینده). تهران: انتشارات نیلوفر. چاپ چهارم.

بنیامین، والتر و آدورنو، تئودور و مارکوزه، هربرت (1388). زیبایی­شناسی و مدرنیسم(گزیده نوشته­ایی در باب  زیبایی­شناسی انتقادی)، ترجمه امید مهرگان، چاپ سوم. تهران: انتشارات غزال.

بوچانی، بهروز (1398). هیچ دوستی بجز کوهستان، چاپ هشتم، تهران: نشر چشمه.

حسن­پور آلاشتی، حسین و عباسی، رضا (1389). تحلیل زبانی اشعار فرخی یزدی براساس نظریه زیبایی­شناسی انتقادی(با تکیه بر غزل و چند رباعی)، پژوهش نامه زبان و ادبیات فارسی، شماره هفدهم.

حسین‌پور چیانه، آرزو و پاشایی فخری، کامران و عادل‌زاده، پروانه (1399). بررسی اشعار نیما یوشیج بر اساس نظریه زیبایی­شناسی انتقادی مکتب فرانکفورت، زیبایی شناسی ادبی، سال هجدهم، شماره ٤٣، صص ٢-٢٤.

صادقیان، رضا و دیگران (1396). روش اندیشه­شناسی مکتب فرانکفورت، ماهنامه پژوهش ملل، دوره دوم، شماره 21، ص14-1.

ضمیران، محمد(1390). میشل فوکو: دانش و قدرت، چاپ ششم. تهران: هرمس.

طاهانسب، علی (١٣٩٨). تحلیل شعرعارف قزوینی از دیدگاه نظریة زیبایی­شناسی انتقادی، ادبیات و پژوهش­های بین­رشته­ای، سال اول، شماره دوم، صص ١٢٥- ١٤٥.

طهوری، نیر(1384). مجموعه مقالات هم­اندیشی نقد هنر، تهران- 15و 16 آبان 1384، تهران: فرهنگستان هنر.

 فتوحی، محمود (1387). ساخت­شکنی بلاغی نقش صناعات بلاغی در شکست و واسازی متن، نقد ادبی، شماره 3/سال اول. صص135-109. 

 فلکی، محمود(1382). روایت داستان تئوری­های پایه­یی داستان نویسی، تهران: نشر بازتاب نگار، چاپ اول.

فولادی، مهناز و صلاحی­مقدم سهیلا و فولادی، داراب (١٣٩٨). روزگار دوزخی آقای ایاز از منظر زیبایی شناسی انتقادی مکتب فرانکفورت، زبان و ادبیات فارسی، سال ٢٧، شماره ٨٧، صص ١٥٤-١٧٤.

 کادن، جی ای (1380). فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: شادگان.

لوکاچ، جورج (١٣٩٤)، نظریه رمان، ترجمه حسن مرتضوی، چاپ چهارم: انتشارات آشیان.

مقدادی، بهرام (1387). فرهنگ اصطلاحات ادبی(از افلاطون تا عصر حاضر)، تهران: فکر روز، چاپ اول.

 مقدم توکلی، صفیه (1393). شگردهای طنز در رمان مدار صفر درجه، احمد محمود، مطالعات داستانی، سال دوم، شماره سوم، بهار 1393، صفحات 20-5.

میرزا محمدنیا، فریبا و گذشتی، محمدعلی و یوسف عام، عالیه (١٣٩٩). بررسی اشعار شاملو به یاری نظریة زیبایی‌شناسی انتقادی، زبان و ادب فارسی، سال دوازدهم، شماره ٤٣. صص ١٧٩-٢٠٢.

میلر، آندرو (1385). درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر، ترجمه جمال محمدی، تهران: ققنوس.

نوذری، حسین­علی (1384). نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی، تهران: نشر چشمه.

هورکایمر، ماکس (١٣٩٤). کسوف خرد، ترجمه محمود اکسیری فرد، انتشارات: گام نو.

Adorno. W, Theodor (1997). Aesthetic theory, the Athlone Press, London.

Manne, Robert (2018). "No Friend But The Mountains review: Behrouz Boochani's poetic and vital memoir". Sydney Morning Herald. Archived from the original on 30 October 2018. Retrieved 2 February 2019.

Boochani, Behrouz (2018). No friend but the mountains: Writing from Manus Prison. Afterword by translator Omid Ofighian. Sydney: Picador (Pan MacMillan Australia). pp. 359–362. ISBN 978-1-760-55538-2.