بررسی طرحواره های تصوری «عشق» درتغزل های فرخی سیستانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 15، شماره 54، خرداد 1402، صفحه 110-132   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1926218.1476

نویسندگان

نبی الله عرب خزائلی^{* 1}؛ حسین علی پاشاپسندی²؛ حسین پارسایی³

¹دانش آموختة دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة علوم انسانی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، مازندران، ایران.

²زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائم‌شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم‌شهر، ایران

چکیده

طرحواره های تصوری یکی از مفاهیم مهم در زبان شناسی شناختی است که اصل مسألة آن این است که از ما، در این جهان، اعمال و رفتارهایی بروز می کند و از این طریق، ساخت های مفهومی بنیادینی پدید می آیند که برای اندیشیدن دربارة امور انتزاعی به کار می روند. پژوهش حاضر، با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی انواع طرحواره های تصوری (حجمی، حرکتی و قدرتی) موجود در واژة «عشق» در قصاید فرخی سیستانی می پردازد. هدف این پژوهش شناخت این طرحواره ها در تغزل های فرخی و چگونگی عینیت یافتن واژة «عشق» در آن‌هاست. نتایج حاکی از آن است که در میان سه طرحوارة تصوری، طرحوارة قدرتی بسامد بیشتری در تغزلات فرخی دارد؛ زیرا فرخی در سروده های خود نشان می دهد که عشق با نیروی فراوان خود عاشق را تحت تأثیر خویش قرار داده است. بعد از طرحوارة تصوری قدرتی، طرحوارة حرکتی بیشترین بسامد را در تغزلات فرخی به خود اختصاص داده که برای نشان دادن همراهی عشق با عاشق در طی مسیر عاشقی به کار رفته است. طرحوارة حجمی پایین ترین بسامد را به خود اختصاص داده است و شاعر به کمک این طرحواره، رنج‌های عاشق را در مسیر عشق نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

فرخی سیستانی؛ طرحوارة تصوری؛ زبانشناسی شناختی؛ عشق؛ تغزل

مراجع

۴- منابع:

الف منابع فارسی:

• آریانپور، سیمین (۱۳۸۵): بررسی شماری از ضرب‌المثل‌های زبان فارسی بر اساس طرح‌واره‌های تصوری در چارچوب نظریهٔ معنی‌شناسی شناختی، پایان‌نامهٔ کارشناسی ارشد، رشتهٔ زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه الزهرا.
• اردبیلی، لیلا. (۱۳۹۴). پیوستگی معنایی متن از منظر نظریه آمیختگی مفهومی. مجلة جستارهای زبانی. دوره ۶، ش ۵. صص ۱۱۷-۱۴۰.
• . (۱۳۹۲). معناشناسی شناختی و کارکرد نظریه آمیختگی مفهومی در قصه­های عامیانه ایرانی. پایان­نامه دکتری دانشگاه پیام نور. زبانشناسی همگانی. استاد راهنما: دکتر بهزاد برکت.
• آهنگری، ناهید. (۱۳۹۶). طرح‌واره‌های تصوری در اشعار فروغ فرخزاد از دید بوطیقای شناختی. فصلنامه پژوهش‌های ادبی. سال ۱۴. ش ۵۷. پاییز.
• بورشه، ت و دیگران، (۱۳۷۷). زبان‌شناسی و ادبیات: تاریخچه چند اصطلاح، ترجمه کورش صفوی، تهران: هرمس.
• خانلری، زهرا. (۱۳۴۸). فرهنگ ادبیات فارسی.تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• خدیور، هادی و شیما فرجی. (۱۳۹۴). رد پای واسوخت بر جاده شعر فارسی. نشریة تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی: دهخدا. ش ۲۱. پاییز.
• راسخ مهند، محمد. (۱۳۹۲). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی. تهران: سمت.
• رزمجو، حسین. (۱۳۷۰). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.
• شمیسا، سیروس. (۱۳۸۶). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: علم.
• صفا، ذبیح‌الله. (۱۳۶۳). تاریخ ادبیات در ایران. ج ۱. تهران: فردوسی.
• صفوی، کورش. (۱۳۸۳). درآمدی بر معناشناسی. تهران: سوره مهر.
• ـــــــــــــــــــــ... (۱۳۸۲). بحثی درباره طرح‌های تصوری از دیدگاه معنی‌شناسی شناختی. نشریه نامة فرهنگستان، دوره ۶، ش ۱، پیاپی ۲۱. صص ۸۵-۶۵.
• فتوحی، محمود. (۱۳۹۰). سبک‌شناسی: نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.
• محجوب، محمدجعفر. (۱۳۷۲). سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: جامی.

ب. منابع لاتین:

• Croft, William and D. Allan Cruse (2004), Cognitive Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press;
• Evans, Vyvyan and Green, Melanie(2006):Cognitive linguistics: an Intruduction,Edinburge University Press.
• -Geeraerts, D. (1995). Cognitive I linguistics: Handbook of Pragmatics. Amsterdam Bengamin Publisher Company
• Nishida, Hiroko,«1999.«A cognitive approach to inter cultural communication based in schema theory, international issue 5, volume 23 journal of intercultural relations.
• Shore, B. (1996) Culture in Mind Cognition Culture, and the Problem of Meaning. Oxford: Oxford University Press.