رسوم خانقاه ونمادهای آن از دیدگاه مولانا در غزلیات

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 15، شماره 55، شهریور 1402، صفحه 53-77   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1916513.1415

نویسندگان

مریم رئیسی¹؛ عطامحمد رادمنش^{* 2}؛ قربانعلی ابراهیمی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد. ایران

چکیده

عارفان بزرگ هر یک دارای زبان و نظام تصویری و نمادین خاصی هستند. آن‌هایی که تجربه‌های ناب شخصی داشته‌اند، تصاویر و تعابیر شخصی مختص به خود دارند . مولانا از هر چیز و هر کسی، با توجه به تداعی معانی‌ای که در ذهن او صورت می‌گرفته است، به واژگان معنی رمزی داده است. وسعت دایرة رمزپردازی مولانا شامل حیوانات، گیاهان، صور فلکی، اسطوره‌ها، پیامبران و ... است؛ از این‌روی، بررسی تمام جنبه‌های رمزپردازی و اصطلاحات عرفانی در غزلیات مولانا نیازمند تحقیقات بسیار گسترده‌ای است. در پژوهش حاضر نمادهای خانقاهی در غزلیات مولانا بررسی شده است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که: آداب و رسوم خانقاهی و نمادهای آن در شعر مولوی چگونه بازتاب یافته است؟ نتایج نشان می‌دهد که مولانا در ایجاد معانی جدید رمزی از انواع واژگان و اصطلاحات استفاده کرده است. مهم ترین نتیجه پژوهش حاضر نیز در این نکته است که ، با توجه به خلاقیت مولانا در رمزپردازی، غزلیات مولانا را نمی‌توان با توجه به اصطلاحات عرفانی‌ای که در کتب صوفیه آمده است، تفسیر نمود؛ زیرا اصطلاحات عرفانی وضع‌شده، نشان‌دهندة ذهن آگاه نویسندگانی است که مشرب فکری خاص خود را دارند. برخی از آداب و رسومی که در دیوان شمس معنی نمادین یافته اند ،عبارتند از : پیر، طعام ، فراشی ،سماع و ... است . هدف این پژوهش بازتاب نمادهای خانقاهی در دیوان شمس مولوی است. روش تحقیق اسنادی و کتابخانه‌ای است و تحلیل متن از طریق شواهد به دست آمده است.

کلیدواژه‌ها

"غزلیات شمس"؛ " خانقاه"؛ "آداب ورسوم"؛ " پیر"؛ " سماع"؛ " طعام"

مراجع

ابن جوزی، ابوالفرج(1389). تلبیس ابلیس، ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگزلو، چاپ سوم. تهران: نشر دانشگاهی.

ابن منور، محمد. (1376). اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید ابالخیر، تصحیح دکتر شفیعی کدکنی، چ چهارم، تهران: آگاه.

افلاکی، شمس­الدین احمد .(1362). .مناقب­العارفین، جلد2، به کوشش تحسین یازیچی، تهران: دنیای کتاب.

باخرزی، ابوالمفاخر یحیی(1383). اورادالاحباب و فصوص الآداب، به کوشش ایرج افشار، تهران: دانشگاه تهران.

حاکمی، اسماعیل(1376).  سماع در تصوف، چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.

دشتی، علی .(1375) .سیری در دیوان شمس، تهران: جاویدان.

زرین کوب، عبدالحسین. (1382). نقد ادبی، تهران: اساطیر.

ــــــــــــــــــــــــــــــ (1385). جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.

سبحانی، توفیق. (1386). زندگی نامة مولانا جلال الدین بلخی رومی، تهران: قطره.

سجادی، سیدجعفر. (1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی»، تهران: طهوری.

ـــــــــــــــــــــــ . (1372).  مقدمه­ای بر عرفان و تصوف، تهران: سمت.

سرامی، قدمعلی . (1384). از خاک تا افلاک (سیری در سروده های مولانا جلال الدین)، تهران: ترفند.

سهروردی، شیخ شهاب الدین ابوحفص عمربن محمد سهروردی. (1374). عوارف المعارف، ترجمة ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی،  به اهتمام قاسم انصاری. تهران: علمی و فرهنگی.

شمس تبریزی، محمد بن ملک داد. (1390). مقالات شمس، تصحیح و تعلیق محمدعلی موحّد. چاپ اول. تهران: خوارزمی.

عطار، محمد بن ابراهیم(1368). دیوان عطار، تصحیح و تعلیقات تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.

عطارنیشابوری، فریدالدین محمّد. (1384). تذکره الاولیاء، تصحیح محمّد استعلامی، چاپ پانزدهم، تهران: زوّار.

فرانکلین، دی لوئیس. (1383). . مولوی: دیروز و امروز، شرق و غرب، ترجمة فرهاد فرهمندپور، تهران: ثالث

فروهر، نصرت االله. (1387). کارنامة تصوف، تهران: سمت.

فروزانفر، بدیع الزمان. (1384).  شرح مثنوی شریف، تهران: زوار.

فرهمند، محمد.  (1388). سماع مولوی و قاعدة حرکت در آن، ادیان و عرفان، دوره 5،شماره19،از ص13تا36.

کیانی، محسن.(1369 ). تاریخ خانقاه در ایران، تهران: طهوری.

گولپینارلی، عبدالباقی، (1370). مولانا جلال الدین، ترجمة توفیق سبحانی، تهران: مطالعات فرهنگی.

مولوی، جلال­الدین محمد.  (1362). فیه ما فیه، به تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1384).  مثنوی، به تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش ، تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ . .(1386). دیوان شمس، تصحیح فروزانفر، تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1387). غزلیّات شمس، چاپ دوّم، مقدمه، گزینش و تفسیر محمدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.

هجویری، علی بن عثمان . (1368). کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، چ هشتم، تهران: انتشارات طهوری.

همایی، جلال الدین. (1363). مولوی نامه، تهران: آگاه.

یوسف پور، محمدکاظم. (1380).  نقد صوفی، تهران: روزنه.