اثر تعدیلی مدیریت دانایی سازمانی بر رابطه سرمایه فکری و پایداری مالی با رویکرد معادلات ساختاری

مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی

دوره 1، شماره 4، تیر 1401، صفحه 105-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

آذر مسلمی¹؛ مرضیه شریعتی²؛ سعید دربندی فراهانی^{* 3}

¹استادیار، گروه حسابداری، دانشکده مدیریت، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

²دکتری،گروه حسابداری، دانشکده مدیریت، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

³دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

چکیده

عصر حاضر را می‌‌توان عصر مدیریت‌ها نامید. با توجه به اینکه آثار افشای ابعاد سرمایه‌‌های فکری در سطح جهانی در حال رشد است، شرکت‌‌ها مزیت رقابتی و متمایز خود را در میزان حاکمیت راهبرد مدیریت دانایی قرار داده‌‌اند و در این شرایط، مدیریت دانش باید از سرمایه فکری به عنوان منبعی برای تولید ارزش و اولویت عملکرد سازمان‌‌ها استفاده کند. طبق رویکرد ذینفعان، تداوم فعالیت، رقابت شرکت‌‌ها و حفظ روابط پایدار با ذینفعان، وابسته به کارکردهای حسابداری پایداری است. لذا، شرکت‌‌ها عملیات خود را با استفاده از سازه‌‌های مربوطه، پایدارکرده و با گزارشگری پایداری، عملکرد خود را اندازه‌‌گیری و اطلاع‌‌رسانی می‌‌کنند. لذا، ارزشیابی و افشای سرمایه فکری به عنوان ارزشی نوآورانه، مورد توجه ذینفعان با منافع متضاد، قرار گرفته است. هدف این پژوهش، بررسی نقش مدیریت دانایی بر رابطه بین سرمایه فکری و سازه‌‌های حسابداری پایداری شرکت‌‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار طی سال‌‌های 1394 تا1398 است. جامعه آماری پژوهش، مدیران و کارشناسان مالی شرکت‌‌های مورد بررسی بوده و جهت گردآوری داده‌‌ها از پرسش نامه‌‌های استاندارد، پژوهشگر ساخته و صورت‌های مالی حسابرسی شده استفاده شده است. پس از انجام آزمون‌های پایایی و روایی داده‌‌ها، تحلیل داده‌‌ها و آزمون فرضیه‌‌ها با استفاده از رویکرد تحلیل مسیر معادلات ساختاری(SEM ) و نرم افزارsmart-pls صورت گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سازه‌‌های پایداری حسابداری شرکت‌‌ها براساس رابطه‌‌ای مستقیم و معنادار تحت تأثیر سنجش و گزارشگری سرمایه فکری قرار می‌‌گیرد و مدیریت دانایی سازمانی رابطه مثبت و معنادار موجود را تقویت می‌‌کند. سنجش و افشای سرمایه فکری، منجر به دستیابی شرکت‌ها به سازه‌های حسابداری پایداری با کیفیت بالاتر می‌‌گردد.

کلیدواژه‌ها

سرمایه فکری؛ سازه‌های حسابداری؛ مدیریت دانش سازمانی؛ مدیریت دانایی سازمانی؛ پایداری مالی؛ معادلات ساختاری

مراجع

اکبرپور شیرازی، محسن؛ کاظمی صفت، دره (۱۳۸۶). مطالعه تطبیقی مدل‌های سنجش آمادگی سازمانی جهت پذیرش مدیریت دانش. در: اولین کنفرانس ملی مدیریت دانش. تهران. موسسه اطلاع‌رسانی نفت، گاز و پتروشیمی، موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت.

امانی، تورج؛ سید نقوی، میرعلی؛ حمیدی، ناصر (1399). طراحی مدل ارتقای سرمایه فکری در نظام دولتی ایران. مدیریت منابع در نیروی انتظامی، سال 8، شماره 3، ص250-221.

امجدی، غلامرضا؛ دانش‌فرد، کرم‌الله؛ محمد داوودی، امیرحسین (1397). آسیب‌شناسی حفظ و نگهداری کارکنان حرفه‌ای با رویکرد اخلاق سازمانی در شرکت ملی نفت. پژوهش‌های اخلاقی، شماره4، ص62-47.

ایرجی‌راد، ارسلان؛ اسلام دوست، معصومه (1393). سنجش سرمایۀ فکری و بررسی رابطۀ آن با نسبت کیوتوبین و ریسک سیستماتیک بتا. مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال 2، شماره4، شماره پیاپی 7، ص110-97.

ایزدی‌نیا، ناصر؛ ایمانی، کریم؛ روح الهی، وحید (1392). چارچوب نظری جامع برای افشای داوطلبانه سرمایه فکری. تحقیقات حسابداری و حسابرسی، شماره 37، ص27-12.

برگ بید، احمد؛ جعفری، علی؛ صالح‌نژاد، سید حسن (1400). ارائه الگوی ترکیبی سه‌بعدی (مالی، اقتصادی، پایداری) در پیش‌بینی درماندگی مالی شرکت‌ها. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 13، شماره 51، شماره پیاپی 51، ص132-105.

بهار مقدم، مهدی؛ زین‌العابدین صادقی، صفرزاده، ساره (1392). بررسی رابطه مکانیزم‌های حاکمیت شرکتی بر افشای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها. حسابداری مالی، 5(20)، ص107-90.

ثریایی، علی و همکاران (1390). ابعاد و مد ل‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری. در: همایش منطقه‌ای حسابداری سرمایه فکری، گنبد کاووس.

حساس یگانه، یحیی؛ حسنی، محمد؛ کاشانیان، شیوا (1390). راهبری: حاکمیت شرکتی منافع چه کسانی را باید تأمین کند؟ حسابدار، شماره240، ص97-94.

حیدرپور، فرزانه؛ فولادی، علی (1394). تاثیر ساختار مالکیت بر ارزش‌افزوده سرمایه فکری. پژوهش‌های تجربی حسابداری، دوره 5، شماره 3، شماره پیاپی 17، ص94-79.

خلیلی، کرم (1398). بررسی تأثیر هوش سازمانی بر جامعه‌پذیری کارکنان با تبیین نقش میانجی فرهنگ سازمانی
(مورد مطالعه: دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام). توسعه مدیریت منابع انسانی و پشتیبانی، سال 14، شماره 53، ص137-121.

دستگیر، محسن؛ عرب صالحی، مهدی؛ امین جعفری، راضیه؛ اخلاقی، حسنعلی (1393). تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 6، شماره 21، ص36-1.

دهقان، حجت‌الله (1396). بررسی رابطه سرمایه فکری با عملکرد سازمانی. تحقیقات مدیریت آموزشی، 6(23)، ص140-123.

دیانتی دیلمی، زهرا؛ رمضانی، مریم (1392). تاثیر سرمایه فکری بر کیفیت اطلاعات مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، شماره ۲، ص50-37.

رحیمیان، نظام‌الدین؛ توکل‌نیا، اسماعیل؛ اسدی، زینب (1390). مسئولیت اجتماعی و پایداری شرکت‌ها. حسابدار رسمی، شماره 29.

طبیبی، محمدرضا؛ آرزو واهبی، وحید؛ نورنژاد، ونوش (1397). بررسی رابطه بین سرمایه فکری و بهره‌وری در صنایع تولیدی ایران. مدیریت بهره‌وری، سال 12، شماره 47، ص59-37.

عرفانیان خانزاده، حمید؛ نجف بیگی، رضا؛ دانشور، کرم‌الله (۱۳۹۴). مدیریت منابع انسانی الکترونیک ابزار تحول در بهره‌وری سازمان. مدیریت بهره‌وری، 8(32)، ص32-7.

فغانی، مهدی؛ زارعی، حمید؛ سعیدی گراغانی، مسلم؛ دارسنج، سکینه (1398). تأثیر سرمایه فکری بر رابطه بین
نظام حاکمیت شرکتی و اجتناب مالیاتی. پژوهش‌های تجربی حسابداری، دوره 9، شماره 2، شماره پیاپی32،
ص246-219.

قادری، فرزاد؛ پاک مرام، عسگر؛ قالیباف اصل، حسن؛ بحری ثالث، جمال (1400). توسعه مفهوم سازه‌های حسابداری پایداری و سلامت مالی شرکت‌ها در بازار سرمایه ایران. حسابداری مدیریت،14(48)، ص102-87.

قربانی، بهزاد (1395). تأثیر افشای اختیاری اطلاعات سرمایه فکری بر عدم تقارن اطلاعاتی. دانش حسابداری مالی، 3(4)، ص188-173.

محمدزاده سالطه، حیدر؛ ابیضی، عیسی؛ محبعلی‌پور، مهدی (1399). تأثیر سرمایه اجتماعی بر هزینه سرمایه با تأکید بر عدم تقارن اطلاعاتی. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 12(46 )، ص203-231.

مشایخی، بیتا؛ سیدی، سید جلال؛ زرگران یزد، هستی (1393) . بررسی عوامل موثر بر افشای سرمایه فکری در شرکت‌های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، دوره 21، شماره2، ص270-251.

نخعی، کریم؛ انصاری، سیده بنت الهدی (1399). بررسی رابطه سرمایه فکری با فرهنگ سازمانی (مطالعه موردی: ادارات شهرستان فردوس). رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، سال 4، شماره 47، ج2، ص120-111.

نمازی، محمد؛ ابراهیمی، شهلا (1388). بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی جاری و آینده شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار. تحقیقات حسابداری، شماره 4، ص25-4.

نمازی، محمد؛ ابراهیمی، شهلا (۱۳۹۰). بررسی تجربی نقش اجزای سرمایه فکری در ارزیابی عملیات مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پیشرفت‌های حسابداری، دوره3، شماره2، ص197-163.

نیکبخت، محمدرضا؛ اسکندری، قربان (1394). بررسی رابطه بین سرمایه فکری، ارزش‌افزوده اقتصادی تعدیل شده و نقدشوندگی سهام. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، دوره22، شماره 4، ص560-541.

نیکبخت، محمدرضا؛ دیانتی دیلمی، زهرا؛ مومنی، منصور؛ احمدی، حسین (1400). ارائه الگوی ارزیابی چند شاخصه سرمایه فکری. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 13(49)، ص30-1.

نیکومرام، هاشم؛ یاری، حسین (1388). بررسی ارتباط سرمایه فکری و عملکرد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

Amir, E. & Lev, B. (1996). Value-relevance of nonfinancial information: The wireless communications industry. Journal of Accounting and Economics, 22, P.3-30.

Aragón-Correa, J.A. & Rubio-Lopez, E.A. (2007). Proactive corporate environmental strategies: myths and misunderstandings. Long Range Planning, 40(3), P.357-381

Ball, A. (2002). Sustainability Accounting in UK Local Government: An Agenda for Research. The Association of Chartered Certified Accountants. London: University of London.

Balugani, E., Butturi, M.A., Chevers, D., Parker, D. & Rimini, B. (2020). Empirical Evaluation of the Impact of Resilience and Sustainability on Firms’ Performance. Sustainability, 12(5), P.1742.

Berzkalne, I. & Zelgalve, E. (2014). Intellectual Capital and Company Value. The International Journal Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol.110, P. 887-896.

Bharathi Kamath, G. (2015). Impact of Intellectual capital on Financial Performance and Market Valuation of Firms in India. International Letters of Social and Humanistic Sciences, Vol. 48, P.107-122.

Bontis, N. (1998). Intellectual Capital: An Exploratory Study that Develops Measures and Models. Management Decision, Vol. 36, No. 2, P.63-76.

Bowden, H. & Sandlund, E. (2019). Knowledge talk in performance appraisal interviews. Learning, Culture and Social Interaction, 21, P.278-292.

Branco, M.C. & Rodrigues, L.L. (2008). Factors influencing social responsibility disclosure by Portuguese companies. Journal of business Ethics, 83(4), P.685-701.‏

Brennan, N. (2001). Reporting intellectual capital in annual reports: Evidence from Ireland. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 14, P.423-436.

Bushman, R.M., Piotroski, J.D. & Smith, A.J. (2004). What determines corporate transparency? Journal of accounting research, 42(2), P.207-252.‏

Cabrilo, S. & Dahms, S. (2018). How strategic knowledge management drives intellectual capital to superior innovation and market performance. Journal of knowledge management, Vol. 22, No. 4.

Cernusca, L. (2007). Ethics in accounting: The WorldCom inc. scandal. Lex ET Scientia Int'l J., No.14.

Chang, S. L. (2007). Valuing intellectual capital and firms’ performance: Modifying value added intellectual coefficient in Taiwan IT industry. Ph.D. Dissertation. Ageno School of Business, University of Golden Gate, USA.

Chen, J., Zhu, Z. & Xie, Y.H. (2004). Measuring intellectual capital: A new model and empirical study. Journal of Intellectual Capital, 5, P.85-100.

Chen, M., Cheng, S. & Hwang, Y. (2015). An Empirical Investigation of the Relationship between Intellectual Capital and Firms Market Value and Financial Performance. Journal of Intellectual Capital, 6(2), P.159-176.

Darabi, R. & Salmani, K. (2012). The relationship of disclose of intellectual capital components on financial reporting quality. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 4, P.1016-1026.

Delgado-Verde, M., Martin-de Castro, G. & Amores-Salvado, J. (2016). Intellctual capital and radical innovation: Exploring the quadratic effects in technology-based manufacturing firms. Technovation, 54, P.35-47.

Foster, D. & Jonker, J. (2005). Stakeholder relationships: the dialogue of engagement. Corporate Governance: The international journal of business in society, 5(5), P.51-57.‏

Francis, J. & Schipper, K. (1999). Have financial statements lost their relevance? Journal of Accounting Research, 37, P.319-352.

Garriga, E. & Melé, D. (2004). Corporate social responsibility theories: Mapping the territory. Journal of business ethics, Vol. 53, No. 2, P. 51-71.

Gomezelj Omerzel, D. & Smolčić Jurdana, D. (2016). The influence of intellectual capital on innovativeness and growth in tourism SMEs: empirical evidence from Slovenia and Croatia. Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 29(1), P.1075–1090.  
DOI:10.1080/ 1331677X.2016.1211946.

Holland, J. (2003). Intellectual capital and the capital market: Organisation and competence. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 16, P.39-48.

Huang, C.F. & Hsueh, S.L. (2017). A study on the relationship between intellectual capital and business performance in the engineering consulting industry: a path analysis. Journal of Civil Engineering and Management, 5(4), P. 265-271.

Ibikunle, J., Chiedu oba, V. & Nwufo. C. (2013). Determinants of intellectual capital disclosure in Nigeria. CECONOMICA, 9(6), P.195-206.

Kianto, A. & Ritala, P., Vanhala, M. & Hussinki, H. (2018). Reflections on the criteria for the sound measurement of intellectual capital: A knowledge-based perspective. Critical Perspectives on Accounting, 57, P.1-15.

Kiong Ting, I.W. & Lean, H.H. (2017). Intellwctual capital performance of financial institutions in Malaysia. Journal of intellectual capital, 10(4), P.588-599.

Lambert, R., Lenz, C.H. & Verrecchia, R.E. (2006). Accounting Information Disclosure & the Cost of Capital. Journal of Accounting Research, 45(2), P.385-420.

Li, J., Pike, R.H. & Haniffa, R.M. (2007). Intellectual Capital Disclosure in Knowledge Rich Firms: The Impact of Market and Corporate Governance Factors. Working Paper.

Malik, A., Froese, F.J. & Sharma. P. (2020). Role of HRM in knowledge integration: Towards a conceptual framework. Journal of Business Research, 109, P.524-535.

Martinez, J., Livio, C., Ferrandiz, E., Greco, M. & Grimaldi, M. (2020). Joint forces: Towards an integration of intellectual capital theory and the open innovation paradigm. Journal of Business Research, 112, P.261-270.

Martinez, J., Sanchez, I. & Ballesteros, B. (2015). Effect of financial reporting quality on sustainability information disclosure. Corporate social responsibility and environmental management, Vol.22, P.45-64.

Mouritsen, J., Bukh, P.N. & Marr, B. (2004). Reporting on intellectual capital: why, what and how? Measuring Business Excellence, Vol.8, P.46-54.

Novas, J.C., Sousa, A. & Alves, M. (2016). About the relations between Management Accounting Systems, Intellectual Capital and Performance. Advanced Research in Scientific Areas, Vol. 3, No.7, P. 589-596.

Petty, R. & Guthrie, J. (2000). Intellectual capital literature review: measurement, reporting and management. Journal of intellectual capital, 1(2), P.155-176.

Piri, M., Zahedi, M.R., Goodarzi, E.V. & Mohammadpanah, M. (2020). Proposing a model for dynamical computing the risk of knowledge domains in the organizational knowledge map. VINE Journal of Information and Knowledge Management Systems,           
DOI: https://doi.org/10.1108/VJIKMS-07-2019-0110

Qurashi, I.A., Khalique, M., Ramayah, T., Bontis, N. & Yaacob, M.R. (2020). Impact of intellectual capital on innovation in pharmaceutical manufacturing SMEs in Pakistan. International Journal of Learning and Intellectual Capital, 17(1), P.61-76.

Rastogi, P.N. (2003). The nature and role of IC. Journal of Intellectual Capital, 4(2), P.227–248.
DOI: 10.1108/14691930310472848

Riahi-Belkaoui, A. (2003). Intellectual capital and firm performance of US multinational firms:
a study of the resource based and stakeholder views. Journal of Intellectual Capital, 4(2),
P.215-226.

Roselender, R. (1997). Accounting for the Worth of Employees: Is the Discipline Finally Ready to Respond to the Challenge? Journal of Human Resource Costing and Accounting, Vol. 2, No. 1.

survival: An empirical examination of Thai listed firms. Journal of Academy of Business and Economics, 11(3), P.1-28.

Sveiby, K. (1997). The Intangible Assets Monitor. Journal of Human Resourse Costing and Accounting, Vol. 2, No.1.

Taplin, J.R.D., Bent, D. & Aeron-Thomas, D. (2006). Developing a Sustainability Accounting Framework to Inform Strategic Business Decisions: A Case Study from the Chemicals Industry. Business Stategy and the Environment, Vol. 15, No.5, P. 347-360.

Ting, I. & et al. (2020). Interpreting the dynamic performance effect of intellectual capital through a value-addedbased perspective. Journal of Intellectual Capital, Vol.21, No.3, P.381-401.
DOI: 10.1108/JIC-05-2019-0098.

Wang, Z., & Wang, N., Cao, J. & Ye, X. (2016). The impact of intellectual capital, knowledge management strategy fit on firm performance. Management decision, 54(8), P.1861-1885.

Yen, B., Chong, A.L. & Arokiasamy, L. (2019). Review of Empirical Research on Intellectual Capital and Financial Performance in the Banking Sector. Global Business & management Research, Vol.11, No.1, P. 538-550.

Yu, A.L.L. & Kourti, I. (2017). The role of Intellectual Capital Reporting (ICR) in organizational transformation: A discursive practice perspective. Critical Perspectives on Accounting, 41(4),
P.1-15.

Yusoffa, Y. & KhalilOmar, M. (2019). Do all elements of green intellectual capital contribute toward business sustainability? Evidence from the Malaysian context using the Partial Least Squares method. Journal of Cleaner Production, Vol.234, P.626.

Zahedi, M.R. & Papoli, S. (2018). Studying the Relationship between the Knowledge Management Processes and Intellectual Capital in a Knowledge-Based Research Center. International Journal of Research in Business Studies and Management, 5(12), P.1-19.