ارائه مدل ترکیبی نوین برای کیفیت حسابرسی و تحلیل حساسیت مؤلفه‌های مؤثر بر آن

مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی

دوره 1، شماره 4، تیر 1401، صفحه 139-166   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی لعل‌بار^{* 1}؛ مجید زنجیردار²؛ فاطمه وروانی فراهانی³

¹استادیار، گروه حسابداری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

²دانشیار، گروه مدیریت، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

³دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه حسابداری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر ارائه مدل و اعتبارسنجی آن جهت سنجش کیفیت حسابرسی در شرکت‌‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. جامعه آماری پژوهش در بخش اول خبرگانی هستند که با مبانی نظری کیفیت حسابرسی آشنایی کامل دارند و در این خصوص صاحب ‌نظر هستند. جامعه آماری دوم شامل کلیه شرکت‌‌های تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. در بخش کیفی 15 نفر خبره با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و در بخش کمّی با روش حذف سیستماتیک تعداد 147 شرکت فعال طی سال‌های 1393 تا 1399 انتخاب شدند. پس از بررسی مبانی نظری پژوهش، پرسشنامه‌ای براساس طیف 5 گزینه‌ای لیکرت به منظور شناسایی مؤلفه‌های مؤثر پژوهش طراحی شد. سپس با استفاده از روش رتبه‌‌بندی فریدمن، مؤثرترین مؤلفه و وزن هر یک مشخص گردید. در نهایت به منظور اعتبارسنجی و تحلیل حساسیت، مدل پیشنهادی با استفاده از داده‌های بدست آمده در بخش کمّی پژوهش از روش محاسبه سهم هر مولفه در نوسان شاخص کل استفاده شد، نتایج نشان داد عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی را می‌توان به‌طور کلی در 2 بُعد اصلی، 4 مؤلفه اصلی و 20 نماگر منفرد دسته‌بندی نمود که جنبه‌های اصلی تبیین‌کننده کیفیت حسابرسی شامل ویژگی‌های مؤسسه و تیم حسابرسی‌‌، اثربخشی کمیته حسابرسی، ویژگی‌های صاحب‌کار، عوامل کلان و حرفه و عوامل محیطی می‌باشد. همچنین نماگرها و مؤلفه‌های اصلی از اولویت یکسانی در تعیین کیفیت حسابرسی برخوردار نیستند و هرچه میانگین رتبه‌های هر بُعد بیشتر باشد، اهمیت آن در تعیین کیفیت حسابرسی بیشتر است. از بین 10 نماگر موجود در شاخص ترکیبی کیفیت حسابرسی، تنها نماگری که هم جزء مهم‌ترین نماگرها در بی‌ثبات کردن شاخص ترکیبی و هم جزء نماگرهای مهم در کاهش متوسط شاخص ترکیبی است، نماگر حق‌الزحمه حسابرسی می‌باشد که یکی از شاخص‌های اصلی ویژگی‌های مؤسسه و تیم حسابرسی است.

کلیدواژه‌ها

کیفیت حسابرسی؛ تحلیل حساسیت رتبه‌بندی فریدمن؛ مدل ترکیبی؛ تحلیل حساسیت؛ حسابرسی؛ بورس

مراجع

آقائی قهی، علیرضا؛ یزدانی شهره، خان‌محمدی، محمدحامد (1399). مدل مفهومی عوامل موثر بر کیفیت حسابرسی در ایران به روش نظریه‌پردازی زمینه‌ای. دانش حسابرسی،20(80).

امیدوار، مریم؛ وکیلی‌فرد، حمیدرضا؛ عابدینی، بیژن (1399). ارائه مدلی از کیفیت حسابرسی بخش عمومی براساس روش تحلیل تم. دانش حسابرسی، ۲۰(۸۱)، ص۳۵۵-۳۱۷.

بهزادیان، فتاح؛ ایزدی‌نیا، ناصر (1397). بررسی عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی از دیدگاه حسابرسان مستقل و مدیران مالی شرکت‌های پذیرفته ‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. پیشرفت‌های حسابداری، 1(2)، ص28-6.

سلیمانی امیری، غلامرضا؛ طاهری، ماندانا (1397). رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر کیفیت فعالیت حسابرسی داخلی: مدل تحلیل شبکه (ANP). دانش حسابرسی، 71(1)، ص174-149.

علوی، محمد؛ قربانی، هزاد؛ رستمی، وهاب (1394). بررسی عوامل موثر بر کیفیت حسابرسی در مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران. دانش حسابرسی، 60(1).

مداحی، آزاده؛ مهرانی، کاوه؛ مشایخی، بیتا؛ رحمانی، علی (1392). تدوین مدل کیفیت حسابرسی. بورس اوراق بهادار، 6(23)، ص103-137.

مشتری دوست، تورج؛ دستگیر، محسن (1398). بررسی عوامل موثر بر کیفیت حسابرسی داخلی. تحقیقات حسابداری و حسابرسی، 41(1)، ص146-129.

مهربان‌پور، محمدرضا؛ بهطهائی‌پور، سید علی‌اکبر (1393). بررسی عوامل موثر بر کیفیت حسابرسی و مقایسه نحوه رتبه‌بندی موسسات حسابرسی در ایران با سایر موسسات بین‌المللی. در تهران: کنفرانس بین‌المللی حسابداری، اقتصاد و مدیریت مالی.

نیکبخت، محمدرضا؛ محمودی خوش‌رو، امید (1396). بررسی عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی در ایران با توجه به شاخص‌های هیئت نظارت بر حسابداری شرکت‌های سهامی عام PCAOB. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 3(1).

Chouhan, V., Sharma, R.B., Goswami, Sh. & Ali, S. (2021). Factor affecting audit quality: A study of the companies listed in Bombay Stock Exchange (BSE). Academy of Accounting and Financial Studies Journal, No.2, P.1-9.

Du, J. & Zhou, G. (2014). Big N Auditors and Earnings Response Coefficients: A Comparison Study between the US and China. China Accounting and Finance Review, 16(2), P.183-201.

Joshua, L.G., Brett, S.K., Paul & N.M. (2020). Audit market concentration, audit fees, and
audit quality: A cross-country analysis of complex audit clients. J. Account. Public Policy,
DOI: https://doi.org/10.1016/j.jaccpubpol.2020.106693.

Knechel, W. & et al. (2014). Audit Quality: Insights from the Academic Literature, Auditing. A Journal of Practice & Theory American Accounting Association, 1(2), P.385-421.

Narayanaswamy, R. & Raghunandan, K. (2019). The Effect of Mandatory Audit Firm Rotation on Audit Quality, Audit Fees and Audit Market Concentration: Evidence from India. The Digital Institutional Repository of IIM Bangalore, 5(82).

Nguyen, T. & et al. (2021). Factors affecting successful quality assurance implementation in Vietnamese higher education: A qualitative study. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 8(1), P.271-283.

Salehi, M. & Mahmoudi, A.D. (2019). A meta-analysis approach for determinants of effective factors on audit quality: Evidence from emerging market. Journal of Accounting in Emerging Economies, 9(2).

Sherwood, M., Nagy, A. & Zimmerman, A. (2021). Qualified Audit Personnel, Office Workload, and Audit Quality. Available at: SSRN: https://ssrn.com/abstract=2965292.

Zahmatkesh, S. & Rezazadeh, J. (2018). The effect of auditor features on audit quality. Tékhne, 15(2), P.1-9