مفهوم شناسی تأویل عرفانی«خلیفه الهی»

نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام

مقاله 6، دوره 1، شماره 1، شهریور 1401، صفحه 123-156   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فاطمه رحمانی سید شکری^*

یژوهشگر و دانش آموخته دکترای علوم قرآن و حدیث، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر، بیان معنای تأویل عرفانی واژه «خلیفه» در سوره بقره می باشد . نظر به اهمیت بررسی واژگان و اصطلاحات قرآنی، این پژوهش پس از بررسی معنای لغوی این واژه، با تدبر در آیات 30الی39سوره بقره به دریافت مفهوم عرفانی «خلیفه الهی » اقدام نموده و با استفاده از مفاهیم واژگان و عبارات کلیدی موجود در آیات مذکور، به نظر میرسد به معنای عرفانی این لقب درانسان دست یافته است. درهمین راستا، ساختار وجودی «آدم » و رسالتش نیز مفهوم یابی شده است. دراین تحقیق، تأثیر تعلیم حقیقی «الاسماءکلها» در ساختار انسان مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه به دست آمده این است که: تجلی کامل اسماء الهی دروجو دنوع انسان؛ شاید عامل اصلی برای تحقق صفت «خلیفه الهی»در او باشد. وقوع این امر، فرمانبرداری قوای همه عالم را از انسان، در پی خواهد داشت که در قا لب سجده ملائکه برآدم درقرآن از آن تعبیرشده است. عینیت این ویژگی در شخصیت اولیاء الهی (در رأس آنها اهل بیت «علیهم السلام») درعالم مُلک ،به تدریج خود را آشکار می سازد؛ پس هدف از هبوط آدم به «ارض» (که عالم ماده و تدریج است) نمایش کسب مقام«خلیفت الهی» به شکل تدریجی آن است که در نهایت، سبب رسیدن اولیاء الهی به مقامات عالیۀ مظاهرک امل اسماء الهی خواهد شد و قرب کامل به «الله » را به دنبال خواهد داشت.آنگاه است که امامت در آنها به منصه ظهور می رسد؛پس وظیفه اصلی «خلیفه الهی» در امر امامت ،خود را نشان میدهد. در حقیقت ائمه علیهم السلام کسانی هستندکه اسما و صفات «رب العالمین» در معنای اتم و اکمل خود، در آنها از قوه به فعل درآمده است. و این معنای تأویل عرفانی علم الاسماءکلها است. در مورد دیگر انسان ها، به تناسب ایمان و عمل آنها، و همچنین به میزان پیروی آنها از اهل بیت «علیهم السلام»-که مصداق حقیقی انسان کامل هستند-خداوند مرتبه ای ازمراتب کمال انسانی و خلیفـه الهی بودن را به آنان عطا می فرماید که خود عاملی است برای بهره مندی ازمراتب قُرب الهی واولیاء مقرب.

کلیدواژه‌ها

تأویل عرفانی؛ خلیفه؛ ارض؛ آدم؛ علم اسماء؛ سجده؛ هبوط

مراجع