بررسی پدیده شرجی در شهر رشت و تأثیر آن در آسایش حرارتی

جغرافیای طبیعی

دوره 15، شماره 57، آذر 1401، صفحه 109-126   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

سید سعید موسوی¹؛ پرویز رضائی^{* 2}؛ بهمن رمضانی گورابی³

¹دانشجوی دکتری اقلیم شناسی، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

²دانشیار، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

³استاد، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

اﻗﻠﯿﻢ ﯾﮑﯽ از پیچیده ﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﮐﺮه زمین است. اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه از ﻋﻨﺎﺻﺮ و اﺟﺰاء ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اثر متقابل آنها تشکیل شده اﺳﺖ. ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻨﺶ و واکنش اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ و اﺟﺰاء اﻗﻠﯿﻤﯽ، ﺗﮑﻮﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‌ آب و هوایی اﺳﺖ. ﯾﮑﯽ از ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎی اﻗﻠﯿﻤﯽ ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻤﯽ ﺑﻪ آن ﺷﺪه، ﭘﺪﯾﺪة ﺷﺮﺟﯽ اﺳﺖ. از این رو دیدگاه و هدف این پژوهش، تحلیل و ارزیابی اثر اقلیم بر شرایط آسایش و راحتی فیزیولوژیک انسان تحت تأثیر پدیده شرجی است. پژوهش از نوع کاربردی و با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. داده‌های مورد استفاده شامل متوسط حداقل، حداکثر و روزانه دما، رطوبت نسبی، بارش، فشار بخار و دمای نقطه شبنم در دوره آماری40 ساله(2019-1979) است. جهت تحلیل داده ها از شاخص-های شدت شرجی‌، فشار بخار جزیی و درجه شرجی استفاده شده است. محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شهر رشت در استان گیلان است. نتایج تحقیق بیانگر اثر بیشتر عنصر دما در برقراری آسایش حرارتی و نقش بی بدیل فشار بخار آب و دمای نقطه شبنم در فیزیک ساخت و ساز است. با وجود پایین بودن رطوبت نسبی در ماههای ژوئن و جولای و آگوست و سپتامبر، میزان شرجی و بیشترین ناراحتی گرمایی در این ماهها دیده می‌شود و ماه آگوست شدیدترین مقدار شرجی را دارا است. جهت برقراری آسایش حرارتی علاوه بر ایجاد سایه به تهویه طبیعی هوا نیز نیاز است و در این راستا راهکارهایی نیز ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

اقلیم؛ آسایش حرارتی؛ شرجی؛ دما و رطوبت؛ شهر رشت

مراجع

1- آرمش، محسن(1391): تحلیل مکانی امکان وقوع پدیده شرجی در جنوب ایران با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی، سومین همایش ملی ژئوماتیک، تهران، صص 234-222

2- اسماعیل‌نژاد، مرتضی(1392): پردازش داده‌های اقلیمی(جلد اول-چاپ اول)، فکربکر

3- اصلاح‌عربانی، ابراهیم(1387): کتاب گیلان، جلد اول و دوم(چاپ سوم)، پژوهشگران

4- باعقیده، محمد و همکاران(1392): بررسی آماری و سینوپتیکی پدیده شرجی در استان‌های شمالی ایران(گیلان، مازندران، گلستان)، فضای جغرافیایی، سال 13، شماره 43، 152-135

5- باعقیده، محمد و همکاران(1396): بررسی مقایسه‌ای تنش‌های حرارتی در سواحل شمال و جنوب ایران، تحقیقات سلامت در جامعه، دوره 3 ، شماره 2، 11-1

6- بحرینی، سید حسین و کریمی، کاظم(1393): برنامه‌ریزی محیطی برای توسعه سرزمین(چاپ پنجم)، تهران، دانشگاه تهران

7- برنا، رضا و شاعری کریمی، نساء(1395): تحلیل زمانی و مکانی پدیده شرجی در استان خوزستان با استفاده از شاخص شدت شرجی و آزمون من-کندال، جغرافیا(انجمن جغرافیای ایران)، سال 14، شماره 48، صص 233-214

8- برنا، رضا و جهان، آیگین(1393): بررسی پدیده شرجی در استان بوشهر با استفاده از شاخص شدت شرجی، دومین کنفرانس ملی مدیریت و مهندسی سیلاب با رویکرد سیلابه‌ای شهری، صص 16-1

9- حنفی، علی(1399): تعیین تقویم زمانی آسایش اقلیمی به‌منظور برنامه‌ریزی گردشگری در شهرهای منتخب توریستی کشور، مهندسی جغرافیایی سرزمین، دوره 4، شماره 8، صص 274-259

10- حسینی، سید علی و همکاران(1392): مکان‌یابی جهات بهینهٔ توسعهٔ فیزیکی شهر رشت با استفاده از مدل AHP، چشم‌انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، سال 8، شماره 23، ص 72-55

11- خسروی، محمود و علیجانی، بهلول و الماسی، فائقه(1392): تحلیل آماری پدیده شرجی در استان خوزستان، نخستین کنفرانس ملی آب‌وهوا شناسی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی، کرمان، ایران، صص 13-1

12- خسروی، محمود و علیجانی، بهلول و الماسی، فائقه(1393): تحلیل همدیدی سامانه‌های شرجی در استان خوزستان، نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، سال 5، شماره 17و 18، صص 72-57

13- خوش‌اخلاق، فرامرز و همکاران(1390): تحلیل آماری پدیده شرجی در استان خوزستان، یازدهمین کنگره جغرافیدانان ایران، تهران، ایران، صص 7-1

14- دفتر مرجع ملی هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم(IPCC,1396)، آشکارسازی ارزیابی اثرات و چشم‌انداز تغییر

 اقلیم در ایران طی قرن بیست و یکم، پژوهشکده اقلیم‌شناسی، مشهد، صص 44-1

15- رحیمی دانش، سروناز و همکاران(2019): بررسی تأثیر معماری همساز با اقلیم در فرم‌یابی برج مسکونی(شهر رشت)، ششمین کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و علوم محیط‌زیست، استکهلم، سوئد، صص 13-1

16- زمرشیدی، حسین(1395): معماری ایران: اجرای ساختمان با مصالح سنتی(چاپ سیزدهم)، تهران، زمرد

17- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان(1398): سالنامه آماری استان گیلان، معاونت آمار و اطلاعات

18- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور(1395): مقررات و معیارهای طراحی و اجرایی جزئیات تیپ ساختمانی(جلد اول: اقلیم و ویژگی‌های ساختمانی)، چاپ سوم، نشریه 1–167

19- سلامتی هرمزی، وحید و رمضانی نژاد، اصغر(1395): بررسی آماری شاخص شرجی در سیستم اطلاعات جغرافیایی و ماهواره نوا جهت استحصال آب(استان هرمزگان)، اولین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات طبیعی و بحران‌های زیست‌محیطی ایران، راهکارها و چالش‌ها، اردبیل، مرکز همایش‌های بین‌المللی دانشگاه محقق اردبیلی، صص 14-1

20- قائدی، سهراب(1396): تغییرات آب‌وهوایی و پدیده شرجی در شهرهای ساحلی(مطالعه موردی: استان هرمزگان)، مطالعات عمران شهری، دور اول، شماره 2، صص 210-193

21- طاووسی، تقی و همکاران(1393): ارزیابی شاخص شدت شرجی در تحلیل رخدادهای شرجی بندر چابهار در توسعه گردشگری، اولین کنفرانس ملی جغرافیا،گردشگری منابع طبیعی و توسعه پایدار، ص 8

22- کاویانی، محمدرضا(1360): بررسی اقلیمی پدیده شرجی در سواحل و مناطق جنوب کشور، نشریه تخصصی جغرافیدانان ایران، دوره 1، شماره 3، صص 59-36

23- کسمایی، مرتضی(1395): اقلیم و معماری(چاپ هشتم)، تهران، انتشارات خاک

24- کره بندی، زهرا و سلیقه، محمد و علیجانی، بهلول(1398): بررسی و تحلیل توزیع فضایی پدیده شرجی در سواحل شمالی خلیج‌فارس، فصل‌نامه جغرافیای طبیعی، سال 12، شماره 44، صص 49-31

25- کهریزی، فرانک و ناصر زاده، محمدحسین و علیجانی، بهلول و احمدی، اسماعیل(1397): تعیین تقویم شرجی و علل سینوپتیک آن در سواحل جنوب کشور، محیط‌زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره 71، شماره 2، صص 226-213

26- کیقبادی‌فر، مهدی(1395): تحلیلی بر فراوانی و شدت روزهای شرجی در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی کرمانشاه

27- مجرّد، فیروز و ذوالفقاری، حسن و کیقبادی‌فر، مهدی(1398): تحلیل ویژگی‌های روزهای شرجی در ایران، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال 6، شماره4، صص36-19

28- مسعودیان، سیدابولفضل(1390): آب و هوای ایران(چاپ اول)، تهران، شریعه توس

29- مولایی‌پارده، اصغر و سلحشور، فریبا(1393): تأثیر تغییر اقلیم بر روی شرجی(ایستگاه آبادان)، همایش ملی تغییرات اقلیم و مهندسی توسعه پایدار کشاورزی و منابع طبیعی، صص14-1

30- میر موسوی، سید حسین و همکاران(1393): بررسی شاخص شدت شرجی استان گیلان در راستای توسعه گردشگری. دومین همایش ملی بیابان با رویکرد مدیریت مناطق خشک و کویری، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران، صص13-1

31- واتسون، دانلد و لبز، کنت(1399): طراحی اقلیمی(چاپ15)، ترجمه: وحید قبادیان و محمد فیض‌مهدوی، دانشگاه تهران.

32- Ashrae Handbook.,(2017): Fundamentals, American Society Of Heating, Refrigerating And Airconditioning Engineers, Atlanta

33- Blazejczyk, K.,(2006): Climate And Bioclimate Of Poland, Geographia Polonica,

 No77:3148.

34- Bartoszek, K., And A. Węgrzyn.,(2013): Sultry Days In The Lublin And Nałęczów

 Region From 1966 To 2010. Geographical Studies, 133: 21-34 (In Polish With

 English Abstract).

35- Endler, C., And A. Matzarakis.,(2010): Climate And Tourism In The Black Forest  During The Warm Season, International Journal Of Biometeorology No 55:173–186.

36- Falarz, M.,(2005): Days With Sultry Weather In Poland. Geographical Review, Vol 5, Pp.311- 323.

37- Gost 30494 Standards, (2011): Residential And Public Buildings, Microclimate Parameters For Indoor Enclosures, Russian.

38- Ichim. P., And Sfîc. L.,(2020): The Influence Of Urban Climate On Bioclimatic Conditions In The City Of Ias, I, Romania, Journal/Sustainability 2020, 12, 2-18

39- Majewski, G.,And Przewoźniczuk, W. And Kleniewska. M.,(2013): The Effect Of Urban Conurbation On The Modification Of Human Thermal Perception, As Illustrated By The Example Of Warsaw (Poland). Theor. Appl. Climatol, 116: 147-154.

40- Naderi, E.,(1398): Relative Humidity And Comfort. Retrieved 2021, July. 29, From Upgreen Grid Information Network.

41- Sharluo, R.G.,(1935): The Assessment Of Sultriness)Part I:A Temperature–Humidity Index Based On Human Physiology And Clothing Science(, Journal Of Applied

 Meteorology,42:861-873.

42- Steadman, R. G.,(1979): The Assessment Of Sultriness. Part I: A Temperature- Humidity Index Based On Human Physiology And Clothing Science. Journal Of Applied Meteorology, 18:861-73.

43- Shi, X., Lu. Ch., And Xu. X.,(2011): Variaibility And Terends Of High Temperature High Humidity, And Sultry Weather In The Warm Season In China During Period 1961- 2004, Journal Of Applied Meteorology And Climatology, 50, 127-144.

44- Singh, A. And Agrawal, M.(2008): Acid Rain And Its Ecological Consecoences, Journal Of Environmental Biology,29(1), 15-24.

45- Staiger, H,. Laschewski, G,. Wetterdienst, D,. And Matzarakis, A,.(2016): Theoretical And Applied Climatology, 131(1-2)

46- Vladut, A.,(2016): Thermal Comfort Within Oltenia Plan, Oltenia Journal For Studies In Natural Sciences, Vol. Xxxii/1, 115-121

47- Wypych, A.,(2009): Twentieth Century Variability Of Surface Humidity As The Climate Change Indicator In Kraków(Southern Poland),Theoretical And Applied Climatology,No.101:475-482.

48- Wereski, S, And S. Wereski.,(2012): The Methods Of Determining Sultriness Based On Meteorological Data From Lesko During The Period 1981-2010. Review Of Geophysices, 2: 223-232 (In Polish With English Abstract).

49- Xiquan, W., & Yanbang, G.,(2010): The Impact Of An Urban On The Summer Heat Wave And Sultry Weather In Beijing City, Vol 55, Pp.1657-1661.

 (سازمان هواشناسی کشور)50- https://data.irimo.ir