تأثیر مدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی گرایش به بازار و استراتژی گرایش به کارآفرینی با ریسک شرکت

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 14، شماره 56، دی 1401، صفحه 137-160   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2022.698384

نویسندگان

سیدرضا حسینی¹؛ کاوه آذین فر^{* 2}؛ ایمان داداشی³؛ رضا فلاح⁴

¹گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران

²گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

³استادیار گروه حسابداری، دانشگاه قم ، قم ، ایران

⁴گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی،چالوس، ایران

چکیده

چکیده
در علم مدیریت و حسابداری اصلی وجود دارد مبنی بر اینکه در فرهنگ سرمایه­گذاری، سرمایه از ریسک و خطر گریزال است و به سوی بازده و سود تمایل دارد. پس بنابر اهمیتی که سرمایه­گذاری در شرکت­ها وجود دارد در پژوهش حاضر به بررسی اثر تعدیلی مدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی‌های گرایش به بازار و کارآفرینی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد که با استفاده از روش نمونه‌گیری حذف سیستماتیک تعداد 127 شرکت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای بررسی فرضیه از مدل‌های رگرسیونی چندمتغیره و روش داده‌های پانلی (اثرات ثابت) با استفاده از نرم‌افزار Eviews10 بهره گرفته شد. یافته‌های این مطالعه درباره­ی نتایج فرضیه اول نشان می‌دهند کهمدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی گرایش به بازار با ریسک غیرسیستماتیک و بازده غیرعادی به صورت مثبت تأثیرگذار است اما اثر تعدیل­گری بر رابطه­ی بین استراتژی گرایش به بازار و ریسک سیستماتیک ندارد. نتایج در مورد فرضیه دوم نیز حاکی از تأثیرگذاری مدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی گرایش به کارآفرینی با ریسک سیستماتیک، ریسک غیر سیستماتیک و بازده غیرعادی می­باشد که این تأثیرگذاری از نوع مثبت بوده است.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: ریسک شرکت؛ مدیریت ریسک؛ استراتژی گرایش به بازار؛ استراتژی کارآفرینی

اصل مقاله

تأثیر مدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی گرایش به بازار و استراتژی

 گرایش به کارآفرینی با ریسک شرکت

 

تاریخ دریافت: 17/07/1401                  تاریخ پذیرش: 22/09/1401

سیدرضا حسینی[1] کاوه آذین فر*[2] ایمان داداشی[3] رضا فلاح[4]

 

چکیده

در علم مدیریت و حسابداری اصلی وجود دارد مبنی بر اینکه در فرهنگ سرمایه­گذاری، سرمایه از ریسک و خطر گریزال است و به سوی بازده و سود تمایل دارد. پس بنابر اهمیتی که سرمایه­گذاری در شرکت­ها وجود دارد در پژوهش حاضر به بررسی اثر تعدیلی مدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی‌های گرایش به بازار و کارآفرینی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد که با استفاده از روش نمونه‌گیری حذف سیستماتیک تعداد 127 شرکت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای بررسی فرضیه از مدل‌های رگرسیونی چندمتغیره و روش داده‌های پانلی (اثرات ثابت) با استفاده از نرم‌افزار Eviews10 بهره گرفته شد. یافته‌های این مطالعه درباره­ی نتایج فرضیه اول نشان می‌دهند کهمدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی گرایش به بازار با ریسک غیرسیستماتیک و بازده غیرعادی به صورت مثبت تأثیرگذار است اما اثر تعدیل­گری بر رابطه­ی بین استراتژی گرایش به بازار و ریسک سیستماتیک ندارد. نتایج در مورد فرضیه دوم نیز حاکی از تأثیرگذاری مدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی گرایش به کارآفرینی با ریسک سیستماتیک، ریسک غیر سیستماتیک و بازده غیرعادی می­باشد که این تأثیرگذاری از نوع مثبت بوده است.

واژه‌های کلیدی: ریسک شرکت،مدیریت ریسک، استراتژی گرایش به بازار، استراتژی کارآفرینی.

1- مقدمه

در محیط رقابتی امروز، بقای بنگاه­های اقتصادی در گرو بهبود مستمر عملکرد به منظور حفظ و افزایش توان رقابتی و کسب منافع و ارزش بیشتر است(مهربان­پور و همکاران، 1395). هدف اصلی مدیریت ریسک بیشینه‌سازی ارزش سهامداران است(کوزو، 2004؛ هویت و لیبنبرگ، 2011). کنترل‌های داخلی برای شرکت­های پیچیده‌تر ضعیف­تر است(دویل، 2007) از این رو مدیریت یکپارچه ریسک واحد تجاری باید به لحاظ نظری از مزایای بیشتری برای شرکت­ها در این زمینه برخوردار باشد(فارل و گالاقر، 2019).

از سوی دیگر، استراتژی به روشی که یک سازمان جایگاه خود را نسبت به رقبایش تعریف می‌کند اشاره دارد. سازمان هنگام اجرای استراتژی سعی می‌کند مزیت‌های رقابتی‌اش را نسبت به رقبا بهبود بخشد(پورتر، 2008). این مزیت رقابتی باید ریسک ور شکستگی را کاهش دهد و باعث افزایش عملکرد و ارزش سازمان شود. مدیریت ریسک بنگاه تغییری ارزشمند در نوع نگرش سازمان نسبت به ریسک‌ها به وجود می‌آورد، ریسک صرفا یک عامل تهدیدی که باید از آن دوری کرد نیست و می‌تواند یک منبع فرصت نیز باشد(کس، ۲۰۰۳). مدیریت ریسک بنگاه اتفاقات بالقوه را به دو دسته ریسک و فرصت تقسیم می‌کند. حوادثی که تأثیرات منفی دارند همان ریسک‌هایی هستند که مانع خلق ارزش می‌گردند و یا موجب تخریب ارزش موجود سازمان می‌شوند، و در مقابل فرصت‌ها احتمال وقوع حادثه‌ای هستند. که تأثیر مثبتی بر دستیابی به اهداف، خلق ارزش و حفظ ارزش فعلی داند (کوزو، ۲۰۰۴). به هر حال، در یک سازمان هرچه فروش و مشتری مداری نسبت به رقیبان همان صنعت بیشتر باشد، به این معنی است که این سازمان عملکرد استراتژیک بهتری نسبت به رقبایش خواهد داشت(حسینی و همکاران، 1393)

با توجه به مطالب ارائه شده، به نظر می‌رسد مدیریت ریسک شرکت‌ها می‌تواند نقش مهمی در توسعه استراتژی‌های آنها داشته باشد از این رو، هدف پژوهش حاضر بررسی اثر تعدیلی مدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی‌های بازار و کارآفرینی شرکت‌ها می‌باشد. در ارتباط با نوآوری پژوهش می‌توان اشاره کرد که بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد این موضوع تاکنون در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار نگرفته است. همچنین، این پژوهش به ادبیات بازاریابی کمک زیادی می‌کند. در حالی که گزارش‌های مختلفی در ارتباط با اثر مستقیم و مثبت گرایش به بازار و کارآفرینی وجود دارد، مطالعات اندکی به بررسی اثر ترکیبی این متغیرها پرداخته است. شرکت‌ها با ترکیبی از دو گرایش دارای عملکرد محصول بالاتری هستند. این موضوع می تواند دلیلی برای پژوهش‌های بیشتر در این حوزه باشد. ضمن اینکه، در حالی که اثربخشی فعالیت‌های بازاریابی و دارایی‌ها مورد بررسی قرار گرفته است، اطلاعات اندکی در ارتباط با فرهنگ گرایش استراتژیک شرکت‌ها وجود دارد و در این زمینه، شکاف مطالعاتی زیادی وجود دارد. در ادامه به بررسی مبانی نظری و پیشینه پرداخته شده و سپس روش شناسی و مباحث آماری ارائه می‌شود. در بخش انتهایی نیز نتیجه‌گیری پژوهش ارائه شده است.

 

2- مبانی نظری پژوهش

در محیط‌های جهانی پویا، مدیریت ریسک به آرامی توجه زیادی را به خود جلب می‌کند. این موضوع از اوایل دهه 1990 شکل گرفته است و به طور مشخص، پس از رسوایی‌های انرون، مدیریت ریسک بنگاه به عنوان سازوکاری برای بهبود روایی صورت‌های مالی مدنظر بوده است. در این راستا بولینگ و ریگر(2005) دریافتند که پس از دوره انرون، مدیران شرکت‌ها به منظور افزایش کیفیت گزارش‌های مالی تلاش کردند به فعالیت‌های مختلفی از جمله مدیریت ریسک بپردازند تا از این طریق بتوانند ارزش شرکت را بهبود بخشند. گوردون و همکاران(2009) نیز در این مورد اشاره کردند که مدیریت ریسک شرکت که از سوی کوسو(2004) مطرح شده است، ورای تمرکز سنتی فعالیت‌های کنترل داخلی شرکت‌ها بوده است. در عوض مدیریت ریسک شرکت یک هدف استراتژیک به شمار می‌شود. تأثیر مدیریت ریسک بر یک شرکت می‌تواند به دو صورت ابعاد چارچوب و ارزش شرکت در نظر گرفته شود. از نظر کوسو(2004) چارچوب مـدیریت ریسک برای الگوهای مختلف سازمانی متفاوت می­باشد. به بیان دیگر، سازمان‌ها بایستی محیط‌های صنعتی و ریسک که با آن مواجه هستند را در نظر بگیرند. بنابراین گوردون و همکاران(2009) معتقد براین بودند که مدل مدیریت ریسک بنگاه کلی که برای تمامی شرکت‌ها کاربرد داشته باشد، وجود ندارد. از دیدگاه ارزش سازمانی نیز، مدیریت ریسک شرکت بر ارزش شرکت تأثیر دارد. اگرچه حداکثرسازی ارزش سهامداران اصلی­ترین هدف مدیریت ریسک شرکت برای سهامداران است(میولبروک، 2002) بنابراین در این راستا هویت و لیبرنبرگ(2011) ثابت کردند مدیریت ریسک شرکت می‌تواند موجب افزایش ارزش شرکت شود و به این ترتیب، با توسعه سیستم­های مدیریت ریسک شرکت، احتمالا ارزش آنها نیز افزایش پیدا می‌کند(وانگ و همکاران، 2018).

بارنی (2001) معتقد است که از نقطه‌نظر دیدگاه مبتنی بر منابع، فرهنگ سازمانی به صورت دارایی در نظر گرفته می‌شود که ارزش اقتصادی برای شرکت فراهم ساخته و ممکن است عملکرد مالی بالاتر و پایداری را برای شرکت به همراه داشته باشد.از لحاظ فرهنگی می­توان اینطور بیان کرد که هم فرهنگ گرایش به بازار و هم گرایش به کارآفرینی اشتراکاتی دارند که برای نمونه می­تواند اشاره کرد که هر دو گرایش در ارتباط با شناسایی و انتخاب بخش­های بازار، طراحی پیشنهادهای مناسب و به کارگیری دارایی­های موردنیاز برای تولید و ارسال آن است(سرواستاوا و همکاران، 2001). اگرچه تفاوت هایی نیز وجود دارد؛ به طور نمونه فرهنگ گرایش به بازار بر تولید و استفاده از هوش رقبا و مشتریان برای برآورده ساختن نیازهای مشتریان تأکید دارد و این در حالی است که فرهنگ گرایش به کارآفرینی شامل شناسایی و به کارگیری فرصت‌های بازار است، جایی که هوش بازار ممکن است نیاز نباشد. بنابراین، در حالی که هر دو گرایش مسیری برای دستیابی به بازده‌های بالاتر برای شرکت‌ها هستند، آنها از نظر مبانی دارای تفاوت‌های رویکری هستند که ممکن است زیان یا ریسک‌هایی را برای شرکت به همراه داشته باشند(باتاچاریا و همکاران، 2018).

از سوی دیگر، جامعه برای سازمان­هایی که کارآفرینی راترغیب واستعدادهای افرادراشکوفاکند،اهمیت قابل ملاحظه‌ای قائل است.امروزه سازمان­هابه طورفزاینده‌ای درموقعیت‌هایی قرارمی­گیرندکه گرایش داشتن به سمت فعالیت­های کارآفرینانه برای آن‌هاامری ضروری است(شپرد و همکاران، 2008). سازمان‌هادرمحیط پویای رقابت جهانی امروزباوجودتغییرات سریع جهانی،جهت بقاو دستیابی به موفقیت‌های رقابتی به طور فزاینده­ای به انجام فعالیت‌های کارآفرینانه متعهد شده‌اند. امروزه کارآفرینی ازطریق ایجادفعالیت‌های اشتغال زا،خلق نوآوری،گسترش خلاقیت وایجادمحیط رقابتی نقشی محوری درتوسعه اقتصادی ایفامی‌کند. کارآفرینی باعث مصرف  بهینه وصحیح منابع،افزایش کارآیی وکاهش هزینه­ی سازمان­هاجهت دستیابی به توسعه وپاسخگویی بهتربه مشکلات ونیازهای جامعه می‌شود.درحقیقت اهمیت کارآفرینی فراترازسطح سازمانی است زیراانگیزه‌های مرتبط باکارآفرینی به درون کلیه اجزاءجامعه نفوذ می‌کند. ریسک‌پذیری مدیران نیز در مفهوم گرایش به کارآفرینی و خود کارآفرینی وجود دارد. در حقیقت کارآفرینی را به صورت مفهوم فرصت‌های موجود در توزیع‌های نامشخص ریسک تعریف می‌کنند. لامپکین و دس(1996)، بیان کردند که گرایش به کارآفرینی به وسیله رفتار ریسک‌پذیری همانند تحمل بدهی‌های سنگین یا تعهدات قابل توجه منابع در کسب بازدهی بالاتر از طریق تلاش‌های نوآورانه مشخص می‌شود. از سوی دیگر، رقابت موجود در شرایط کنونی بازار، شرکت‌ها را ناگزیر از اتخاذ استراتژی‌هاجهت رویارویی با این رقابت کرده است. پژوهش بسیار زیادی این مساله را مطرح می‌کنند که آیا توجه به بازارگرایی و استراتژی‌های بازار به تنهای می‌تواند برای شرکت‌ها یک مزیت رقابتی و عملکرد برتر را فراهم کند؟در این راستا باور بازاریابی سنتی چنین است که برآورده کردن نیازهای مشتری مسیر اصلی در بهبود عملکرد کسب و کار به شمار می‌آید(اسلاتر و نارور، 1994). ولی برخی از پژوهشگران امروزه این مساله را مورد توجه قرار می‌دهند که بازارگرایی ممکن است منجر به کاهش توانایی سازمان‌ها در انجام فعالیت‌های نوآورانه و تحقیق و توسعه شود و برای معرفی محصولات و خدمات نوآورانه شرکت در بازار مشکل ساز باشد(ژو و همکاران، 2008). پژوهش‌های بازارگرایی در دهه‌های اخیر نشان می‌دهند که ممکن است بازارگرایی به تنهایی به اندازه کافی جامعیت لازم را نداشته باشد تا به عنوان یک عامل استراتژیک مورد استفاده قرار گیرد و شرکت‌ها نیاز دارند تا جهت‌گیری استراتژیک را به طور کامل دنبال کنند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که اتخاذ گزینه­های جهت­گیری استراتژیک مانند جهت­گیری نوآورانه و کافرآینانه، جهت‌گیری کیفیت و بهره­وری می­توانند اثرگذار باشند. پژوهشگران بسیاری ادعا می­کنند که شرکت­ها می‌توانند عملکرد خود را از طریق کامل کردن بازارگرایی با سایر جهت‌گیری‌های استراتژیک به حداکثر برسانند(گاتیگنون و ژورب، 1997؛ هورلی و هالت، 1998؛ ژو و همکاران، 2008؛ مارینوا و سینق، 2008).

 

3- پیشینه پژوهش

در ارتباط با موضوع پژوهش و در مطالعات داخلی، قادری و تاری­وردی (1399) به بررسی مدل مدیریت ریسک شرکتی و پیامدهای آن در کنترل مؤثر ویژگی­های سود شرکت پرداختند. براساس نتایج پژوهش آنها مدیریت ریسک سازمانی تأثیر معنی­داری بر ویژگی­های سود ندارد. رضایی و همکاران (1399) به بررسی رابطه توانایی مدیریت با اجزاء مدیریت ریسک یکپارچه پرداختند. نتایج نشان دادند که تأثیر توانایی مدیریت بر مدیریت ریسک یگپارچه مثبت و معنادار بوده است ولی تأثیر توانایی مدیریت بر اجزاء مدیریت ریسک، ریسک استراتژی، قوانین و مقررات، عملیاتی و گزارشگری به تنهایی تأثیرگذار تبوده و تنها بر مدیریت ریسک عملیاتی تأثیر مثبت و معنادار داشته است.

کارگر و زنگنه(1397) نشان دادند که بین ریسک‌پذیری و ارزش شرکت‌ها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و نیز استراتژی تدافعی کسب و کار بر رابطه بین ریسک‌پذیری و ارزش شرکت تأثیر مستقیم و معنادار دارد ولی تأثیر استراتژی تهاجمی کسب و کار اثر منفی و معکوسی بر رابطه بین ریسک‌پذیری و ارزش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس در دوره بررسی داشته است.جمال پور(1397) دریافت بین مدیریت ریسک و بازده دارایی رابطه معناداری وجود داردو همچنین بین مدیریت ریسک و بازده حقوق صاحبان سهام رابطه معناداری وجود دارد.خلیلی و همکاران(1397) ثابت کردند مدیریت ریسک بر رابطه میان اندازه هیات مدیره، استقلال هیات مدیره، تمرکز مالکیت وعملکرد مالی تأثیر معنی‌داری ندارد. آبچر و محمود (1396) ثابت کردند که استراتژی‌های جسورانه کسب و کار بر ریسک سقوط قیمت سهام تأثیر معکوسی دارد و استراتژی‌های تدافعی کسب و کار تأثیر مستقیم بر ریسک سقوط قیمت سهام شرکت دارد. همچنین، هیچ گونه تأثیری استراتژی‌های کسب و کار بر بیش ارزش یابی قیمت سهام شرکت‌ها ندارند.گویری و همکاران(1396) ثابت کردند بین ریسک عملیاتی، ریسک گزارشگری و ریسک عملیاتی با عملکرد مالی رابطه منفی و معناداری وجود دارد ولی بین ریسک قوانین و عملکرد مالی رابطه‌ای یافت نشد.همت­فر و همکاران (1395)به این نتیجه رسیدند ریسک شرکت و ارزش شرکت رابطه معناداری با سطوح بالای مدیریت سود دارد.مرادی و سپهوندی(1394) اعلام کردند هر چند به کارگیری استراتژی تمایز نسبت به استراتژی رهبری هزینه منجر به عملکرد پایدارتری می‌شود، اما استراتژی تمایز ممکن است با ریسک بیشتری همراه باشد. زهدی و همکاران (1389) به بررسی سیاست­های سرمایه در گردش و ریسک شرکت پرداختند. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که بین سیاست سرمایه در گردش و ریسک شرکت رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد و بین اندازه شرکت و ریسک یک رابطه مثبت و معنی­دار وجود دارد.

همچنین در مطالعات خارجی، فارل و گالاقر(2019)دریافتند که مدیریت ریسک شرکت­ها موجب افزایش ارزش شرکت­ها و بازده دارایی­های آن‌ها شده و این افزایش تحت تأثیر اثرات تعدیلی شدت نوآوری و ساختار مبتنی بر دانش است.هیبل و همکاران(2019) اعلام کردند که شرکت‌های دارای مالکیت خانوادگی تمایل کمتری به پذیرش فعالیت‌های مدیریت ریسک شرکت‌ها دارند. خصوصا اینکه این برای شرکت‌های دارای مالکیت خانوادگی که مدیرعامل یکی از اعضای خانوادگی است، تشدید می‌شود.جیا (2018) گزارش کرد که گرایش به بهره‌گیری از نوآوری می‌تواند موجب افزایش ریسک افت آتی قیمت سهام شرکت‌ها شود. ضمن اینکه، این موضوع برای شرکت‌های دارای مشکلات نمایندگی بالا و کیفیت پایین حاکمیت شرکتی در دوره بررسی قوی‌تر بوده است. باتاچاریا و همکاران(2018) نشان دادند گرایش به بازار می‌تواند موجب کاهش ریسک غیرسیستماتیک شرکت‌ها شود و این در حالی است که گرایش به کارآفرینی ریسک غیرسیستماتیک را افزایش می‌دهد. همچنین، این گرایش‌ها می‌توانند موجب کاهش ریسک سیستماتیک شرکت‌ها شوند و در نهایت، گرایش به بازار و کارآفرینی شرکت‌ها موجب افزایش بازده غیرعادی آنها می‌شود.سلطانی زاده و همکاران (2016) ثابت کردند هم استراتژی تنوع و هم رهبری هزینه دارای اثر مثبت و معناداری بر مدیریت ریسک بنگاه هستند که در این میان استراتژی تنوع دارای اثر قوی‌تری است. ضمن اینکه مدیریت ریسک بنگاه نیز دارای اثر مثبت و معناداری بر عملکرد عملیاتی شرکت‌ها بوده است.کروس و تسی(2016) به این نتیجه رسیدند که مدیریت ریسک شرکت‌ها موجب افزایش بازده و ارزش شرکت‌ها می‌شود و این در حالی است که این امر منجر به کاهش نوسانات بازده سهام شرکت‌ها می‌شود. در نهایت، آن‌ها گزارش کردند شرکت‌هایی که فعالیت‌های مدیریت ریسک بیشتری انجام می‌دهند، نوسانات بالاتری را شاهد هستند که منجر به افزایش عملکرد مالی و کاهش هزینه‌های درماندگی مالی شرکت‌ها می‌شود.آدام و همکاران (2015)دریافتند مدیران پس از کسب سود(جریان نقدی) فعالیت­های سوداگری خود را افزایش دادند. اما پس از ضرر، این مدیران فعالیت­های سوداگری خود را کاهش ندادند. این سوگیری از جانب مدیران می­تواند به توضیح شکاف بین تئوری و عمل در مدیریت ریسک سازمانی کمک کند. در نتایج به دست آمده مشخص شد که اطمینان و اعتماد بیش از حد مدیران، بر تعداد تصمیمات شرکتی و همچنین بر تصمیمات مدیریت ریسک شرکتی، اثرگذار است. ین عمار و همکاران (2014) نشان دادند که ریسکی که شرکت با آن مواجه می‌شود، پیامدهای ریسک و استراتژی مدیریت ریسک براساس بخش‌های مختلف بازار برای شرکت‌ها متفاوت است. بیشتر اینکه آن‌ها پیشنهاد دادند گزینه‌های استراتژیک شرکت‌ها منجر به انتخاب استراتژی مدیریت ریسک می‌شود.

 

 

4- تدوین فرضیه ها:

توجیه­های زیادی در ارتباط با پذیرش مدیریت ریسک در شرکت­ها وجود دارد. به طور نمونه پذیرش مدیریت ریسک می­تواند تصمیمات مربوط به بازده - ریسک را بهینه سازد و موجب تخصیص کاراتر سرمایه گردد. همچنین، این موضوع با کاهش نوسانات سود (یا قیمت سهام) و خلق هم افزایی بین فعالیت‌های مدیریت ریسک و دیگر فعالیت­های شرکت­ها همراه است(فارل و گالاقر، 2019). بنابراین، پیش‌بینی می‌شود که مدیریت ریسک بر ارتباط بین متغیرهای شرکت و ریسک اثرگذار باشد و بنابراین فرضیه‌های ذیل تدوین می‌شوند:

• مدیریت ریسک بر رابطه استراتژی گرایش به بازار و ریسک تأثیر دارد.
• مدیریت ریسک بر رابطه استراتژی گرایش به کارآفرینی و ریسک تأثیر دارد.

 

 

 

 

5- روش شناسی پژوهش

جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری این تحقیق کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشند که از سال 1392 لغایت 1398 در بورس فعال بوده‌اند.همچنین، برای آزمون فرضیه‌های این بخش نمونه تحقیق بر اساس چارچوب زیر گزینش شد که در نهایت147 شرکت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند:

• شرکت در صنعت واسطه‌گری‌های مالی نباشد. زیرا ساختار سرمایه این مؤسسات متفاوت می‌باشد.
• شرکت در ابتدای سال 1392 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد.
• نماد شرکت در دوره تحقیق، وقفه با اهمیت نداشته باشد (بیش از 3 ماه در تابلوی بورس متوقف نباشد).
• داده‌های شرکت قابل دسترسی باشد.
• تعداد شرکت‌هایی که پایان سال مالی آنها منتهی به 29/12 نبوده است.
• تعداد شرکت‌هایی که طی بازه92-98 تغییر سال مالی داده‌اند.

 

توسعه مدل‌های رگرسیونی و اندازه‌گیری متغیرها

در پژوهش حاضر به بررسی اثر تعدیلی مدیریت ریسک بر ارتباط بین استراتژی‌های بازار و کارآفرینی شرکت‌ها پرداخته شده است.برای این منظور از مدل‌های زیر بهره گرفته شده است. در این مدل‌ها که مبتنی بر مدل‌های رگرسیونی غیرخطی چندمتغیره است، در صورت تأیید معناداری ضرایب( ) می‌توان نتیجه گرفت که فرضیه‌های پژوهش مورد تأیید قرار گرفته‌اند. به این ترتیب داریم:

 

مدل رگرسیونی فرضیه اول: (محقق ساخته)

 

(1)

 

مدل رگرسیونی فرضیه دوم:(محقق ساخته)

 

(2)

در مدل های بالا داریم:

 

 

متغیرهای مستقل

 استراتژی گرایش به بازار(MO) و استراتژی گرایش به کارآفرینی(EO)

متغیر مستقل در پژوهش حاضر استراتژی شرکت در نظر گرفته شده است که برای این منظور و به پیروی از باتاچاریا و همکاران(2018) از دو استراتژی گرایش به بازار و گرایش به کارآفرینی بهره گرفته شد. برای جمع‌آوری اطلاعات از گزارش‌های سالانه شرکت‌ها استفاده شد. گزارش‌های سالانه منابع مفیدی از اطلاعات است، چراکه مدیران شرکت‌ها عموما موارد مهم را برای سیگنال به بازار از طریق سازوکارهای گزارشگری بهره می‌گیرند(برنان، 2001). در مجموع از تجزیه و تحلیل محتوا برای جمع‌آوری داده‌ها برای گرایش‌های مختلف استراتژیک بهره گرفته شد. این روش عمدتا در رشته‌های مختلف انجام می‌پذیرد و دارای روایی می‌باشد(همانند گری و همکاران، 1995). تجزیه و تحلیل محتوا روشی برای کدگذاری متون به صورت گروه‌های مختلف یا طبقات مختلف براساس معیارهای انتخابی است. در مجموع برای اندازه‌گیری استراتژی گرایش به بازار از مطالعه زاچاری و همکاران(2011) و برای اندازه‌گیری استراتژی گرایش به کارآفرینی از روش شناسی ارائه شده از سوی شرت و همکاران(2010) بهره گرفته شده است. هر یک از ابعاد گرایش به بازار و کارآفرینی و نیز محتوای تجزیه و تحلیل کلمات آنها به شرح جدول 1 می‌باشد:

 

جدول(1) ابعاد و محتوای گرایش های استراتژیک

متغیر	بعد	محتوای تجزیه و تحلیل کلمات
گرایش به بازار	مشتری مداری	مشتری، خریدار، خرید، خریداری، ارباب رجوع، مصرف، مصرف کننده، بازار، بازاریاب، حامی، تماشاگر، مشترک، اشترک، مشترک شدن، کاربر،  فروش، فروشنده، فروختن، بازدید کننده.
	رقیب محوری	رقیب، رقابت، مخالفت، مخالف، مخالفت، گرایش، ناسازگاری، تجاوز، تهاجم، جاه طلبی، تضاد، مقابله، متعهد، آرزو، مهاجم، حمله، مانع، نبرد، جنگ، جنگنده، مسدود کردن،مسابقه، چالش، برخورد، درگیری، مبارزه، ضرب و شتم، درگیری، تسخیر، فتح ، اختلاف، دشمن، تعامل، مشغولیت، مشارکت، درگیر شدن، ورود، قدرتمند، چنگ زدن، هماهنگ، تطبیق، مقاومت، تلاش، برتری، پیشروی، پیشی جستن، متجاوز، جنگجو، تقلید، مزیت، مزایا.
	هماهنگی بین عملکردی	تناظر، ادغام، وابسته، همکار،همکاری، همکاری کردن، هماهنگ، هماهنگی، همبستگی، ترکیب، مکمل، تکمیل، هماهنگ، هماهنگی، همزمان، دوستانه، اتصال، متصل، تحکیم، تثبیت، همدردی، تعاون ، مشترک، به طور مشترک، متقابل، سودمندی دو طرفه، اشتراک گذاشته، به اشتراک گذاری، همزیستی، همکاری، کار گروهی، متحد شدن، متحد، اتحاد، وحدت، یکپارچگی، تقابل عملکردی، گستردگی، نام تجاری متقابل، بسیج، بهره برداری، اهرم، تخصیص، استخدام.
	تمرکز بلند مدت	ثابت، مداوم، ادامه دار، تداوم، دوام، با دوام، تحمل، پایدار، گسترش، گسترده، شدید، سخت تر، سختی، جاودانه، جاودانگی، جاودانه کردن، بی وقفه، غیر قابل نفوذ،خراب نشدنی، نابود کننده،طولانی، طولانی مدت، عمری، بلند مدت، بلندتر، حفظ، نگهداری، قوی تر، دائمی، همیشگی، حفظ، مکرر، انعطاف پذیری، انعطاف پذیر، محکم، پایداری، پایدار، مداخله، بی نظم، دشوار، بدون تغییر، تسریع، بی پایان، بدون وقفه، حیاتی، پیش بینی، پروژه، تخمین زدن، نظریه سازی.
	سودآوری	سودمند، سود، پول نقد، هزینه موثر، بهره­وری هزینه، هزینه کارآمد، مطلوب، میل، دلخواه، درآمد، رفاه، باروری، بارور، به دست آوردن، کسب درآمد، تولید، درآمد، سودآور، پول، درآمد خالص، تولیدی، بهره وری، ساختن، رونق، موفقیت آمیز، موفقیت، بازگشت، پاداش، غنی، ارزشمند، ارزش، برنده، پیروزی، بازدهی، بازده، پرداخت، پرداخت سود سهام، سود قبل از کسر بهره و مالیات.
گرایش به کارآفرینی	خودمختاری	آزادی، اقتدار، خود اتکایی، خودمختاری، استقلال، انحلال،، تفکر آزاد، استقلال، مستقل، مجوز، اختیار، خودگردانی، خود جهت گیری، خود حکومتی، جدا، مستقل، حاکمیت، غیر وابسته، غیر مجاز، غیرقابل انسجام، غیر مرتبط،بدون محدودیت، بدون قید و شرط، غیرقابل کنترل
	نوآوری	ایده روشن، تغییر، هوشمندانه، درک، خلق، خالق، خلاقیت، کشف، رویا، پیش بینی، متخصص، فرم، فرمول، قاب، آزاد اندیش، آزاد اندیشی، پیدایش، نبوغ، با استعداد، تخیل، تخیلی، تصور، خلاقانه، ابتکاری، نوآوری، نوآورانه، الهام، اختراع، اصالت، حق ثبت اختراع، انقلاب، تفکر، علامت تجاری، چشم انداز، تجسم سازی.
	پویایی	پیش بینی، انتظار، پرس و جو، اکتشاف، تحقیق، نگاه کردن، جست و جو فرصت، تحقیق، بررسی، فرصت طلبی.
	تهاجم رقابتی	جاه طلبی، پیروزی، رقابت، نبرد، تعامل، بهره برداری، رقیب، رقابتی، مخالف، مخالفت، اماده به  جنگ، شدید، خشمگین، شرکت کننده، مسابقه، کشتی گرفتن.
	ریسک پذیری:	ماجراجویانه، پرماجرا، ترسناک، شرط بندی، جسورانه، پر سر و صدا، شجاع، شانس، شجاعت، خطر، خطرناک، جرات، جسارت، بی تفاوت، نامطمئن، قمار، سرخوش، ناخوشایند، بی رحم، بی خطر، بی پروا، خطرناک، تمسخر، نامشخص، سرمایه گذاری، شرط بندی.
	کلمات اضافی	پیشرفته، مزیت، تجاری سازی، مشتری محور، سفارشی، توسعه، تحول، در حال ظهور، شرکت، کارآفرینی، رویارویی، ویژگی، بنیان­گذاری، ارزش گذاری، ابتکار، نوآوری، معرفی، راه اندازی، هدایت، فرصت ها، اختراع، فکر کردن، اختراع، چشم انداز، نمونه برداری، پیگیری، خطرات، منحصر به فرد، سرمایه گذاری.

منبع: یافته‌های پژوهشگر

متغیر وابسته: ریسک شرکت( )

به پیروی از پژوهش‌های مختلف(باتاچاریا و همکاران؛ 2018) برای اندازه‌گیری ریسک شرکت‌ها از شاخص‌های مختلفی استفاده شده است که شامل ریسک سیستماتیک، غیرسیستماتیک و بازده غیرعادی سهام شرکت است. در ادامه به تشریح هر یک از ریسک‌ها پرداخته شده است.

• ریسک سیستماتیک(SYSRISK)

ریسک سیستماتیک یا ریسک غیرقابل تنوع، بیانگر آن بخش از تغییرپذیری در بازده کل سهام است که اجتناب ناپذیر می‌باشد. زیرا به نحوه عملکرد سرمایه‌گذار و ایجاد تنوع در سهام ارتباطی ندارد. امروزه در مباحث بازارهای مالی از بتا به عنوان معیار و شاخص ریسک سیستماتیک استفاده می‌شود. در این مطالعه به پیروی از مطالعات پیشین(فاف و بروکس، 1999؛ پیری و همکاران، 1392) از شاخص ضریب بتا برای اندازه‌گیری ریسک سیستماتیک شرکت بهره گرفته شده است.

• ریسک غیرسیستماتیک (IDIORISK)

در این پژوهش از مدل کارهارت برای پیش‌بینی بازده مورد انتظار سهام استفاده شده است. کارهارت (1997) این مدل چهارمتغیره را با اضافه کردن یک متغیر جدید تحت عنوان عامل شتاب توسعه داد. فرمول این مدل برای بازده مورد انتظار دارایی یا پرتفوی پیش بینی شده به صورت زیر می باشد:

(7)

 

R_ft: نرخ بازده بدون ریسک

 : ریسک سیستماتیک دارایی یا پرتفوی

R_mt: بازده پرتفوی بازار در زمان t

SMB: میانگین بازده های شرکت‌های کوچک منهای شرکت‌های بزرگ می‌باشد.

پس از استخراج داده‌های عامل اندازه شرکت‌ها که برمبنای حاصل ضرب تعداد سهام شرکت در قیمت سهام شرکت در قیمت سهم می‌باشد، سهام شرکت‌ها در ابتدا براساس اندازه به پرتفوی‌های جداگانه S (شرکت‌های بزرگ) و  B(شرکت‌های کوچک) تقسیم شوند. نحوه تشکیل پرتفوی‌ها به این صورت است که شرکت‌های نمونه برمبنای اندازه مرتب می‌شوند سپس دو پرتفوی بزرگ (B) و کوچک (S) تقسیم می‌شوند. بعد از طبقه‌بندی سهام شرکت‌ها براساس دو عامل اندازه و نسبت ارزش دفتری و ارزش بازار، سهام را به شش پرتفوی  B/M, B/H, B/L, S/H, S/N, S/Lکه از ترکیب دو گروه اندازه و نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار، سهام‌ها می‌باشند، طبقه‌بندی می‌کنیم.

(8)

 

HML: میانگین بازده‌های شرکت‌های با نسبت ارزش دفتری بالا منهای پایین می‌باشد.

پس از طبقه‌بندی برمبنای اندازه این بار نمونه برمبنای عامل  BE/ME(نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار) که حاصل تقسیم ارزش دفتری به ارزش بازار سهام شرکت در پایان همان سال می‌باشد به پرتفوی‌های جداگانه طبقه‌بندی می‌شوند. سپس شرکت‌ها براساس این نسبت از بالا به پایین مرتب می‌شده و شرکت‌هایی که نسبت  BE/ME آنها 30 درصد بالاتر هستند به عنوان پرتفوی بالا (H)، سهام‌هایی که نسبت  BE/ME آنها در حدود 40 درصد متوسط است میانه  (N) و در نهایت شرکت‌هایی که نسبت  BE/ME آنها در 30 درصد پایین هستند به عنوان پرتفوی پایین (L) در نظر گرفته می‌شوند.

 (9)

 

 

WML (عامل شتاب): تفاوت میانگین پرتفوی سهام برنده و بازنده است.

برای عامل شتاب ابتدا سهام‌ها برمبنای عامل اندازه طبقه‌بندی و برمبنای عملکرد سهام که در این تحقیق میانگین بازده‌های بین t – 12 و  t – 2درنظر گرفته شده است به پرتفوی‌های جداگانه طبقه‌بندی می‌شوند. سهام برمبنای میانگین بازده‌ی 10 ماه گذشته خود از بالا به پایین طبقه‌بندی شده و سپس شرکت‌هایی که میانگین بازده 10 ماهه‌ی گذشته‌شان در 30 درصد بالا قرار گرفت در پرتفوی برنده w و سهام‌هایی که میانگین بازده‌های 10 ماه قبل آنها در حدود 40 درصد میانه قرار گرفت در پرتفوی متوسط و سهام‌هایی که در 30 درصد پایین قرار گرفته است در پرتفوی بازنده  Lقرار می‌گیرند. با توجه به مطالب ذکر شده شش پرتفوی ایجاد شده عبارتند از:

(10)

S/LO, S/NU, S/W, B/LO, B/NU, B/W

 

 

 : خطای استاندارد رگرسیون.

 

• بازده غیرعادی(ABRETURN)

سومن شاخص اندازه‌گیری ریسک شرکت ریسک کل است که در پژوهش حاضر از بازده غیرعادی بهره گرفته شده است. این متغیر به صورت انحراف معیار بازده روزانه سهام در پایان سال مالی تعریف می‌شود(ادهیکاری و آگراوال، 2016؛ باتاچاریا و همکاران، 2018). 

 

 

متغیر تعدیل گر: مدیریت ریسک(ERM)

هویت و لیبنبرگ(2011) نشان داند که شرکت‌ها در هنگام فعالیت‌های کسب و کار و تغییرات محیطی دست به تغییر در فعالیت‌های مدیریت ریسک خود می‌زنند. برای این منظور، آنها مدلی پیشنهاد دادند که تغییرات مدیریت ریسک را اندازه‌گیری می‌کند. بنابراین، به تخمین مدل رگرسیونی زیر پرداخته شده و ضرایب مدل به دست می‌آید:

(12)

 

 

در مدل بالا داریم:

: شاخص اندازه‌گیری مدیریت ریسک که برای محاسبه این متغیر به پیروی از کوسو(2004) و گوردون و همکاران(2009) از مجموع شاخص‌های زیر استفاده شده است:

 

• مزیت رقابتی(Strat): برای اندازه‌گیری مزیت رقابتی شرکت از شاخص فروش استفاده شده است. در صورتی که شرکتی در صنعت خود دارای فروش بالاتری باشد، می‌توان نتیجه گرفت که این شرکت در پیاده‌سازی استراتژی خود موفق عمل کرده است. بنابراین این متغیر به صورت نسبت فروش جاری شرکت منهای فروش صنعتی که شرکت در آن فعالیت می‌کند به انحراف معیار فروش تمامی شرکت‌ها در صنعت اندازه‌گیری شده است.
• کارایی عملیاتی(Opera): کارایی عملیاتی می‌تواند موجب بهبود خروجی‌های شرکت شود و در پژوهش حاضر برای اندازه‌گیری این متغیر از گردش دارایی‌ها استفاده شده که به صورت سود قبل از کسر بهره و مالیات تقسیم بر کل دارایی‌های شرکت در پایان سال مالی تعریف می‌شود.
• اتکاپذیری گزارش(Report): برای اندازه‌گیری اتکاپذیری به گزارش‌های مالی شرکت‌ها به پیروی از جانسون و همکاران (2002) از قرینه قدرمطلق اقلام تعهدی اختیاری شرکت استفاده می‌شود. این مدل به صورت زیر تعریف می‌شود:

(13)

 

در مدل بالا داریم:

: اقلام تعهدی کل که برابر است اختلاف بین درآمد خالص و جریانات نقدی عملیاتی شرکت i در سال t.

: دارایی کل اول دوره شرکت i در سال t.

: تغییر سالانه در درآمدهای حاصل از فروش شرکت i در سال t.

: اموال، ماشین آلات و تجهیزات شرکت i در سال t.

: قرینه قدرمطلق باقیمانده مدل رگرسیونی که به عنوان شاخص اندازه‌گیری اقلام تعهدی اختیاری شرکت براساس مدل تعدیل شده جونز(1991) استفاده شده است.

• تمکین استانداردهای حسابرسی(Compl): مطالعات پیشین نشان می‌دهد که تخصص بالای حسابرس در صنعت مربوطه می‌تواند منجر به بهبود کیفیت گزارشگری مالی شرکت‌ها شود و در نتیجه کاهش اقلام تعهدی اختیاری را به همراه دارد. برای اندازه‌گیری تمکین استاندارهای حسابرسی به پیروی از هوگان و جتر (1999) از شاخص تخصص در صنعت حسابرس استفاده شده که به صورت نسبت مجموع سهام بازار شرکت حسابرسی (با استفاده از شاخص دارایی کل) در صنعت به کل دارایی‌های شرکت‌ها در صنعت مذکور اندازه‌گیری می‌شود.

: عدم اطمینان محیطی که به صورت انحراف معیار بازده دارایی‌ها (سود خالص به دارایی کل شرکت) در طول سه سال گذشته محاسبه می‌شود.

: رقابت صنعت که برای اندازه‌گیری این متغیر شاخص هرفیندال – هیرشمن استفاده شده است که به صورت مجموع مربعات فروش شرکت به کل فروش صنعتی که شرکت در آن فعالیت می‌کند، تعریف می‌شود.

: اندازه شرکت که برابر است با لگاریتم طبیعی کل دارایی‌های شرکت در پایان سال مالی.

: پیچیدگی شرکت که به صورت مجموع کل شرکت‌های تابعه شرکت اصلی تعریف می‌شود.

: نظارت هیئت مدیره که برای اندازه‌گیری این متغیر از نسبت مدیران غیر موظف  به کل فروش شرکت در پایان سال مالی استفاده شده است.

: خطای مدل رگرسیونی مدل(12) که قدرمطلق آن همان شاخص اندازه‌گیری مدیریت ریسک شرکت‌ها می‌باشد. در واقع بالاتر بودن این شاخص نشان از پایین بودن مدیریت ریسک در بین شرکت‌ها دارد.

 

متغیرهای کنترلی

اهرم مالی(LEV): اهرم مالی می‌تواند موجب کاهش جریانات نقدی موردانتظار شرکت از طریق تعهدات پرداختی بهره‌ای آتی گردد که در نهایت ممکن است ریسک آتی شرکت را افزایش دهد. در پژوهش حاضر برای اندازه‌گیری اهرم مالی شرکت از نسبت بدهی‌های بلندمدت به کل دارایی‌های شرکت در پایان سال مالی استفاده شده است (جنسن و مک کلینگ، 1976؛ باتاچاریا و همکاران، 2018).

• اندازه شرکت(SIZE): برای اندازه‌گیری اندازه شرکت به پیروی از باتاچاریا و همکاران(2018) از لگاریتم طبیعی کل دارایی‌های شرکت در پایان سال مالی استفاده شده است.
• نقدینگی(LIQ): شرکت‌ها نیازمند دارایی‌های نقدشونده برای برآورده ساختن تعهدات پرداختی هستند و در این بین، نسبت‌های نقدشوندگی نشان‌دهنده توانایی شرکت در تبدیل دارایی‌ها به نقدینگی است که می‌تواند بر ریسک شرکت‌ها اثرگذار باشد. برای اندازه‌گیری نقدینگی شرکت‌ها از نسبت جاری آنها استفاده شده است که به صورت دارایی‌های جاری به بدهی‌های جاری در پایان سال مالی تعریف می‌شود(گراوال و همکاران، 2010؛ باتاچاریا و همکاران، 2018).
• سودآوری شرکت(ROA): یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین شاخص‌های اندازه‌گیری کارایی شرکت‌ها نسبت سودآوری یا همان بازده دارایی‌های شرکت‌ها است. شرکت‌های دارای سودآوری بالاتر دارای بازده‌های حاشیه‌ای بیشتری برای سرمایه‌گذاری هستند و از این رو، فرصت‌های رشد و بازده بالاتری را از خود نشان می‌دهند. در چنین مدلی، سودآوری سرمایه‌گذاری و بازده غیرعادی تجمعی دارای ارتباط قوی با یکدیگر بوده و هر یک از آنها می‌توانند بتای بازار شرکت و صرف ریسک را دستخوش تغییرات کنند. به پیروی از نوی مارکس(2012) و باتاچاریا و همکاران(2018) برای اندازه‌گیری بازده دارایی‌های شرکت‌ها از سود قبل از کسر بهره و مالیات به کل دارایی‌های شرکت در پایان سال مالی استفاده شده است.

 

6- تجزیه و تحلیل داده‌ها

6-1- آمار توصیفی

در این قسمت به ارائه آمار توصیفی متغیرهای پژوهش پرداخته شده است. تعداد کل مشاهدات 1029 سال-شرکت می‌باشد.نتایج به دست آمده در بخش آمار توصیفی نشان می‌دهد میانگین ریسک سیستماتیک شرکت‌ها 70 درصد، ریسک غیرسیستماتیک 5/2 و بازده غیرعادی شرکت‌ها 9/7 بوده است. همچنین، میانگین شاخص‌های ارائه شده از سوی شرکت‌ها برای گرایش به بازار 5/1 و برای گرایش به کارآفرینی یک به دست آمده که نشان از عدم ارائه بالای این شاخص‌ها در صورت‌های مالی شرکت‌ها دارد. علاوه بر این، مدیریت ریسک شرکت‌ها نیز به طور متوسط 27درصد می‌باشد که این رقم به بیش از 99 درصد هم رسیده است. نتایج به دست آمده برای متغیرهای کنترلی نیز نشان می‌دهد که میانگین بدهی‌های بلندمدت شرکت‌ها 6 درصد کل دارایی‌های آنها می‌باشد که این رقم به بیش از 52 درصد هم رسیده است. اندازه شرکت‌ها به طور متوسط 14 به دست آمده است و نقدینگی نشان می‌دهد که به طور متوسط دارایی‌های جاری شرکت‌ها بیش از 5/1 برابر ارزش بدهی‌های جاری آنها می‌باشد. در نهایت، سودآوری شرکت‌ها بیش از 13 درصد کل دارایی‌های آنها در پایان سال مالی بوده که بالاترین مقدار به دست آمده 67 درصد و پایین‌ترین آن زیان 29 درصدی را نشان می‌دهد. به این ترتیب داریم:

 

 

 

 

جدول (2) آمار توصیفی متغیرهای پژوهش

متغیر	نماد	میانگین	میانه	حداکثر	حداقل	انحراف معیار
ریسک سیستماتیک	SYSRISK	7068/0	6378/0	4847/5	9304/3-	9527/0
ریسک غیرسیستماتیک	IDIORISK	5026/2	1103/2	8460/9	2830/0	5300/1
بازده غیرعادی	ABRETURN	9246/7	3695/2	924/60	4477/0	1151/13
گرایش به بازار	MO	5063/1	0000/1	0000/5	0000/0	9321/0
گرایش به کارآفرینی	EO	0029/1	0000/1	0000/4	0000/0	8030/0
مدیریت ریسک	ERM	2783/0	2326/0	9964/0	0005/0	2151/0
اهرم مالی	LEV	482/0	707/0	786/1	013/0	129/0
اندازه شرکت	SIZE	0634/14	8177/13	4150/19	1173/10	6567/1
نقدینگی	LIQ	5220/1	3029/1	2247/12	2225/0	0583/1
سودآوری	ROA	1383/0	1145/0	6747/0	2977/0-	1428/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

6-2- آمار استنباطی

در این بخش مدل رگرسیونی تجزیه و تحلیل شده و نتایج به دست آمده برای هر یک از مدل تشریح می‌شود. برای این منظور از روش داده‌های پانلی بهره گرفته شده و آزمون‌های مرتبط با هر یک از آزمون‌ها به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.

• ضریب همبستگی

ضریب همبستگی پیرسون که به نام‌های ضریب همبستگی گشتاوری و یا ضریب همبستگی مرتبه‌ی صفر نیز نامیده می‌شود، به منظور تعیین میزان رابطه، نوع و جهت رابطه‌ی بین دو متغیر فاصله‌ای یا نسبی و یا یک متغیر فاصله‌ای و یک متغیر نسبی به کار برده می‌شود. در واقع این ضریب، متناظر پارامتری ضریب همبستگی اسپیرمن می‌باشد. نتایج آزمون همبستگی پیرسون در جدول 3 ارائه شده­اند. همان­گونه که مشاهده می­شود در برخی موارد همبستگی معنی­داری وجود دارد. همچنین، در برخی موارد اندک بین متغیرهایزوجی همبستگی معنی­داری قابل مشاهده است؛ اما این همبستگی­ها قوی نیستند و ایجاد هم­خطی نمی­کنند. به عبارت بهتر در ادامه تحلیل­ها از نظر بررسی روابط بین متغیرها مشکل محتوایی وجود ندارد؛ زیرا اگر همبستگی قوی بین متغیرهای توضیحی مدل وجود داشته باشد، منجر به بروز هم­خطی شده و بررسی روابط در چنین حالتی نادرست خواهد بود.

 

 

 

جدول (3) نتایج ضریب همبستگی

	SYSRISK	IDIORISK	ABRETURN	MO	EO	ERM	LEV	SIZE	LIQ	ROA
SYSRISK	0000/1
IDIORISK	0030/0	0000/1
	9218/0	-----
ABRETURN	0011/0	0055/0-	0000/1
	9704/0	8580/0	-----
MO	0592/0	0111/0	0194/0	0000/1
	0573/0	7207/0	5340/0	-----
EO	0422/0-	0067/0	0340/0	0539/0-	0000/1
	1760/0	8294/0	2752/0	0837/0	-----
ERM	0065/0-	0010/0-	0259/0-	0413/0-	0509/0	0000/1
	8336/0	9727/0	4062/0	1848/0	1023/0	-----
LEV	0232/0	0339/0	0160/0-	0673/0	0360/0	1224/0-	0000/1
	4563/0	2763/0	6077/0	0307/0	2483/0	0001/0	-----
SIZE	0691/0	0309/0	0847/0-	0040/0-	0264/0-	1112/0-	0696/0-	0000/1
	0265/0	3205/0	0066/0	8972/0	3958/0	0004/0	0255/0	-----
LIQ	0583/0	0264/0-	1382/0	0025/0	0638/0	1798/0	0998/0-	1361/0-	0000/1
	0612/0	3968/0	0000/0	9359/0	0407/0	0000/0	0013/0	0000/0	-----
ROA	0170/0	0135/0-	0580/0-	0451/0-	0660/0	6404/0	1575/0-	1195/0	3455/0	0000/1
	5854/0	6634/0	0629/0	1481/0	0340/0	0000/0	00000/0	0001/0	0000/0	-----

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

• نتایج تخمین مدل‌های رگرسیونی فرضیه اول

در این بخش، مدل‌های رگرسیونی مربوط به فرضیه اول پژوهش مورد بررسی قرار گرفته‌اند. برای انتخاب بین روش داده‌های تابلویی و داده‌های تلفیقی از آماره آزمون لیمر استفاده شده است. با توجه به مقدار F گزارش شده در جدول فرض صفر مبنی بر انتخاب روش داده‌های تلفیقی و اولویت آن نسبت به داده‌های تابلویی در سطح اطمینان 95 درصد رد می‌شود. بنابراین، باید از روش داده‌های پانلی (تابلویی) استفاده کرد. همچنین، سطح معناداری به دست آمده برای آزمون هاسمن پایین‌تر از 5 درصد است که به این ترتیب، فرض مخالف رد شده و داده‌ها با استفاده از روش اثرات ثابت بررسی شده اند. به این ترتیب، برای بررسی مدل های رگرسیونی این بخش با استفاده از روش داده‌های پانلی (اثرات ثابت) تخمین زده شده‌اند.

همچنین، پیش‌فرض‌های رگرسیون شامل ناهمسانی واریانس توزیع جزء خطا نیز بررسی شد و نتیجه این آزمون‌ها نشان داد مشکل خاصی برای اجرای مدل‌های مورد نظر جهت آزمون فرضیه تحقیق وجود ندارد. نتایج برآورد آماره دوربین واتسون در جهت تأیید استقلال اجزای خطا نشان از برآورد این آماره بین 5/1 تا 5/2 قرار دارد. از آنجا که این مقدار نزدیک به مقدار تجربی 2 قرار دارد می‌توان فرض استقلال اجزای خطا را پذیرفت. مقادیر شاخص تورم واریانس که در جهت سنجش عدم همخطی میان متغیرهای مستقل تحقیق محاسبه می شود، کوچکتر از مقدار بحرانی 10 به دست آمده‌اند که نشان از عدم وجود همخطی شدید میان متغیرهای مستقل تحقیق دارد و از این رو می‌توان پذیرفت که دقت ضرایب تأثیر متغیرهای مستقل در مدل تحقیق، تحت تأثیر روابط درونی متغیرهای مستقل قرار نگرفته است. نتایج به دست آمده برای سطح معناداری آزمون بروش-پاگان که جهت بررسی عدم وجود ناهمسانی واریانس در بین اجزای خطا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، بالاتر از 50/0 می‌باشد که بیانگر عدم رد فرضیه مخالف مبنی بر همسانی واریانس در بین اجزای خطای مدل می‌باشد. از این رو می‌توان پذیرفت که مفروضات اولیه رگرسیون برقرار بوده و نتایج مدل در تعیین اثرات قابل استناد است. در نهایت، بر اساس شاخص‌های نیکویی برازش مدل مشاهده می‌شود که سطح معناداری آماره F تحلیل واریانس کمتر از خطای نوع اول 05/0 به دست آمده و نشان از معناداری مدل رگرسیونی مورد تخمین دارد. همچنین، ضریب تعیین اصلاح شده مدل نیز نشان می‌دهد چند درصد از تغییرات موجود در ریسک سیستماتیک، ریسک غیرسیستماتیک و بازده غیرعادی شرکت‌های نمونه پژوهش در دوره بررسی توسط متغیرهای مستقل و کنترلی این مدل‌ها تبیین می‌گردد.

 

جدول (4) نتایج تخمین مدل های رگرسیونی فرضیه اول

متغیر وابسته	بازده غیرعادی
متغیرهای مستقل	بتا	آماره تی	معناداری	بتا	آماره تی	معناداری	بتا	آماره تی	معناداری	تورم واریانس
C	-0.9345	-4.9710	0.0000	-0.5587	-3.1407	0.0017	0.9669	12.7613	0.0000	-
MO	-0.2941	-3.9760	0.0001	-0.0255	-4.1181	0.0000	-0.2349	-13.3657	0.0000	1.0185
ERM	-0.0850	-0.7596	0.4475	-0.1844	-2.4226	0.0156	-0.5740	-9.5854	0.0000	4.2486
MO*ERM	0.0764	1.3047	0.1920	0.4613	2.9430	0.0033	0.0793	3.3596	0.0008	3.5957
LEV	0.0812	2.7795	0.0055	0.0835	3.0190	0.0025	-0.0228	-1.9376	0.0527	1.0386
SIZE	0.0930	7.3301	0.0000	0.0378	3.1472	0.0017	-0.0188	-3.6940	0.0002	1.1465
LIQ	0.1282	6.4861	0.0000	-0.0224	-1.1994	0.2304	0.1148	14.4096	0.0000	1.1994
ROA	-0.2014	-1.0462	0.2955	-0.2691	-1.4774	0.1396	-0.6282	-8.0971	0.0000	2.0696
آزمون چاو	2.7168
معناداری	0.0000
آزمون هاسمن	28.9693
معناداری	0.0001
ضریب تعیین تعدیل شده	0.3508
آماره  F	6.9039
سطح معناداری	0.0000
دوربین-واتسون	2.1389
آزمون بروش-پاگان	7.0525
سطح معناداری	0.4234

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

یافته های مربوط به فرضیه اول پژوهش نشان می دهد که مدیریت ریسک دارای اثر تعدیلی مستقیمی بر رابطه معکوس بین گرایش به بازار و ریسک غیرسیستماتیک و بازده غیرعادی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره بررسی داشته است. اما این اثر در مورد ریسک سیستماتیک مورد تایید قرار نگرفته است. بنابراین، در مجموع می توان پذیرفت که فرضیه اول پژوهش مورد تایید قرار گرفته است و مدیریت ریسک دارای اثر تعدیلی بر ارتباط بین گرایش به بازار و ریسک شرکت ها می باشد.

 

• نتایج تخمین مدل­های رگرسیونی فرضیه دوم

در این بخش، مدل­های رگرسیونی مربوط به فرضیه دوم پژوهش مورد بررسی قرار گرفته اند. برای انتخاب بین روش داده های تابلویی و داده های تلفیقی از آماره آزمون لیمر استفاده شده است. با توجه به مقدار F گزارش شده در جدول فرض صفر مبنی بر انتخاب روش داده های تلفیقی و اولویت آن نسبت به داده های تابلویی در سطح اطمینان 95 درصد رد می شود. بنابراین، باید از روش داده های پانلی (تابلویی) استفاده کرد. هم چنین، سطح معناداری به دست آمده برای آزمون هاسمن پایین تر از 5 درصد است که به این ترتیب، فرض مخالف رد شده و داده ها با استفاده از روش اثرات ثابت بررسی شده اند. به این ترتیب، برای بررسی مدل های رگرسیونی این بخش با استفاده از روش داده های پانلی (اثرات ثابت) تخمین زده شده اند.

هم چنین، پیش فرض های رگرسیون شامل ناهمسانی واریانس توزیع جزء خطا نیز بررسی شد و نتیجه این آزمون ها نشان داد مشکل خاصی برای اجرای مدل های مورد نظر جهت آزمون فرضیه تحقیق وجود ندارد. نتایج برآورد آماره دوربین واتسون در جهت تایید استقلال اجزای خطا نشان از برآورد این آماره بین 5/1 تا 5/2 قرار دارد. از آنجا که این مقدار نزدیک به مقدار تجربی 2 قرار دارد می توان فرض استقلال اجزای خطا را پذیرفت. مقادیر شاخص تورم واریانس که در جهت سنجش عدم همخطی میان متغیرهای مستقل تحقیق محاسبه می شود، کوچکتر از مقدار بحرانی 10 به دست آمده اند که نشان از عدم وجود همخطی شدید میان متغیرهای مستقل تحقیق دارد و از این رو می توان پذیرفت که دقت ضرایب تاثیر متغیرهای مستقل در مدل تحقیق، تحت تاثیر روابط درونی متغیرهای مستقل قرار نگرفته است. نتایج به دست آمده برای سطح معناداری آزمون بروش-پاگان که جهت بررسی عدم وجود ناهمسانی واریانس در بین اجزای خطا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، بالاتر از 50/0 می باشد که بیانگر عدم رد فرضیه مخالف مبنی بر همسانی واریانس در بین اجزای خطای مدل می باشد. از این رو می توان پذیرفت که مفروضات اولیه رگرسیون برقرار بوده و نتایج مدل در تعیین اثرات قابل استناد است. در نهایت، بر اساس شاخص های نیکویی برازش مدل مشاهده می شود که سطح معناداری آماره F تحلیل واریانس کمتر از خطای نوع اول 05/0 به دست آمده و نشان از معناداری مدل رگرسیونی مورد تخمین دارد. هم چنین، ضریب تعیین اصلاح شده مدل نیز نشان می دهد چند درصد از تغییرات موجود در ریسک سیستماتیک، ریسک غیرسیستماتیک و بازده غیرعادی شرکت­های نمونه پژوهش در دوره بررسی توسط متغیرهای مستقل و کنترلی این مدل ها تبیین می گردد.

 

جدول (5) نتایج تخمین مدل های رگرسیونی فرضیه دوم

متغیر وابسته	بازده غیرعادی
متغیرهای مستقل	بتا	آماره تی	معناداری	بتا	آماره تی	معناداری	بتا	آماره تی	معناداری	تورم واریانس
C	-0.6122	-3.2828	0.0010	-0.5374	-3.0431	0.0023	0.9884	13.136	0.0000	-
EO	-0.1030	-4.3105	0.0000	-0.0876	-3.7287	0.0002	-0.0478	-2.1860	0.0291	1.0103
ERM	-0.3052	-3.1297	0.0018	-0.0483	-2.8126	0.0049	-0.2594	-3.5559	0.0004	3.2294
EO*ERM	0.3297	5.1263	0.0000	0.1726	3.1176	0.0018	0.0518	1.9983	0.0457	2.4790
LEV	0.1046	3.5809	0.0003	0.0862	3.1168	0.0018	-0.0216	-1.8394	0.0659	1.0396
SIZE	0.0873	6.9075	0.0000	0.0369	3.0833	0.0021	-0.0207	-4.0583	0.0000	1.140283
LIQ	0.1336	6.7612	0.0000	-0.0225	-1.2067	0.2276	0.1134	14.2315	0.0000	1.199891
ROA	-0.2157	-1.1218	0.2620	-0.2856	-1.5685	0.1168	-0.6320	-8.1460	0.0000	2.0691
آزمون چاو	2.7108
معناداری	0.0000
آزمون هاسمن	34.2284
معناداری	0.0000
ضریب تعیین تعدیل شده	0.3901
آماره  F	6.8964
سطح معناداری	0.0000
دوربین-واتسون	2.1413
آزمون بروش-پاگان	3.6378
سطح معناداری	0.8204

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

یافته های مربوط به فرضیه دوم پژوهش نشان می دهد که مدیریت ریسک دارای اثر تعدیلی مستقیمی بر رابطه معکوس بین گرایش به کارآفرینی و ریسک سیستماتیک، ریسک غیرسیستماتیک و بازده غیرعادی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره بررسی داشته است. بنابراین فرضیه دوم پژوهش مورد تایید قرار می گیرد.

 

7- بحث و نتیجه‌گیری

در پژوهش حاضر به بررسی تاثیر مدیریت ریسک بر رابطه بین گرایش به بازار و گرایش به کارآفرینی با ریسک شرکت در شرکت های پذیرفته شده­ی بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شد که یافته­های این مطالعه نشان می­دهند کهمدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی گرایش به بازار با ریسک غیرسیستماتیک و بازده غیرعادی به صورت مثبت تاثیرگذار است اما اثر تعدیل­گری بر رابطه­ی بین استراتژی گرایش به بازار و ریسک سیستماتیک ندارد. همچنی نتایج حاکی از آن است که؛ تاثیرگذاری مدیریت ریسک بر رابطه بین استراتژی گرایش به کارآفرینی با ریسک سیستماتیک، ریسک غیر سیستماتیک و بازده غیرعادی از نوع مثبت می­باشد.در این ارتباط بایستی اشاره شود که مدیریت ریسک بنگاه، رویکرد پویای ارزیابی ریسک یکپارچه است که سازمان ها به منظور کاهش سطح ریسک خود از آن استفاده می کنند. پس از آن که مدیریت ریسک بنگاه ایجاد شود به شرکت اجازه می دهد که به طور مستمر ریسک­ها را ارزیابی نماید و منابع و مراحل مورد نیاز برای غلبه یا تسکین ریسک­ها را شناسایی کند. پیش فرض اصلی مدیریت ریسک این است که دلیل وجودی هر واحد اقتصادی ایجاد ارزش برای ذینفعان خود می­باشد. مدیریت ریسک مدیر را قادر می سازد علی رغم وجود ریسک و فرصت­های وابسته به آن واحد اقتصادی را به صورت مؤثر اداره نموده و بدین ترتیب ظرفیت ایجاد ارزش شرکت را افزایش دهد. بنابراین، مدیران شرکت­ها می­توانند با استفاده از شاخص­های مدیریت ریسک در راستای کاهش ریسک­های مختلفی همانند ریسک سیستماتیک، غیرسیستماتیک و بازده غیرعادی بهره گیرند. در رابطه با نتایج فرضیه دوم نیز بایستی اشاره شود که بهبود شرایط مدیریت ریسک شرکت ها به منزله بهبود در عملیات ها و رعایت قوانین و مقررات با تمرکز بر استراتژی های مشخص و افزایش کیفیت گزارشگری مالی همراه است که در نتیجه، بسیاری از هزینه های شرکت ها کاهش پیدا کرده و شرکت ها تلاش می کنند با افزایش تمرکز خود بر استراتژی های از پیش تعیین شده به اهداف خود دست پیدا کنند. این یافته ها می تواند برای بسیاری از فعالان بازار سرمایه از جمله مدیران، سرمایه گذاران و تحلیل گران دارای اهمیت باشد و با در نظر گرفتن این ارتباط ها، سرمایه گذاران می توانند تصمیمات بهینه تری را اتخاذ نمایند. در این راستا کارگر و زنگنه (1397) نشان دادند که بین ریسک پذیری و ارزش شرکت ها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. استراتژی تدافعی کسب و کار بر رابطه بین ریسک پذیری و ارزش شرکت تاثیر مستقیم و معنادار دارد ولی تاثیر استراتژی تهاجمی کسب و کار اثر منفی و معکوسی بر رابطه بین ریسک پذیری و ارزش شرکت های پذیرفته شده در بورس در دوره بررسی داشته است. جمال پور (1397) نیز دریافت بین مدیریت ریسک و بازده دارایی رابطه معناداری وجود دارد.و هم چنین بین مدیریت ریسک و بازده حقوق صاحبان سهام رابطه معناداری وجود دارد. هم چنین در مطالعات خارجی، فارل و گالاقر (2019) دریافتند که مدیریت ریسک شرکت­ها موجب افزایش ارزش شرکت­ها و بازده دارایی­های آن ها شده و این افزایش تحت تاثیر اثرات تعدیلی شدت نوآوری و ساختار مبتنی بر دانش، است. باتاچاریا و همکاران (2018) در این زمینه نشان دادند گرایش به بازار می تواند موجب کاهش ریسک غیرسیستماتیک شرکت ها شود و این در حالی است که گرایش به کارآفرینی ریسک غیرسیستماتیک را افزایش می دهد. هم چنین، این گرایش ها می توانند موجب کاهش ریسک سیستماتیک شرکت ها شوند و در نهایت، گرایش به بازار و کارآفرینی شرکت ها موجب افزایش بازده غیرعادی آنها می شود. کروس و تسی (2016) نیز به این نتیجه رسیدند که مدیریت ریسک شرکت ها موجب افزایش بازده و ارزش شرکت ها می شود و این در حالی است که این امر منجر به کاهش نوسانات بازده سهام شرکت ها می شود.

 

[1]- گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.   [e-mail]

[2]- گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران. نویسنده مسئول   [e-mail]

[3]- گروه حسابداری، ، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم ، ایران.    [e-mail]

[4]- گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی،چالوس، ایران.    [e-mail]

مراجع

فهرست منابع

• آبچر، صحرا، محمودی، احمد، (1396)، تاثیر استراتژی‌ها بر ریسک و ارزش سهام در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، ششمین کنفرانس ملی حسابداری، مدیریت مالی و سرمایه گذاری.
• حسینی، احمد؛ شمس، فاطمه، (1393)، تأثیر رفتار سازمانی مثبت و نوآوری باز بر بهبود مزیت رقابتی، فصلنامه علمی پژوهشی - مطالعات مدیریت (بهبود و تحول) سال23، شماره75، صص137-159.
• رضایی، فرزین؛ فیروزوعلیزاده؛ اکرم؛ نورمحمدی، الهام، (1399)، رابطه توانایی مدیریت با اجزاء مدیریت ریسک یکپارچه، پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، 12 (48)، صص 23-41
• زهدی، محمدهادی؛ ولی­پور، هاشم؛ شهابی، علیرضا، (1389)، سیاست­های سرمایه در گردش و ریسک شرکت، پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، 2 (8)، صص 187-210
• قادری، صلاح­الدین؛ تاری­وردی، یداله (1399)، مدل مدیریت ریسک شرکتی و پیامدهای آن در کنترل موثر ویژگی­های سود شرکت، پژوهش­های حسابداری مالی و حسابرسی، 12 (46)، صص 77-106.
• کارگر، حامد، زنگنه، سمیه، (1397)، تاثیر استراتژی کسب و کار بر رابطه بین ریسک‌پذیری شرکت و ارزش، فصلنامه چشم انداز حسابداری و مدیریت، دوره 1، شماره 3، صص 14-28.
• مرادی، محمد، سپهوندی، سعیده، (1394) بررسی تاثیر استراتژی‌های رقابتی بر پایداری عملکرد مالی و ریسک شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پژوهش‌های حسابداری مالی، دوره7، شماره3، صص75-90.
• مهربانپور،محمدرضا؛ وقفی، سیدحسام؛ آهنگری، مهناز؛ فیاض، علی، (1395)، بررسی رابطه بین مدیریت ریسک (عدم اطمینان محیطی) و ارزش شرکت با تأکید بر نقش ویژگیهای هیأت مدیره و کمیته حسابرسی، فصلنامه پژوهشهای نوین در حسابداری و حسابرسی، 1(4): 121-99.
• همتفر،محمود؛کولابندی، طاها، (1395)، بررسی تاثیر ریسک شرکت و ارزش شرکت بر سطوح بالای مدیریت سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم انسانی، صص13-1.