ارائه چارچوب گزارشگری پایداری مبتنی بر ایجاد توازن بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت‌های شرکت

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 14، شماره 56، دی 1401، صفحه 161-190   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2022.698385

نویسندگان

یونس احمد زاده¹؛ مهدی مران جوری^{* 2}؛ رضیه علیخانی کشکک³؛ یوسف تقی پوریان گیلانی⁴

¹گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

²گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

³گروه حسابداری، واحد چالوس ،دانشگاه آزاد اسلامی ، چالوس، ایران.

⁴گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی،چالوس، ایران

چکیده

چکیده
بسیاری از ذینفعان، گزارشگری فعلی در رابطه با پایداری شرکتی را برای نیازهایشان ناکافی می‌دانند. لذا این مهم منجر به ایجاد شکاف بین انتظارات ذینفعان و عملکرد شرکت‌ها در گزارشگری پایداری می‌شود. بنابراین این پژوهش به دنبال ارائه چارچوب گزارشگری پایداری مبتنی بر ایجاد توازن بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت‌های شرکت می‌باشد. در این پژوهش تعداد 138 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شده است. روش این پژوهش پیمایشی و نمونه‌گیری آن به صورت هدفمند است، برای بررسی مدل از روش‌های آلفا کرونباخ، پایایی ترکیبی، اشتراکی و روایی همگرا و برای برازش مدل از بارهای عاملی، معناداری مسیر و نهایتا آزمون تیزوجی استفاده گردیده است. همچنین برای تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از نرم‌افزارSPSS و SmartPLS استفاده شده است، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از مجموع 169 مولفه مورد بررسی (طبقه‌بندی شده در 11 گروه)، 85 مؤلفه (بابت افشاءپایداری) مورد انتظار ذینفعان بوده است و در تمامی گروه‌ها غیر از طبقه نمایه سازمان، بین وضعیت موجود و مورد انتظار ذینفعان تفاوت معناداری وجود داشته، نهایتا پس از ایجاد توازن بین مولفه‌ها الگویی شامل 60 مولفه در قالب گزارش پایداری شرکتی متوازن ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: افشاء پایداری شرکتی؛ توازن؛ انتظارات ذینفعان؛ ظرفیت‌های شرکت

اصل مقاله

ارائه چارچوب گزارشگری پایداری مبتنی بر ایجاد توازن بین انتظارات ذینفعان

 و ظرفیت‌های شرکت

 

تاریخ دریافت: 21/07/1401                  تاریخ پذیرش: 24/09/1401

یونس احمد زاده[1]   مهدی مران جوری*[2] رضیه علی خانی[3] یوسف تقی پوریان[4]

 

چکیده

بسیاری از ذینفعان، گزارشگری فعلی در رابطه با پایداری شرکتی را برای نیازهایشان ناکافی می‌دانند. لذا این مهم منجر به ایجاد شکاف بین انتظارات ذینفعان و عملکرد شرکت‌ها در گزارشگری پایداری می‌شود. بنابراین این پژوهش به دنبال ارائه چارچوب گزارشگری پایداری مبتنی بر ایجاد توازن بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت‌های شرکت می‌باشد. در این پژوهش تعداد 138 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شده است. روش این پژوهش پیمایشی و نمونه‌گیری آن به صورت هدفمند است، برای بررسی مدل از روش‌های آلفا کرونباخ، پایایی ترکیبی، اشتراکی و روایی همگرا و برای برازش مدل از بارهای عاملی، معناداری مسیر و نهایتا آزمون تیزوجی استفاده گردیده است. همچنین برای تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از نرم‌افزارSPSS و SmartPLS استفاده شده است، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از مجموع 169 مولفه مورد بررسی (طبقه‌بندی شده در 11 گروه)، 85 مؤلفه (بابت افشاءپایداری) مورد انتظار ذینفعان بوده است و در تمامی گروه‌ها غیر از طبقه نمایه سازمان، بین وضعیت موجود و مورد انتظار ذینفعان تفاوت معناداری وجود داشته، نهایتا پس از ایجاد توازن بین مولفه‌ها الگویی شامل 60 مولفه در قالب گزارش پایداری شرکتی متوازن ارائه گردید.

واژه‌های کلیدی: افشاء پایداری شرکتی، توازن، انتظارات ذینفعان، ظرفیت‌های شرکت.

1- مقدمه

گسترش خصوصی سازی و پیشرفت اقتصاد منجر به اهمیت بیش از پیش بازارهای مالی شده است. مشارکت هر چه بیشتر اشخاص در بازار بستگی به گسترش بازارهای مالی دارد از طرف دیگر کارایی بازارهای مالی نیز تحت تاثیر چگونگی توزیع اطلاعات بین فعالان بازار است به عبارت دیگر می توان گفت میزان مشارکت اشخاص در بازار متاثر از نحوه توزیع اطلاعات بین آنها است (هو و همکاران¹، 2001). در همین راستا ذینفعان مختلف انتظارات متفاوتی از یک شرکت دارند و بنابراین نقشهای متفاوتی در روابطشان با شرکت‌ها ایفا می‌کنند (فریمن²،2010). به طور کلی نیازهای اطلاعاتی ذینفعان متفاوت بوده لذا ممکن است آنها به حالت‌های مختلفی از اطلاعات علاقه مند باشند بر همین اساس واحدهای اقتصادی باید اقدام به افشاء اطلاعات بر اساس چارچوب توافق شده به منظور دست یابی اهداف مختلف ذینفعان نمایند(کلاین و همکاران³ ، 2017). یکی از این چارچوب‌های توافق شده در حوزه افشاء اطلاعات سازمان، گزارش جهانی توسعه پایدار⁴ می‌باشد.

در کشور ایران با وجود منابع طبیعی سرشار و محیط زیست متنوع و نیز علی رغم تأکید بر ارائه گزارش های اثرات مرتبط با محیط زیست و اجتماع، هنوز بسیاری از شرکت ها به مسئله پایداری شرکتی توجه نکرده و درک مناسبی از ابعاد آن نداشته و برای اجرا و افشای آن اقدامی انجام نداده اند (اختر شناس و همکاران، 1399). علی رغم تأکید بر افشای اطلاعات مالی و غیر مالی و مؤثر بودن این اطلاعات در تصمیم گیری ذینفعان، نتایج پژوهش های فخاری و همکاران (۱۳۹۶) و حساس یگانه و همکاران (۱۳۹۷) نشان می دهد که شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نسبت به افشای مناسب اطلاعات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی غفلت نموده اند. عدم اجرا و عدم افشای پایداری شرکتی می تواند دلایل متعددی داشته باشد. در حال حاضر در ایران قانون و استاندارد مشخصی برای افشای پایداری شرکتی به صورت یکپارچه وجود ندارد لذا برخی از شرکت ها به طور اختیاری اقدام به افشای این مقوله می کنند.

از طرفی برای حصول اطمینان از ایفای مسئولیت افشاء و شفافیت مناسب اطلاعات بنگاه های اقتصادی در مقابل ذینفعان، باید نظارت و مراقبت کافی به عمل آید. اعمال نظام نظارت و مراقبت در این زمینه مستلزم وجود سازوکارهای مناسب است. این سازوکار تعیین می کند که روند مناسب پاسخگویی و انتشار مناسب اطلاعات شرکت به ذینفعان چگونه باید باشد. بنابراین می توان گفت گزارشگری پایداری به عنوان یک سازوکار مناسب، موجب شفافیت اطلاعات ارائه شده، می گردد (بوشمن و همکاران⁵، 2003). با وجود تئوری های متعدد و مختلف در زمینه ی پایداری شرکتی نیاز برای یک رویکرد الزام آور و روش عملی برای پایداری شرکتی وجود دارد (استاریک و کاناشیرو⁶، 2013).

در رابطه با گزارشگری پایداری شرکتی تحقیقات متعددی انجام شده است که بیشتر با استفاده از آزمون های دلفی و نظرخواهی از خبرگان اقدام به ارائه یک چک لیست شده است لازم به ذکر است که در این تحقیقات اصلا به ظرفیت های شرکت در افشاء مولفه های مورد نظر ذینفعان توجه نشده است. بر همین اساس در این پژوهش علاوه بر اینکه از نظر خبرگان صرفا برای دستیابی به چک لیست اولیه استفاده می شود از نظر نمایندگان ذینفعان نیز برای دستیابی به انتظارات ذینفعان استفاده می گردد و با در نظر گرفتن ظرفیت شرکتها در افشاء مولفه های مورد نظر اقدام به ارائه الگویی بابت ایجاد توازن (مبتنی بر تعامل) بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت می شود. طبق پژوهش سیلوا و همکاران7 (2019) یکی از مباحث حائز اهمیت در حوزه مدیریت سازمان، ایجاد تعامل (توازن) در حوزه‌های مختلف سازمان است. بر همین اساس با توجه به اینکه یکی از راهکارهای کاهش شکاف اطلاعاتی، ایجاد تعامل بین خواسته‌های ذینفعان و عملکرد شرکت‌ها در حوزه افشاء پایداری شرکتی می‌باشد، این پژوهش در ابتدا به دنبال شناسایی مولفه هایی می باشد که منجر به ایجاد شکاف انتظارات ذینفعان و عملکرد شرکت می شود و در مرحله بعد به دنبال ارائه چارچوب یکپارچه، جامع و متوازن برای پایداری شرکتی بر مبنای انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت است.

 

2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

از آنجا که ذینفعان ممکن است به حالت‌های مختلفی از اطلاعات علاقه‌مند باشند، شرکت باید اطلاعات پایداری را به منظور دست یابی به اهداف مختلف ذینفعان، فراهم نماید (کلاین و همکاران،2017). افشاء اطلاعات پایداری شرکتی، ذینفعان را در اتخاذ تصمیمات مالی و سرمایه‌گذاری یاری می‌رساند و امکان درک عملکرد شرکت را در راستای اهداف اجتماعی، اقتصادی و محیطی، فراهم می‌آورد. این مهم منجر می‌گردد که ذینفعان با استفاده از اطلاعات افشاء شده، قادر به درک رشد و سود دهی شرکت شوند (هوریش و همکاران⁸، 2014). شالتگر و واگنر⁹ (2006) مدعی­اند که ارتباط حسابداری پایداری و ارائه گزارش پایداری به دو دلیل حیاتی و مهم است: اول آنکه ارتباط اطلاعات را موثر می‌سازد و تضمین می‌کند که آن اطلاعات به توسعه پایدار کمک می‌کند. دوم آن که ارتباط مذکور، از ارائه سطحی گزارش عملکرد پایداری جلوگیری می‌کند، زیرا تنها اطلاعاتی ارائه می‌گردد که پشتوانه عملکرد واقعی دارند.

به طور کلی این اطلاعات به جنبه های عمومی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی تقسیم بندی می شود. از جنبه عمومی افشاء اطلاعات شامل مولفه‌های مرتبط با نمایه سازمان، استراتژی، حاکمیت شرکتی، مشارکت ذینفعان، محتوای گزارش پایداری، هیات‌مدیره، جنبه عمومی، پاسخگویی و افشای اطلاعات می‌باشد. از جنبه اقتصادی افشاء اطلاعات شامل ارزش افزوده اقتصادی تولید و توزیع، سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی و خدمات پشتیبانی، نسبت هزینه‌های تامین‌کنندگان و ارزیابی عملکرد می‌باشد. از جنبه زیست‌محیطی افشاء اطلاعات شامل مصرف بهینه انرژی، برداشت آب و تاثیرپذیری منابع از آن، تولید گازهای گلخانه‌ای، عدم انطباق فعالیت‌های سازمان با قوانین و مقررات زیست‌محیطی و نهایتا هزینه‌های صورت‌گرفته برای انجام مسئولیت‌های زیست‌محیطی است. از جنبه اجتماعی نیز افشاء اطلاعات شامل مزایای ارائه شده به کارمندان، بهداشت و ایمنی کارگران، میانگین ساعات آموزش به کارکنان و انجام هزینه‌هایی بابت پایداری شرکتی از جمله هزینه اعطایی به امور خیریه و هزینه‌های مشخص شده از سوی دولت به ‌منظور بازسازی یا کمک و نظایر آن به‌صورت بلاعوض است (آلوارز و اورتاس¹⁰، 2017).

با توجه به مباحث مذکور می‌توان گفت موجبات آگاهی ذینفعان از فعالیت‌های مدیریت شرکت، ارائه اطلاعات بر اساس چارچوب پایداری شرکتی می‌باشد اما با توجه به اینکه مدیران در موقعیت‌های رقابتی دارای استراتژی‌های متفاوتی نیز هستند بر همین اساس ممکن است خواسته‌های برخی از گروه‌ها را مدنظر قرار ندهند که این مورد می‌تواند شکاف اطلاعاتی بین شرکت و ذینفعان را به دنبال داشته باشد (برایسون¹¹، 1390). علی رغم شناخت اهمیت گزارشگری پایداری شرکتی و روند مثبت توسعه و پیاده سازی محتوای پایداری شرکتی، به نظر می رسد ذینفعان از این وضعیت ناراضی هستند. در حالی که 91% شرکتهای بزرگ در سال 2010 (لسی و همکاران¹²، 2012) و 93% آنها در سال 2013 اعتقاد داشتند که شرکت ها باید تأثیرات پایداری را اندازه گیری و افشاء نمایند، اما 73% آنها اقدام به گزارشگری کرده اند یکی از دلایل این امر می تواند این باشد که صرفا 38% مدیران عامل بر این باور هستند که می توانند تأثیر فعالیتهای پایداری خود را به اندازه کافی اندازه گیری و افشاء نمایند (هایوارد و همکاران¹³، 2013). در رابطه با افشاء اطلاعات پایداری دو رویکرد وجود دارد رویکرد شرکتی و ذینفعان خاص، در رویکرد شرکتی اطلاعات پایداری غالبا برای گزارش های ارائه شده به ذینفعان جمع آوری می شود. این حالت نشان می دهد که اطلاعات پایداری برای ذینفعان و روابط ذینفعان شرکت مهم تلقی می شود (فریمن، 2010). اما در رویکرد ذینفعان خاص، اطلاعات پایداری شامل اطلاعات مرتبط با محصول مشتریان، اطلاعات مرتبط با سرمایه گذاری و ارزش شرکت و اطلاعات مرتبط با سلامتی کارکنان می باشد. در این زمینه، هدف مدیران از گزارشگری پایداری شرکتی ایجاد ارزش برای ذینفعان متعدد است (هوریش و همکاران، 2014).

مطالعات تجربی دریافته اند که اندازه گیری و گزارشگری عملکرد پایداری بیشتر تأکید بر تامین مشروعیت دارد (شلتگر و هوریش¹⁴، 2017). در حدود 20 سال گذشته چالش اصلی گزارشگری پایداری شرکتی، در حوزه کسب داده بود (کلارکسن¹⁵، 1995). و پس از آن چالش اصلی یکپارچه سازی، تبادل و تجمیع (برای مثال پولش و دیل¹⁶، 2015؛ انگیدا و همکاران¹⁷، 2018) اطلاعات شد. در حال حاضر یکی از چالش های اصلی در حوزه گزارشگری پایداری (جیانگ و همکاران¹⁸، 2018؛ پریشلاکویسکی و سیرسی¹⁹، 2017) شناسایی ذینفعان و نیاز اطلاعاتی شان، پیوند روابط مدیریت و ذینفعان، پوشش انتظارات ذینفعان بر اساس ظرفیت شرکت است. ماس و همکاران²⁰ (2016) در پژوهشی به اندازه گیری و گزارشگری پایداری شرکتی می پردازند، و نشان می دهند که اندازه‌گیری مولفه ها، عمدتا بوسیله چشم اندازهای داخلی و تصمیمات مدیریتی هدایت می شوند آنها اینگونه استدلال می کنند که ارزیابی های خارجی توسط ذینفعان نیازمند سیستم های اطلاعات داخلی برای ارائه اطلاعات است. در نتیجه، فرآیند گزارشگری پایداری مستلزم وجود یک سیستم با عناصر داخلی و خارجی برای طراحی، کاربرد، ارتباط و توسعه بیشتر مولفه ها و بخش های سیستم های اطلاعاتی است. در همین راستا کوهنن و هان²¹ (2017) دریافتند که گزارشگری متعارف و اندازه گیری ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی واحد اقتصادی نیازمند یک چاچوب جامع است که می توان به تفکیک صنعت از سوی شرکتهای منتخب ارائه گردد.

از طرفی در ادبیات و مبانی موجود از واژه توازن²² با مفاهیم خاص و با هدف مشابه استفاده شده است. در مواردی که کاربرد واژه مشاهد شده است، هدف رسیدن به نقطه ای مناسب برای دو وجه و یا دو بعد مطرح در موضوع مورد بررسی است (سیلوا و همکاران، 2019). در ادامه مفهوم این اصطلاح و تئوری های مرتبط با آن در حوزه های مختلف بیان می گردد. در مقابل الگوهای توازنی مفهوم دیگری به نام الگوهای ترجیحی نیز وجود دارد با این تفاوت که در الگوهای توازنی به دنبال ایجاد مدل بهینه با برقراری تعامل بین گروه های مختلف هستیم به مانند توازن شرکت ها در رابطه با اهرم مالی بهینه که به دنبال برقراری توازن میان منافع و هزینه بدهی ها می باشد، اما در الگوهای ترجیحی به دنبال ارجحیت و اولویت بندی ابزارهای مناسب در جهت برقراری مدل بهینه هستیم مانند ترجیح تامین مالی شرکت در امر سرمایه گذاری با استفاده سود انباشته، بدهی و نهایتا انتشار اوراق سهام (انگیدا و همکاران، 2018). در این پژوهش به دنبال ابجاد توازن بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت بابت ارائه چارچوب گزارشگری هستیم.

نظریه توازن پایدار مستلزم شناخت دقیق استراتژی و چالش های شرکت در افشاء اطلاعات می باشد از طرفی در این نظریه بایستی انتظارات ذینفعان نیز مد نظر قرار گیرد زیرا در صورتیکه مدل ارائه شده نامتوازن باشد این مهم برای گروه های درگیر پر مخاطره می باشد. در تئوری تعادل استراتژیک توسط دیپ هاوس²³ (1999) به این مهم اشاره شده که شرکت های متمایز از حد متوسط، عملکرد بالاتری نسبت به شرکت های بسیار متضاد یا بسیار متمایز دارند. به طور کلی شرکت هایی که مزیت رقابتی دارند، باید تا حد ممکن از نظر قانونی متفاوت عمل کنند اما نباید در حدی باشد که محکوم به عدم رعایت قوانین حکومتی شوند زیرا این مهم منجر به از دست دادن مشروعیت کشور می شود (ماکوری²⁴، 2016). در همین راستا مدیران در موقعیت‌های رقابتی بایستی دارای استراتژی‌های متفاوتی باشند تا با پوشش دادن خواسته گروه های ذینفع و در نظر گرفتن ظرفیت شرکت اقدام به گزارشگری پایدار نمایند. لازم به ذکر است که مدل توازن وقتی بهینه است که تشابه و تمایز را متعادل کند. این تعادل به مزیت استراتژیک برای شرکت تبدیل می شود (سیلوا و همکاران،2019). در حوزه الگوهای متوازن و متعادل برایسون از محققینی بوده است که می توان به برخی از تحقیقات وی اشاره نمود: توازن بین ارزش های مورد نظر ذینفعان با عوامل ایجاد و انتقال این ارزش ها، توازن بین معیارهای مالی و غیر مالی در ارزیابی عملکرد، توازن در نگرش کوتاه مدت و بلند مدت سازمان، توازن بین عوامل درون سازمانی و برون سازمانی (برایسون، ترجمه، 1390). همچنین در رابطه با توازن، تئوری بازی ها به واژه تعادل اشاره کرده است در تجزیه و تحلیل مباحث تئوری بازی ها، برای تعیین نقطه تعادل، نیاز بر این است که تمامی مسیرها و استراتژی هایی که از انتخاب استراتژی های دیگر شکل می گیرند، با استتفاده از روش بهترین پاسخ مورد ارزیابی قرار گیرند (اعتمادی و همکاران، 1396). در همین راستا تعادل نش ²⁵ یکی از راهکارهایی می باشد که در آن فرض بر آگاهی هر گروه درگیر در یک مساله است به طور کلی اساس فکری تعادل نش به این شرح است که اگر هر گروه درگیر، استراتژی را انتخاب کند هیچ گروهی نمی‌تواند با تغییر استراتژی خود در حالی که نفع گروه های دیگر را در نظر گرفته باشد، عمل نماید، سپس مجموعه انتخاب‌های استراتژی فعلی و بهره‌مندی مربوطه، تعادل نش را تشکیل می‌دهد (اُزبورن²⁶ ،2004). در پژوهش های موجود کشور صرفا به ارائه یک چک لیست بابت محاسبه رتبه افشاء پایداری شرکت ها بسنده شده است و تاکنون با استفاده از تئوری های متوازن، اقدام به ارائه چارچوب گزارشگری در زمینه پایداری مبتنی بر انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت نشده است. بر همین اساس این پژوهش به دنبال این مهم می باشد تحقیقات مرتبط در رابطه با موضوع پژوهش به شرح زیر می باشد:

فریمن (1984) تصریح کرد که ذینفعان مختلف انتظارات متفاوتی از یک شرکت دارند لذا نقشهای متفاوتی در روابطشان با شرکت‌ها ایفا می‌کنند. با توجه به عدم یکپارچگی نقش‌ها، نظریه‌های زیادی درباره تعارضات مرتبط با نقش‌های مختلف وجود دارند برخی از این نقش‌ها از جمله نقش اجتماعی، انتظارات هنجاری را به وجود می‌آورد که واحد اقتصادی را ملزم به برآورد انتظارات ذینفع می‌کند.

لوکمن و همکاران²⁷ (2010) به مطالعه رابطه بین کیفیت افشاء حاکمیت شرکتی و زیست محیطی با رتبه افشای داوطلبانه اطلاعات پرداختند. بررسی گزارش های سالانه 275 شرکت مالزیایی در سال 2007 حاکی از این بود که در شرکت های با رتبه افشای داوطلبانه اطلاعات کیفیت افشاء زیست محیطی و حاکمیت شرکتی بالا است.

فروست و همکاران²⁸(2012) محدوده‌ای از ذینفعان علاقمند در گزارشات پایداری شرکتی را شناسایی کردند و دریافتند اگرچه ذینفعان به طور انحصاری در فرآیند اقدامات پایداری شرکتی و افشاء آن شرکت نداشته‌اند اما در مورد افشاء مولفه‌های گزارشگری پایداری شرکتی مشارکت قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند.

کراتن²⁹ (2014) در مطالعه‌ای بیان نمود طرحهای پایداری باعث میگردد ساختار و روابط هدایت و کنترل شرکت‌ها به سمت عملکرد منصفانه توام با مسئولیت پذیری و در نظر گرفتن ویژگیهای اخلاق در قبال همه ذینفعان سوق داده شود. توسعۀ سطح گزارشگری از طریق ارائه گزارشهای پایداری باعث ارتقاء شفافیت گزارشگری، کاهش رسوایی‌های مالی و بازگرداندن اعتماد ذینفعان (از جمله سرمایه‌گذاران) به گزارشهای مالی می‌گردد.

آکتاس و همکاران³⁰(2017) اهمیت مشارکت ذینفعان در کل فرآیندهای حسابداری و ارائه گزارشگری پایداری را بررسی کردند و دریافتند که ذینفعان به مواردی از جمله توسعه طرح‌های استراتژیک مرتبط با پایداری، اندازه‌گیری عملکرد پایداری و گزارشات آن علاقمند می‌باشند.

مانز روسی و همکاران ³¹ (2018)  در پژوهشی به بررسی عوامل مؤثر بر گزارشگری پایداری در کشورهای اروپایی پرداختند نتایج تحقیق آنها نشان داد که شرکت ها تمایل فزاینده ای به مسئله گزارشگری پایداری نشان داده اند و بر سه عنصر محیط زیست، کارکنان و اجتماع تأکید زیادی داشته اند. 

سیلوا و همکاران (2019) در پژوهشی به بررسی انتظارات ذینفعان در مورد سنجش عملکرد پایداری شرکتی پرداختند. در این پژوهش به صورت نظام مند انتظارات بیان شده در مطالعات دانشگاهی دسته بندی شد و به شکلی انتقادی، شکاف بین انتظارات ذینفعان و عملکرد شرکت در حوزه پایداری شرکتی مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که انتظارات ذینفعان به ندرت به صورت ویژه مورد توجه قرار گرفته لذا بین عملکرد شرکت و انتظارات ذینفعان تفاوت معنادارای وجود دارد.

برام و پیترز ³² (2020) در تحقیقی به بررسی عملکرد پایداری شرکت و گزارشات پایداری: نقش حسابداری در حوزه توسعه پایدار پرداختند آنها در این پژوهش  ابتدا بر اساس نظر خواهی از ذینفعان بابت مولفه های سازمان گزارشگری جهانی، به الگویی بابت گزارشگری پایداری دست یافتند و در ادامه دریافتند کشورهایی که اهمیت بیشتری برای ذینفعان قائل هستند، شرکت هایشان، عملکرد پایداری مطلوب تری داشته و فرایندهای حسابداری در این شرکت ها از شفافیت بسیار بیشتری برخوردار است. علاوه بر این مشخص شد که ویژگی های خاص هر شرکت در تعیین سهم حسابداری در توسعه پایدار نقش دارند.

آدامز و سابهاش³³ (2021) در پژوهشی به صورت انتقادی هماهنگی هایی را که در چارچوب‌ها و استانداردهای گزارش‌دهی پایداری در طول همه‌گیری کووید-19 رخ داده را مورد بررسی قرار دادند. آنها در این پژوهش دریافتند که بایستی گزارش‌دهی پایداری و تجزیه و تحلیل اطلاعات زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی (ESG) را ساده‌سازی کرده و تنظیم استاندارد گزارشگری به یک نهاد بخش خصوصی منتقل شود. زیرا در حال حاضر برای گزارش‌دهی پایداری به تحقیقات دانشگاهی و دیدگاه های دست اندرکاران حوزه پایداری شرکتی توجه نمی شود.

طالب نیا و همکاران (۱۳۹۱) برای اولین بار در ایران به ارزیابی کمیت و ماهیت افشاء اطلاعات زیست محیطی و اجتماعی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که شرکت‌های ایرانی ترجیح می‌دهند اطلاعات زیست محیطی و اجتماعی را در گزارش هیات‌مدیره و به شکل اطلاعات اختیاری افشاء کنند. هم‌چنین پژوهشگران یافتند که بیشترین افشاء زیست محیطی و اجتماعی در بخش منابع انسانی است و شرکت‌های ایرانی تمایل دارند اخبار بی‌طرفانه سپس اخبار خوب را بیشتر از اخبار بد افشاء کتند.

فخاری و همکاران (۱۳۹۴)، در بررسی عوامل موثر بر گزارشگری پایداری شرکت‌ها دریافتند پایداری دارای سه بعد اساسی است: 1) قابلیت سوددهی اقتصادی 2) مسئولیت اجتماعی 3) مسئولیت محیطی. اگرچه ممکن است بین این ابعاد توازن و همگونی وجود داشته باشد، اما عموما مسئولیت و پاسخگویی اجتماعی کارکنان، جامعه و سایر ذینفعان و محیطی باعث افزایش اعتماد به سازمان و در نتیجه به ایجاد حس مطلوب برای تجارت و کسب و کار منجر می‌شود.

چناری بوکت و بنی مهد (1398) در پژوهشی به بررسی پایداری شرکتی: راهبردی تئوریکی و یکپارچه با رویکرد دستوری و عمل گرا پرداختند آنها در این مطالعه تلاش کردند تا خلأ موجود را با پیشنهاد چارچوبی شامل چهار راهبرد یکپارچه مانند تلفیق تئوری پایداری، خلق ارزش‌ سهام پایدار، بهبود مستمر عملکرد و گزارش‌گری و اطمینان‌بخشی عملکرد پایداری پر کنند تا هر یک از این چهار رویکرد برای پژوهش‌های پایداری در آتی به‌کار رود.

ستایش و مهتری (1398) در مقاله‌ای به بررسی چارچوبی برای کلیات مبانی نظری گزارشگری یکپارچه در ایران پرداختند نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که هدف اصلی گزارش‌های یکپارچه، ارائه اطلاعات مفید برای تصمیم‌گیری ذینفعان است. در این پژوهش تحلیل‌گران مالی و مرجع پذیرش اوراق بهادار در کنار سرمایه‌گذاران و سهامداران از ذینفعانی هستند که برای آنها اهم ویژگی‌های کیفی اطلاعات حائز اهمیت است.

پارسیان و همکاران (1398) در پژوهشی به بررسی شناسایی شاخص‌های افشای داوطلبانه و نظام راهبری شرکتی؛ شکاف بین وضعیت موجود و مورد انتظار پرداختند. یافته‌های پژوهش آنها نشان می‌دهد که بین وضعیت موجود و مورد انتظار شاخص‌های افشای داوطلبانه اطلاعات و همچنین نظام راهبری شرکتی تفاوت معناداری وجود دارد.

عبدی و همکاران (1398) به طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکتها پرداختند. نتایج تحقیق آنها نشان داد گزارشگری پایداری شرکتها، می تواند پیامدهایی از قبیل افزایش اعتماد اجتماعی، افزایش کیفیت زندگی انسان ها، حفظ محیط زیست برای نسل های آتی، رشد بازار سرمایه و افزایش کیفیت گزارشگری را در پی داشته باشد. یافته های این پژوهش می تواند به توسعه این نوع گزارش در ایران کمک نماید.

مهرانی و شاکری طاهری (1399) در مقاله ای به تدوین چارچوب گزارشگری پایداری شرکتی پرداختند آنها با مطالعه ادبیات نظری موضوع و ارزیابی مدل‌ها و استانداردهای موجود در تحقیقات مختلف و در نظر گرفتن شرایط محیطی شرکتهای ایرانی و کسب نظرات خبرگان، مدل اشاعه گزارشگری پایداری شرکتی در ایران را تدوین و محرک‌ها و عوامل موثر بر بکارگیری و اشاعه این نوع گزارشگری را مشخص و ضریب تاثیر و اهمیت عوامل را تبیین نمودند.

مشایخ و همکاران (1400) در پژوهشی به بررسی رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با کیفیت اطلاعات حسابداری و گزارش حسابرس پرداختند. یافته­های پژوهش آنها نشان می­دهد که با افزایش افشای مسئولیت اجتماعی، کیفیت اطلاعات حسابداری بهبود می­یابد و اظهارنظر حسابرس با احتمال بیشتری مقبول می­گردد.

عباسی استمال و همکاران (1400) در پژوهشی به بررسی تحلیل شکاف فازی عوامل افشاء اطلاعات مربوط به حسابداری توسعه پایدار با رویکرد آمیخته در ایران پرداختند. نتایج پژوهش آنها بیانگر این بود که با افشاء شاخص های اطلاعات مربوط به حسابداری توسعه پایدار، مدیران و سیاست گذاران امور شرکتی می توانند با تدوین سیاست ها و رهنمودهایی مناسب در حوزه حسابداری توسعه پایدار و افشای هر چه بیشتر آنها در گزارش های مالی، اطلاعات شفاف تری را در اختیار ذینفعان قرار دهند، که درنهایت باعث عملکرد پایدار شرکت ها در بلندمدت شود.

پورخانی ذاکله بری و جهانشاد (1400) در پژوهشی با عنوان ارائه الگو برای افشاء پایداری شرکتی و ارزیابی عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر گزارشگری آن، دریافتند از مجموع 169 مؤلفه مورد بررسی، 80 مؤلفه برای الگوی پایداری شرکتی بسیارضروری وضروری است. همچنین حساسیت شرکت در صنعت بر شاخص کل پایداری شرکتی، افشاء از جنبه اقتصادی، محیطی و اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما بر افشاء پایداری از جنبه عمومی تأثیر ندارد. مکان شرکت بر افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما بر شاخص کل پایداری شرکتی، افشاء از جنبه عمومی، اقتصادی و محیطی تأثیر ندارد. نهایتاً عمر شرکت بر شاخص کل و تمامی جنبه‌های پایداری شرکتی تأثیر مستقیم دارد.

 

3- سوال پژوهش

مطابق مبانی نظری و نظریه های بیان شده، سؤال پژوهش حاضر بدین شرح است:

چارچوب گزارشگری پایداری شرکتی که بتواند بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت توازن ایجاد نماید، چگونه است؟

 

4- روش شناسی پژوهش

1-4- روش تحقیق

تحقیق حاضر به تعبیر مالکم اسمیت³⁴ (2003) از نوع پژوهش های تجربی، پیمایشی (پارسیان و همکاران، 1398) و کیفی (استخراج الگوی پایداری شرکتی با استفاده تئوری توازن) است. این  پژوهش از لحاظ هدف کاربردی می‌باشد. برای تعیین شاخص ها و مولفه های پایداری شرکتی از پرسشنامه مبتنی بر اساس استاندارد G4 و نظرات خبرگان (روش دلفی) استفاده شده و برای سنجش مقدار انتظارات ذینفعان از نظر مدیران، مشارکت کنندگان در بازار، حسابرسان مستقل و داخلی، استادان دانشگاه و دانشجویان دکترا (به عنوان نمایندگان ذینفعان) استفاده گردیده است. جهت بررسی مدل از روش های آلفا کرونباخ، پایایی ترکیبی، اشتراکی و روایی همگرا و برای برازش مدل از بارهای عاملی، معناداری مسیر و نهایتا آزمون تی زوجی استفاده شده است. برای جمع بندی داده ها و محاسبات مورد نیاز از صفحه گسترده اکسل و برای تجزیه و تحلیل نهایی از جدیدترین نسخ نرم افزارهای SPSS و SmartPLS استفاده گردیده است. لازم به ذکر است که در این پژوهش از نظر 28 خبره برای معتبر سازی چک لیست پایداری شرکتی و از نظر 114 نفر پاسخ دهنده برای میزان انتظارات ذینفعان استفاده می‌شود. شرایط انتخاب خبرگان این است که از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها با رتبه دانشیار و بالاتر باشند و در زمینه مسئولیت اجتماعی و گزارشگری پایداری، تحقیقاتی انجام داده باشند. در این پژوهش پس از شناسایی شکاف بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت در بخش های پایداری شرکتی، قرار است با استفاده از تئوری های تعاملی و توازنی اقدام به تحلیل شکاف و ارائه چارچوب گزارشگری پایداری مبتنی بر ایجاد توازن شود.

 

 

 

2-4- جامعه و نمونه آماری

دوره زمانی پژوهش حاضر سال 1399 و جامعه آماری آن شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که در جدول 1 توزیع فراوانی مربوط به نمونه گیری (غربالگری) ارائه شده است.

 

جدول 1: شرایط انتخاب و تعداد شرکت ها

شرایط نمونه گیری (غربال گری)	شرکت ها
کل شرکت های مورد بررسی پذیرفته شده در بورس	502
کسر می شود:
بانکها، بیمه و واسطه­گری مالی و هلدینگ­ها (شرکت های سرمایه گذاری، لیزینگ)	128
شرکتهای با وقفه معاملاتی بیش از سه ماه و تغییر در دوره مالی	63
شرکتهای دارای سال مالی غیر 29 اسفند	71
نداشتن اطلاعات در دوره زمانی مورد نظر پژوهش	102
تعداد نمونه آماری نهایی	138

منبع»: یافته های پژوهشگر

 

3-4- نحوه دسترسی به الگوی متوازن

در این پژوهش برای ایجاد توازن بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت از الگوی زیر استفاده می شود لازم به ذکر است در این الگو از تئوری های برایسون (1390) و سیلوا و همکاران (2019) در رابطه با توازن استراتژیک و جان نش³⁵ (1944) بابت تعادل نش در تئوری بازی ها استفاده شده است. در این الگوی ماتریسی، استراتژی های گروهای درگیر در قالب یک جدول ارائه می گردد و استراتژی های هر گروه به صورت مجزا در مقابل استراتژی گروه های دیگر ارائه می گردد که به شرح زیر است:

 

جدول 2- Error! No text of specified style in document.استراتژی های افشاء پایداری شرکتی

استراتژی های شرکتهای منتخب در افشاء مولفه پایداری شرکتی
استراتژی ‏های شرکتها ‏در افشاء ‏مولفه ‏پایداری ‏شرکتی ‏	ACE*	ADE	استراتژی ‏های افشاء ‏مولفه پایداری ‏شرکتی از ‏دیدگاه ‏
	ACF	ADF
	BCE*	BCF*
	BDE	BDF

^* نقاط استراتژی متوازن

منبع: یافته های پژوهشگر

 

استراتژی های افشاء پایداری شرکتی

شرکت مولفه را افشاء نکرده (A)، مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته شده (C)، مولفه در شرکتهای منتخب افشاء شده (E)

شرکت مولفه را افشاء نکرده (A)، مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته شده (C)، مولفه در شرکتهای منتخب افشاء نشده (F)

شرکت مولفه را افشاء کرده (B)، مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته شده (C)، مولفه در شرکتهای منتخب افشاء شده (E)

شرکت مولفه را افشاء کرده (B)، مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته نشده (D)، مولفه در شرکتهای منتخب افشاء شده (E)

شرکت مولفه را افشاء نکرده (A)، مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته نشده (D)، مولفه در شرکتهای منتخب افشاء شده (E)

شرکت مولفه را افشاء نکرده (A)، مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته نشده (D)، مولفه در شرکتهای منتخب افشاء نشده (F)

شرکت مولفه را افشاء کرده (B)، مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته شده (C)، مولفه در شرکتهای منتخب افشاء نشده (F)

شرکت مولفه را افشاء کرده (B)، مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته نشده (D)، مولفه در شرکتهای منتخب افشاء نشده (F)

 

پس از اینکه به ازای گروه های درگیر، استراتژی ها مشخص گردید حال بایستی نقاطی را که توازن ایجاد می گردد را شناسایی نماییم در این پژوهش فرض بر این است که اگر شرکت مولفه را افشاء نکرده باشد (A) اما مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته شده (C) باشد بایستی بررسی گردد که آیا مولفه در شرکتهای منتخب افشاء شده (E) است یا خیر (F)، در صورتیکه مولفه افشاء شده باشد آن مولفه جزء مولفه های متوازن در نظر گرفته می شود در غیر اینصورت خیر. همچنین اگر شرکت مولفه را افشاء کرده (B) باشد و مولفه از دیدگاه ذینفع برای افشاء در نظر گرفته شده (C) باشد چه مولفه در شرکتهای منتخب افشاء شده (E) باشد و چه افشاء نشده باشد (F) آن مولفه نیز جزء مولفه های متوازن در نظر گرفته می شود. به بیان دیگر زمانی از شرکت های منتخب بابت داوری استفاده می شود که بین عملکرد شرکت و انتظار ذینفع تعارض وجود داشته باشد. لازم به ذکر است استراتژی های شرکت در افشاء مولفه پایداری شرکتی به صورتی است که اگر یک چهارم (%25) شرکت های نمونه، مولفه را افشاء کرده باشند B در نظر گرفته می شود در غیر اینصورت (اگر سه چهارم (75%) از شرکت های نمونه، مولفه را افشاء نکرده اند) A در نظر گرفته می شود. همچنین نحوه شناسایی شرکت های منتخب در هر صنعت به این صورت است، شرکتهای با بالاترین امتیاز افشاء پایداری شرکتی (به طور متوسط) به عنوان شرکت منتخب در آن صنعت شناخته می شوند لذا برای هر صنعت یک شرکت منتخب انتخاب شده است. پس از شناسایی شرکت منتخب در هر صنعت، اگر یک چهارم (%25) شرکت های منتخب، مولفه را افشاء کرده باشند E در نظر گرفته می شود در غیر اینصورت (اگر سه چهارم (75%) از شرکت های منتخب، مولفه را افشاء نکرده اند) F در نظر گرفته می شود.

 

5- یافته های پژوهش

1-5- یافته های توصیفی

در این پژوهش برای تعیین مولفه های پایداری شرکتی از نظرات خبرگان استفاده شده، لازم به ذکر است که از 53 نخبه اقدام به نظرخواهی شد اما 28 نخبه در هر دو مرحله نظرخواهی شرکت کردند. به طور کلی بررسی داده‌های جمعیت شناختی نشان داد که تمامی خبرگان منتخب دارای مدرک تحصیلی دکترا بوده‌اند. و میانگین تجربه کاری آنها 5/17 سال و میانگین سنی آنها 5/43 سال بوده همچنین از لحاظ جنسیت 86/42 درصد خبرگان زن و 14/57 درصد مرد بوده اند. همچنین برای سنجش مقدار انتظارات ذینفعان نیز از نظر مدیران، مشارکت کنندگان در بازار، حسابرسان مستقل و داخلی، استادان دانشگاه و دانشجویان دکترا (به عنوان نمایندگان ذینفعان) استفاده گردیده است که برای این مهم نیز از 180 پرسش شونده، صرفا 114 پرسشنامه سالم گردآوری شد که نتایج آن به شرح جدول 3 می باشد.

 

جدول 3- نتایج آمار توصیفی نمایندگان پرسشنامه پایداری شرکتی

جنسیت	درصد	زمینه کاری	درصد	مقطع تحصیلی	درصد	تجربه کاری	درصد
مرد	5/82	حسابداری	3/33	کارشناسی	8/8	کمتر از 5	9/14
زن	5/17	حسابرسی مستقل	3/12	کارشناسی ارشد	4/61	5-10	4/25
-	-	حسابرسی داخلی	4/11	دکترای تخصصی	8/29	10-15	3/33
-	-	مدیریت مالی	7/23	-	-	15-20	4/11
-	-	استادان دانشگاه و دانشجو	3/19	-	-	20-25	3/5
-	-	-	-	-	-	بیش از 25	6/9
جمع	100	جمع	100	جمع	100	جمع	100

منبع: یافته های پژوهشگر

 

2-5- یافته های پرسشنامه خبرگان و نمایندگان ذینفعان

در این پژوهش ابتدا برای دسترسی به الگوی پایداری شرکتی از پرسشنامه استاندارد G4 استفاده شده است. این پرسشنامه شامل دو بخش بوده که در بخش اول اطلاعات شخصی و بخش دوم شامل 169 مولفه بود که در آن از همه اعضاء گروه خبرگان خواسته شده میزان ضرورت افشاء معیارهای ذکر شده را بر اساس مقیاس پنج درجه ای از 1 تا 5 تعیین نمایند به طوریکه عدد 1 بیان‌کننده حداقل ضرورت و عدد 5 بیشترین ضرورت بود. همچنین برای پرسشنامه نمایندگان ذینفعان نیز از چارچوب طیف نه گزینه ای لیکرت استفاده شده به این صورت که در این سناریو، مولفه های مورد نظر خبرگان برای اندازه گیری وضع مورد انتظار ذینفعان به کار گرفته شده است، در ادامه نتایج حاصل از آزمون آلفا کرونباخ، پایایی اشتراکی، ترکیبی و روایی همگرا هر دو پرسشنامه خبرگان و نمایندگان ذینفعان به شرح زیر ارائه می گردد.

 

جدول 4- نتایج آزمون پایایی و روایی برای هر یک از مولفه های پایداری شرکتی پرسشنامه نخبگان و نمایندگان ذینفعان

مولفه­های پایداری شرکتی		آلفای کرونباخ	Rho-A (پایایی اشتراکی)		CR (پایایی ترکیبی)		AVE (میانگین واریانس‌های استخراجی)
	نخبگان	نمایندگان ذینفعان	نخبگان	نمایندگان ذینفعان	نخبگان	نمایندگان ذینفعان	نخبگان	نمایندگان ذینفعان
اجتماعی	718/0	869/0	710/0	882/0	713/0	892/0	560/0	555/0
استراتژی سازمان	740/0	819/0	880/0	819/0	767/0	893/0	559/0	735/0
اقتصادی	829/0	789/0	873/0	803/0	802/0	857/0	663/0	549/0
جنبه عمومی	784/0	783/0	754/0	832/0	706/0	869/0	751/0	690/0
حاکمیت شرکتی	796/0	824/0	743/0	833/0	708/0	873/0	602/0	537/0
ذینفعان سازمان	741/0	879/0	722/0	885/0	742/0	917/0	554/0	735/0
زیست محیطی	819/0	873/0	716/0	868/0	704/0	886/0	551/0	587/0
نمایه سازمان	749/0	874/0	756/0	882/0	711/0	898/0	641/0	551/0
هیات مدیره	759/0	861/0	829/0	871/0	758/0	886/0	596/0	564/0
پاسخگویی و افشاء اطلاعات	782/0	777/0	728/0	804/0	723/0	869/0	529/0	690/0
پایداری سازمان	731/0	823/0	845/0	844/0	728/0	871/0	738/0	532/0

منبع: یافته های پزوهشگر

 

در ابتدا با توجه به اینکه ضرایب آلفای کرونباخ به دست آمده بیشتر از 7/0 می­باشد می­توان گفت پایایی پرسشنامه­ها در سطح عالی می­باشد. از طرفی شاخص پایایی اشتراکی و ترکیبی معیار ارزیابی برازش درونی مدل است و به میزان سازگاری سوالات مربوط به سنجش هر عامل اشاره دارد. مقادیر این دو آماره، اگر از 6/0 بیشتر باشد؛ یعنی پایایی مشترک و مرکب مدل مناسب است. همان طور که در جدول 4 نمایش داده شده است همه عوامل از این نظر دارای پایایی مطلوب بودند (نائلی و برنستین³⁶، ۱۹۹۴).

نهایتا روایی همگرا معیاری است که برای برازش مدل های اندازه گیری در روش پی ال اس به کار برده می شود. معیار میانگین واریانس استخراجی نشان دهنده میانگین واریانس به اشتراک گذاشته شده بین هر کدام از ابعاد سازه و گویه های مرتبط با آن است. طبق نظر مگنز و همکاران³⁷ (1996) مقدار ملاک برای سطح قبولی این شاخص، 4/0 به بالا می باشد (داوری و رضازاده³⁸ ،2013). نتایج این معیار برای متغیرهای آشکار پژوهش در جدول 4 نشان داده شده است. همانگونه که مشخص است، تمامی مقادیر میانگین واریانس استخراجی مربوط به سازه ها از مقدار 4/0 بیشتر بوده و این مطلب مؤید این امر است که روایی همگرایی پرسشنامه در حد قابل قبول است.

 

شکل 1- معناداری مولفه های پایداری شرکتی پرسشنامه نخبگان

منبع:یافته های پژوهشگر

 

شکل 1 نشان دهنده بارهای عاملی مولفه های پایداری شرکتی پرسشنامه نخبگان می باشد بر همین اساس اگر بار عاملی هر شاخص با سازه خود دارای مقدار t بالاتر از 96/1 و برابر و بیشتر از مقدار 4/0 باشد در این صورت مولفه ها برای شاخص های مورد نظر از دقت لازم برای اندازه گیری آن سازه یا صفت مکنون برخوردار است (نائلی و برنستین، ۱۹۹۴). در ادامه نتایج حاصل از آزمون دلفی که از مجموع 169 مولفه مورد بررسی، 85 مولفه برای الگوی پایداری شرکتی بسیار ضروری و ضروری (بیش از 50% ) تشخیص داده شده، ارائه گردیده است. ضریب کندال مربوطه برای تعیین میزان اجماع نظر میان اعضای پاسخ دهندگان بر اساس جدول 5 قابل مشاهده است:

 

جدول 5- نتایج آزمون ضریب کندال برای بررسی میزان اجماع حاصل از نظر پاسخ دهندگان

تعداد خبرگان (28 نفر)	(مرحله اول)	(مرحله دوم)
ضریب کندال	168/0	772/0
ضریب خی دو	589/11	122/3705
درجه آزادی	169	168
بازه اطمینان	068/0	000/0

منبع: یافته های پژوهشگر

 

از آنجایی که مرحله دلفی برای دو بار تکرار شد در دور دوم توافق بین خبرگان حاصل شد (ضریب کندال=772/0) این میزان نشان‌دهنده سطح اجماع بالا در نظرات میان پاسخ دهندگان جهت تعیین ضرورت مولفه‌های پایداری شرکتی است. در ادامه یافته های 114 پرسشنامه نمایندگان ذینفعان بابت اندازه گیری میزان انتظارات آنها به شرح زیر می باشد:

 

جدول 6- نتایج تحلیل عامل تأییدی مولفه های پایداری شرکتی (پرسشنامه نمایندگان ذینفعان)

مولفه ها	سؤالات	بار عاملی	آماره t	مولفه ها	سؤالات	بار عاملی	آماره t
نمایه سازمان	1	876/0	804/34	پاسخگویی و افشاء اطلاعات	45	881/0	212/22
	2	719/0	245/14		46	754/0	421/12
	3	699/0	230/10		47	852/0	777/24
	4	567/0	981/9	جنبه عمومی	48	877/0	298/34
	5	724/0	498/18		49	743/0	171/10
	6	682/0	214/14		50	865/0	518/26
	7	629/0	147/12	اقتصادی	51	898/0	522/39
	8	610/0	978/8		52	710/0	902/11
	9	618/0	243/11		53	735/0	144/1
	10	649/0	176/10		54	707/0	777/12
	11	445/0	567/4		55	629/0	416/8
استراتژی سازمان	12	898/0	463/45	زیست محیطی	56	818/0	981/9
	13	818/0	025/24		57	529/0	084/6
	14	855/0	628/31		58	584/0	456/5
حاکمیت شرکتی	15	895/0	788/44		59	429/0	586/2
	16	721/0	959/12		60	555/0	876/5
	17	754/0	116/15		61	424/0	275/3
	18	667/0	149/11		62	566/0	841/5
	19	667/0	279/11		63	477/0	537/4
	20	665/0	832/11		64	527/0	209/6
ذینفعان سازمان	21	911/0	912/59		65	316/0	056/1
	22	829/0	154/23		66	428/0	678/2
	23	836/0	406/22		67	607/0	882/6
	24	850/0	261/30		68	402/0	803/3
پایداری سازمان	25	868/0	312/26		69	583/0	582/6
	26	643/0	143/8		70	512/0	177/5
	27	745/0	772/12		71	442/0	631/4
	28	743/0	626/14		72	521/0	087/6
	29	604/0	166/7		73	637/0	683/7
	30	744/0	079/15		74	570/0	063/6
هیات مدیره	31	816/0	260/17		75	284/0	958/0
	32	571/0	751/6	اجتماعی	76	646/0	081/9
	33	692/0	450/10		77	325/0	081/1
	34	636/0	532/9		78	727/0	663/13
	35	707/0	191/16		79	704/0	734/13
	36	650/0	390/11		80	298/0	978/0
	37	655/0	159/12		81	286/0	960/0
	38	586/0	067/7		82	242/0	891/0
	39	550/0	614/7		83	290/0	968/0
	40	552/0	408/7		84	744/0	307/13
	41	484/0	377/3		85	254/0	899/0
	42	558/0	435/7
	43	437/0	897/4
	44	518/0	321/6

منبع :یافته های پژوهشگر

 

بر اساس نتایج جدول 6 تمامی نشانگر (مولفه) های (85 مولفه گزارشگری پایداری از دید ذینفعان) سازه­های مورد مطالعه، غیر از 8 مولفه مشخص شده دارای آماره t بیشتر از 96/1 و مقادیر بارهای عاملی بیشتر از 4/0 است این مهم موید این است که مولفه ها از اهمیت لازم برای اندازه­گیری سازه­های خود برخوردار هستند بر همین اساس می توان گفت از دیدگاه نمایندگان ذینفعان نیز انتظار افشاء مولفه های مندرج در جدول بالا وجود دارد. در ادامه نتایج حاصل از افشای مولفه­های پایداری شرکتی در حالت وضعیت موجود و وضعیت مورد انتظار به شرح زیر ارائه می گردد.

 

3-5- یافته های مرتبط با الگوی متوازن

در جدول 7 منظور از وضعیت موجود در واقع افشاء 85 مولفه مورد نظر خبرگان بوده است به این صورت که اگر افشاء مولفه مورد نظر توسط شرکت ها انجام شده باشد عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر تعلق می گیرد. و منظور از وضعیت مورد انتظار میانگین وزنی انتظارات پاسخ دهندگان برای هر گروه از مولفه ها پایداری می باشد. در ادامه به تجزیه و تحلیل شکاف بین وضع موجود و مورد انتظار شاخص ها و مولفه های افشاء پایداری شرکتی (الگوی منتج شده از منظر خبرگان) پرداخته شده است. برای بررسی شکاف بین وضعیت موجود و مورد انتظار از آزمون t زوجی استفاده شده است. قبل از استفاده از آزمون، پیش شرط این آزمون، یعنی تساوی واریانس های دو گروه توسط آزمون لوین مورد بررسی قرار گرفته که نتایج آن در جدول7 ارائه شده است.

جدول 7- نتایج حاصل از افشای مولفه­های پایداری شرکتی

بخش های پایداری شرکتی	وضعیت موجود (مقادیر درصدی)	وضعیت مورد انتظار (مقادیر درصدی)
نمایه سازمان	78/94	100
استراتژی سازمان	67/38	100
حاکمیت شرکتی	02/32	100
ذینفعان سازمان	12/16	100
پایداری سازمان	22/16	100
هیات مدیره	49/41	100
پاسخگویی و افشاء	50/13	100
جنبه عمومی	69/35	100
اقتصادی	41/28	80
زیست محیطی	47/18	90
اجتماعی	04/8	40

منبع:یافته های پزوهشگر

 

جدول 8- نتایج آزمون t زوجی

بخش های پایداری شرکتی	وضعیت موجود	وضعیت مورد انتظار	اختلاف میانگین	سطح معناداری	آماره t	حد پایین	جد بالا
نمایه سازمان	947/0	1	053/0-	301/0	094/1-	061/0-	042/0-
استراتژی سازمان	386/0	1	614/0-	000/0	278/21-	670/0-	556/0-
حاکمیت شرکتی	320/0	1	679/0-	000/0	275/26-	730/0-	628/0-
ذینفعان سازمان	161/0	1	839/0-	000/0	717/37-	882/0-	794/0-
پایداری سازمان	162/0	1	838/0-	000/0	331/39-	879/0-	795/0-
هیات مدیره	414/0	1	586/0-	000/0	882/51-	607/0-	562/0-
پاسخگویی و افشاء اطلاعات	135/0	1	865/0-	000/0	083/39-	908/0-	821/0-
جنبه عمومی	356/0	1	644/0-	000/0	104/23-	698/0-	588/0-
اقتصادی	284/0	8/0	516/0-	000/0	057/37-	543/0-	488/0-
زیست محیطی	184/0	9/0	716/0-	000/0	148/42-	708/0-	627/0-
اجتماعی	804/0	4/0	404/0	000/0	338/33-	338/0-	300/0-

منبع:یافته های پژوهشگر

 

همانطور که در جدول 8 ملاحظه می شود، سطح معناداری برای تمامی بخش ها غیر از بخش نمایه سازمان دارای مقدار 000/0 می باشد که کمتر از سطح خطای 05/0 می باشد، بنابراین اختلاف میانگین مشاهده شده معنادار است. مقدار آماره ها نیز در تمامی بخش ها (غیر از نمایه سازمان) از مقدار بحرانی 96/1- کوچکتر است. بنابراین به استناد هر یک از این یافته های آماری با اطمینان ۹۵ درصد می توان گفت که تفاوت قابل ملاحظه ای بین میانگین وضعیت موجود و میانگین وضعیت مورد انتظار در رابطه با مولفه های افشاء پایداری شرکتی وجود دارد. در ادامه با توجه به اینکه بین وضعیت موجود و مورد انتظار در بخش های استراتژی سازمان، حاکمیت شرکتی، ذینفعان سازمان، پایداری سازمان، هیات مدیره، پاسخگویی و افشاء اطلاعات، جنبه عمومی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی شکاف معنادار وجود دارد. اقدام به ارائه الگویی از طریق ایجاد توازن بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت می شود.

همانطور که در جدول 10 ملاحظه می شود، الگویی متوازن بابت افشاء پایداری شرکتی ارائه شده است بر اساس این الگو، اگر مولفه های پایداری شرکتی، مورد انتظار پاسخ دهنده باشد اما شرکت آن را افشاء نکرده باشد در صورتیکه شرکت منتخب اقدام به افشاء مولفه کرده باشد آن مولفه بر اساس چارچوب الگوی متوازن، بایستی در نظر گرفته شود. طبق نتایج از مجموع 85 مولفه مورد بررسی (طبقه بندی شده در 11 گروه) که از خبرگان اخذ شده است، صرفا طبقه "نمایه سازمان" نیازی به ایجاد توازن نداشته است زیرا طبق آزمون تفاوت بین میانگین وضعیت موجود و مورد انتظار تفاوت معناداری وجود نداشته است. اما در رابطه با مابقی مولفه ها تفاوت معنادار بوده است در همین راستا 51 مولفه پایداری از سوی شرکتهای نمونه آماری افشاء نشده است در صورتیکه همه مولفه ها از دید نمایندگاه ذینفعان مورد انتظار بوده است به علاوه 25 مولفه از دید شرکتهای منتخب قابل افشاء نبوده است همچنین 26 مولفه به شکلی بوده است که از دید نمایندگاه ذینفعان، مورد انتظار بوده است اما شرکتهای نمونه آماری آن را افشاء نکرده است ولی با توجه به اینکه شرکتهای منتخب آن را افشاء کرده است آن مولفه بر اساس چارچوب الگوی متوازن در نظر گرفته شده است. نهایتا پس از ایجاد توازن بین مولفه ها، الگویی شامل 60 مولفه در قالب گزارش پایداری شرکتی متوازن ارائه گردید.

 

جدول 9- نتایج پایداری شرکتی مبتنی بر ایجاد توازن بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت

ردیف	مولفه های پایداری شرکتی	وضعیت موجود	وضعیت مورد انتظار	وضعیت افشاء شرکت منتخب	نتیجه الگوی متوازن
افشاء بخش‌ها و مولفه‌های پایداری شرکتی از جنبه‌های عمومی:
افشاء مولفه‌های مرتبط با نمایه سازمان
1	نام سازمان	√	√	√	√
2	فعالیت ها، برند ها، محصولات و خدمات	√	√	√	√
3	موقعیت جغرافیایی مرکز اصلی سازمان	√	√	√	√
4	موقعیت جغرافیایی محل عملیات	√	√	√	√
5	مالکیت و ساختار قانونی	√	√	√	√
6	بازارهای ارائه محصول و خدمات	√	√	√	√
7	اندازه سازمان	√	√	√	√
8	مشخصات مربوط به کارمندان و سایر کارگران	√	√	√	√
9	زنجیره تامین	√	√	√	√
10	تغییرات قابل توجه در سازمان و زنجیره تامین	√	√	√	√
11	عضویت در انجمن ها	√	√	√	√
افشاء مولفه‌های مرتبط با استراتژی سازمان
12	بیانیه تصمیم گیرنده ارشد سازمان	√	√	√	√
13	تاثیرات اصلی، تهدیدات و فرصت ها	√	√	√	√
14	ارزش ها ، اصول ، معیارها و هنجارهای رفتاری	√	√	√	√
افشاء مولفه‌های مرتبط با حاکمیت شرکتی
15	ساختار حاکمیت شرکتی	√	√	√	√
16	مراجع اختیارات در مباحث اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی	√	√	√	√
17	مسئولیت در سطح اجرایی برای موضوعات اقتصادی، محیط زیست و اجتماعی	√	√	√	√
18	تضاد منافع	√	√	√	√
19	نقش بالاترین نهاد حاکمیتی در تعیین هدف، ارزش ها و استراتژی	√	√	√	√
20	سیاست های پاداش	√	√	√	√
افشاء مولفه‌های مرتبط با مشارکت ذینفعان سازمان
21	لیست گروههای ذینفع	×	√	×	×
22	شناسایی و انتخاب ذینفعان	×	√	√	√
23	رویکرد مشارکت با ذینفعان	×	√	√	√
24	موضوعات کلیدی و نگرانی های مطرح شده	×	√	√	√
افشاء مولفه‌های مرتبط با محتوای گزارش پایداری سازمان
25	تعیین محتوای افشاء و تفکیک موضوعات	×	√	√	√
26	لیست موضوعات مادی	×	√	√	√
27	دوره گزارش	×	√	√	√
28	تاریخ آخرین گزارش	×	√	×	×
29	چرخه گزارش	×	√	√	√
30	مرجع پاسخگویی در خصوص سوالات عطف به گزارش	×	√	√	√
افشاء مولفه‌های مرتبط با هیات‌مدیره سازمان
31	اقدام هیات مدیره در خصوص مستند سازی و استقرار ساز و کارهای اثر بخش حاکمیت شرکتی	×	√	√	√
32	مشخصات اعضای هیات مدیره	√	√	√	√
33	تعداد اعضاء هیات مدیره	×	√	√	√
34	تعداد اعضاء موظف و غیر موظف هیات مدیره	√	√	√	√
35	تعداد اعضاء مستقل هیات مدیره	×	√	×	×
36	تعداد اعضاء غیر موظف دارای تحصیلات مالی و تجربه مرتبط	×	√	√	√
37	اقدام هیات مدیره در خصوص اتخاذ رویه های مناسب در چهارچوب قوانین، مقررات و رعایت یکسان حقوق کلیه سهامداران	×	√	×	×
38	اقدام هیات مدیره در خصوص تایید و اجرای معاملات با اشخاص وابسته و حصول اطمینان معقول از کنترل مناسب تضاد منافع و حفاظت از منافع شرکت و سهامداران	×	√	√	√
39	اقدامات هیات مدیره در خصوص استقرار ساز و کارهای کنترل داخلی اثربخش	√	√	√	√
40	اقدام هیات مدیره در خصوص بررسی حداقل سالانه سیستم کنترل های داخلی	√	√	√	√
41	اقدام هیات مدیره در خصوص تدوین و اطلاع رسانی ساز و کار مناسب جهت جمع آوری و رسیدگی به گزارش های مربوط به نقض قوانین و مقررات و نارسایی های شرکت	×	√	×	×
42	اقدام هیات مدیره در خصوص تشکیل و نظارت بر عملکرد کمیته حسابرسی و انتصابات تحت نظر هیات مدیره	√	√	√	√
43	اقدام هیات مدیره در خصوص استقرار فرآیند ارزیابی سالانه اثر بخشی هیات مدیره	×	√	×	×
44	تشکیل جلسات هیات مدیره	√	√	√	√
افشاء مولفه‌های مرتبط با پاسخگویی و افشای اطلاعات
45	اطلاعات با اهمیت	×	√	√	√
46	افشاء اطلاعات لازم در زمینه مسائل مالی، اقتصادی، محیطی و اجتماعی	×	√	×	×
47	ارزیابی میزان تحقق برنامه های راهبردی و اقدامات انجام شده در رابطه با رعایت اصول حاکمیت شرکتی	×	√	×	×
افشاء سایر مولفه‌های مرتبط با جنبه‌های عمومی
48	موضوعات مادی	√	√	√	√
49	رویکرد مدیریت و مؤلفه های آن	√	√	√	√
50	ارزیابی رویکرد مدیریت	√	√	√	√
افشاء بخش‌ها و مولفه‌های پایداری شرکتی از جنبه‌های اقتصادی:
51	ارزش افزوده اقتصادی مستقیم تولید و توزیع شده	√	√	√	√
52	سرمایه گذاری های زیر بنایی و خدمات پشتیبانی	×	√	√	√
53	تأثیرات اقتصادی غیرمستقیم قابل توجه	×	√	×	×
54	نسبت هزینه های تامین کنندگان محلی	×	√	×	×
55	ارزیابی عملیات مرتبط با خطر فساد	×	√	√	√
افشاء بخش‌ها و مولفه‌های پایداری شرکتی از جنبه‌های زیست محیطی:
56	میزان مواد مورد نیاز بر اساس وزن و حجم	√	√	√	√
57	استفاده از مواد بازیافتی بعنوان مواد وارده به چرخه تولید	×	√	√	√
58	کل مصرف سوخت سازمان از منابع تجدید پذیر و غیر تجدید پذیر	×	√	√	√
59	میزان مصرف انرژی	√	√	√	√
60	شدت انرژی	×	√	×	×
61	میزان کاهش در مصرف انرژی	×	√	×	×
62	میزان کاهش در انواع انرژی	×	√	×	×
63	برداشت آب از منابع	×	√	√	√
64	تاثیر پذیری منابع آب از برداشت آب	×	√	×	×
65	بازیافت آب و استفاده مجدد	×	√	×	×
66	تولید گازهای گلخانه ای مستقیم	×	√	√	√
67	ضایعات بر اساس نوع و روش دفع	×	√	×	×
68	عدم انطباق با  قوانین و مقررات زیست محیطی	×	√	√	√
69	فعالیت های انجام شده در خصوص ایجاد و توسعه کمیته های تخصصی راهبردی و نظارتی زیست محیطی	×	√	√	√
70	پیاده سازی و رعایت استاندارد های زیست محیطی داخلی و بین المللی	√	√	√	√
71	عملیات اجراء شده در خصوص مدیریت تاثیرات بر منابع طبیعی	×	√	√	√
72	هرگونه عملیات مرتبط با مدیریت بهینه سازی استفاده از منابع طبیعی	×	√	√	√
73	فعالیت های مرتبط با فرهنگ سازی و آموزش های لازم در خصوص محیط زیست	×	√	√	√
74	فعالیت های مرتبط در خصوص تحقیق و توسعه جهت ایجاد نوآوری در شیوه های تولید محصولات منطبق با محیط زیست	×	√	√	√
75	میزان صرفه جویی و سود دهی در استفاده از منابع طبیعی مرتبط با فعالیت سازمان	×	√	×	×
افشاء بخش‌ها و مولفه‌های پایداری شرکتی از جنبه‌های اجتماعی:
76	مزایای ارائه شده به کارمندان تمام وقت که برای کارمندان موقت یا پاره وقت ارائه نمی شود	×	√	√	√
77	مرخصی والدین	×	√	×	×
78	کمیته رسمی مشترک مدیریت بهداشت و ایمنی کارگران	√	√	√	√
79	میانگین ساعت آموزش در سال به ازای هر کارمند	×	√	×	×
80	ریسک قابل توجه عملیات و تامین کنندگان در خصوص  اجبار و کار	×	√	×	×
81	حوادث نقض مربوط به حقوق مردمان بومی	×	√	×	×
82	عملیات با مشارکت جامعه محلی، ارزیابی تأثیر و برنامه های توسعه	×	√	×	×
83	تأثیرات منفی اجتماعی در زنجیره تأمین و اقدامات انجام شده	×	√	×	×
84	حوادث عدم رعایت بهداشت و تأثیرات ایمنی محصولات و خدمات	×	√	×	×
85	عدم رعایت قوانین و مقررات در حوزه اجتماعی و اقتصادی	×	√	×	×

منبع:یافته های پژوهشگر

 

6- بحث و نتیجه گیری

با توجه به اینکه مدیران دارای اطلاعات بیشتر و درک بهتری در رابطه با عملکرد آتی شرکت هستند، برخی از آنها با در نظر گرفتن هزینه و منافع بالقوه افشاء اطلاعات، اقدام به افشاء می کنند (طبق تئوری نمایندگی). در این راستا، راهبرد افشاء اطلاعات پایداری شرکتی نقش مهمی در کاهش عدم تقارن اطلاعات بین مدیران و ذینفعان ایفاء می کند و می تواند سطح اعتماد آنها را بالا برده و منجر به بهبود تصمیم گیری آنها در رابطه با واحد اقتصادی شود (کریستندال و بونتیس³⁹، ۲۰۰۷). طبق تئوری علاوت دهی افشاء اطلاعات ابزاری برای علامت ‌دادن به جنبه‌های آتی یک شرکت است لذا افشاء برخی از اقلام اطلاعاتی برای ذینفعان دارای محتوای اطلاعاتی است. در کشور ایران نیز به نظر می رسد گسترش مالکیت عمومی به عنوان روشی برای توزیع عادلانه تر ثروت در سیاستهای اقتصادی مد نظر قرار گرفته است. لذا انتظار می رود در آینده، درصد زیادی از مردم سهامدار شرکت های سهامی بزرگی باشند که در مدیریت آن نقش چندانی ندارند. اگر چه در قانون بازار اوراق بهادار تمهیدات مناسبی برای حمایت از سرمایه گذاران و سایر ذینفعان اندیشیده و زمینه برخورد جدی با تخلفات را فراهم آورده است. با این وجود تلاش برای ارتقاء سلامت بازار سرمایه و جلب و حفظ اعتماد سرمایه گذاران، پیشگیری و کاهش تخلفات، مستلزم استقرار چارچوب گزارشگری پایداری خوب در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.

به همین دلیل این پژوهش با شناسایی شاخص ها و مولفه های افشاء گزارشگری پایداری و تجزیه و تحلیل شکاف بین وضع موجود و مورد انتظار به دنبال ارائه چارچوب گزارشگری پایداری مبتنی بر ایجاد توازن بین انتظارات ذینفعان و ظرفیت های شرکت بوده است. در راستای شناسایی مولفه های افشای پایداری شرکتی، از 169 مولفه مورد بررسی (طبقه بندی شده در 11 گروه)، 85 مولفه (بابت افشاء پایداری) مورد انتظار ذینفعان بوده است و در تمامی گروه ها غیر از طبقه نمایه سازمان، بین وضعیت موجود و مورد انتظار ذینفعان تفاوت معناداری وجود داشته نتایج این قسمت از پژوهش با یافته های پژوهش سیلوا و همکاران (2019) و پارسیان و همکاران (1398) موافق است، نهایتا پس از ایجاد توازن بین مولفه ها الگویی شامل 60 مولفه در قالب گزارش پایداری شرکتی متوازن ارائه گردید. از دلایل احتمالی شکاف بین وضع موجود و مورد انتظار ذینفعان می توان به عوامل منتج شده از تئوری نمایندگی از جمله عدم استقلال واقعی اعضای غیرموظف هیئت مدیره، سطح تجربه، تحصیلات و مدت زمان مدیریت ناکافی اعضای هیئت مدیره، عدم استقلال واقعی حسابرس مستقل، اعمال نفوذ مدیرعامل در قالب نقش رئیس و یا نائب رئیس هیئت مدیره در تصمیمات مهم شرکت، نقش سهامداران نهادی در راستای منافع نهادهای دولتی و یا شبه دولتی به جای سهامداران و ذینفعان اصلی شرکت اشاره کرد. بر اساس تئوری مذکور (تئوری نمایندگی) راهبرد افشاء اطلاعات نقش مهمی در کاهش عدم تقارن اطلاعات بین مدیران و ذینفعان ایفاء میکند و می تواند سطح اعتماد آنها را بالا ببرد.

از طرفی میتوان بخش هایی را که دارای شکاف قابل ملاحظه هستیم را از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد. 1- از دیدگاه تئوری ذینفعان: در سال های اخیر نارضایتی ذینفعان از گزارشگری مالی الزامی شرکت ها، منجر به افزایش تقاضا جهت تهیه اطلاعات جامع در مورد راهبردهای بلند مدت و عملکرد مدیران شده است اما طبق تحقیق هایوارد و همکاران (2013)، مدیران عامل شرکتها بر این باور هستند که نمی توانند تأثیر فعالیتهای پایداری خود را به اندازه کافی اندازه گیری و افشاء نمایند لذا این مهم منجر به شکاف می شود. 2- از دیدگاه تئوری مشروعیت: بایستی شرکت های فعال در صنایع حساس از افشای اطلاعات پایداری شرکتی، به عنوان ابزاری برای کسب مشروعیت بهره ببرند. همچنین بایستی بر اساس مسئولیت اجتماعی، اشتغال افراد در سازمان ها و توسعه شخصی (آموزش و افزایش توانایی) آنان را ممکن سازند. اما با توجه به اینکه شرکت های ایرانی با فشارها و الزامات قانونی زیادی برای رعایت مسائل زیست محیطی و اجتماعی مواجه نیستند این مهم منجر به بروز چنین شکاف انتظاری و عملکردی شده است (بواسو و کامار⁴⁰، ۲۰۰۷).

در رابطه با نتایج پژوهش به مدیران، سیاست گذاران، نهادهای ناظر از جمله سازمان بورس اوراق بهادار تهران پیشنهاد می‌گردد، از بخش ها و مولفه های شناخته شده این پژوهش، جهت رتبه‌بندی سطح افشای گزارش پایداری شرکت‌های فعال در بازار سرمایه استفاده نماید، زیرا این مهم می‌تواند محتوای اطلاعاتی برای بازار سرمایه داشته باشد و در صورت عدم افشاء سطح قابل قبول پایداری شرکتی، از ابزارهای قانونی برای وادارکردن شرکت‌ها استفاده نمایند. همچنین به تدوین‌کنندگان الزامات و استانداردها مانند سازمان حسابرسی پیشنهاد می‌شود بر اساس نتایج این پژوهش، استانداردهای مرتبط با گزارشگری پایداری شرکت‌ها تدوین نماید و تلاش نمایند تا شرکت ها را به سمت وضعیت مورد انتظار و مطلوب سوق دهند.

 

 

[1]- گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی،  چالوس، ایران.  E-mail: [e-mail]

[2]- گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران. نویسنده مسئول.  E-mail: [e-mail]

[3]- گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.  E-mail: [e-mail]

[4]- گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی،چالوس، ایران.  E-mail: [e-mail]

مراجع

فهرست منابع

• اختر شناس، داریوش، احمد خدامی پور و امید پور حیدری، (1399)، " تدوین مدل عوامل مؤثر بر پایداری شرکتی در ایران"، سال 16، شماره 65، صص 201-175
• اعتمادی، حسین، سحر سپاسی و سعید سیرغانی، (1396)، "تئوری بازی در حسابداری"،  نوبت چاپ 1، تهران، انتشارات ترمه
• برایسون، جان ام، (1390)،"برنامه ریزی استراتژیک در سازمان‌های دولتی، عمومی و غیر انتفاعی"، مهدی خادمی گراشی و قربان برارنیا، نوبت چاپ 1، تهران، انتشارات آریانا قلم
• پارسیان، حسین، حسین کاظمی و جواد رضازاده، (1398)، "شناسایی شاخص‌های افشای داوطلبانه اطلاعات و نظام راهبری شرکتی؛ شکاف بین وضعیت موجود و مورد انتظار"، پژوهش های کاربردی در گزارشگری مالی، سال 8، شماره 14، صص 95-67
• پورخانی ذاکله بری، مظفر و آزیتا جهانشاد، (1400)،"ارائه الگو برای افشاء پایداری شرکتی و ارزیابی عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر گزارشگری آن"، پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 13، شماره 49، صص 204-177
• چناری بوکت، حسن و بهمن بنی مهد، (1398)، "در پژوهشی به بررسی پایداری شرکتی: راهبردی تئوریکی و یکپارچه با رویکرد دستوری و عمل گرا"، نشریه علمی حسابداری مدیریت، سال 12، شماره 42، صص 125-103
• حساس یگانه، یحیی، جعفر باباجانی، محمد تقی تقوی فرد و آرش آرین پور، (۱۳۹۷)،"تحلیل عملکرد پایدار زیست محیطی و تأثیر آن بر هزینه سرمایه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، حسابداری ارزشی و رفتاری، سال 3، شماره 5، صص ۳۹-۱
• ستایش، محمد حسین و زینب مهتری، (1398)، "چارچوبی برای کلیات مبانی نظری گزارشگری یکپارچه در ایران"، مجله پیشرفت های حسابداری دانشگاه شیراز، سال 11، شماره 1، صص 105-142
• طالب نیا، قدرت الله، رضیه علی خانی و مهدی مران جوری، (1391)، "ارزیابی کمیت و ماهیت افشاء اطلاعات حسابداری زیست محیطی و اجتماعی در ایران"، مجله بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال 19، شماره 69، صص 60-43
• عباسی استمال، محمدرضا، مهدی زینالی، رسول برادران حسن زاده و یونس بادآور نهندی، (1400)،"تحلیل شکاف فازی عوامل افشاء اطلاعات مربوط به حسابداری توسعه پایدار با رویکرد آمیخته در ایران"، دوفصلنامه علمی حسابداری دولتی، سال 8، شماره 1، صص 52-29
• عبدی، مصطفی، غلامرضا کردستانی و جواد رضازاده، (1398)،" طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکت ها"، پژوهش های حسابداری مالی، سال 4، شماره 11، صص 44-23
• فخاری، حسین، اسفندیار ملکیان و منیر جفائی رهنی، (۱۳۹۶)، "تبیین و رتبه بندی مؤلفه ها و شاخص های گزارشگری زیست محیطی، اجتماعی و راهبری شرکتی به روش تحلیل سلسله مراتبی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار"، حسابداری ارزشی و رفتاری، سال 2، شماره 4، صص ۱۸۷-۱۵۳
• فخاری، حسین، مهدی مهرابی، مالک یبلویی خمسلویی و احمد قاسمی، (1394)، "عوامل موثر بر گزارشگری پایداری شرکت‌ها"، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های کاربردی در مدیریت و حسابداری، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
• مشایخ، شهناز، منا پارسایی و اکرم کرانی، (1400)،"رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با کیفیت اطلاعات حسابداری و گزارش حسابرس"، پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 13، شماره 51، صص 64-41
• مهرانی، کاوه و سید حسین شاکری طاهری، (1399)، "تدوین چارچوب گزارشگری پایداری شرکتی"، پژوهش‌های تجربی حسابداری، سال 9، شماره 38، صص 83-111