تحلیل ساختار «آزمونِ» پهلوان بر مبنای نظریۀ اسطوره‏ ـ آیین

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 19، شماره 70، اسفند 1401، صفحه 45-76   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2023.698399

نویسندگان

سلمان رحیمی^* ؛ فاطمه حاجی رحیمی

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی المصطفی قم، قم، ایران

چکیده

نظریۀ اسطوره ـ آیین، نظریه‌ای است مبتنی بر زمینۀ انسان‌شناختی که حیاتِ اسطوره را معطوف به وجود آیین می‌داند. مطابق برداشت این مکتب، هر اسطوره‎ای تفسیر یک مناسکِ مذهبی و روایت شفاهی یک آیین پنداشته می‎شود. این آیین‎ها در گذر زمان و با انتقال به متون حماسی، کارکرد تکرار ارزش‎های کهن‌الگویی را نمایندگی می‌کنند. ضرورت انجام این پژوهش بیان این نکته است: «آزمون» پهلوان که از نمونه‎های بارز بازنمایی و تکرار اساطیر است و راهی را برای بازگشت دوبارۀ بشر به زمان و مکان ازلی باز می‌کند؛ حجم بسیاری از حماسه‎های جهان را می‎سازد و پهلوان با شناخت اصل و منشأ در آیین‎های رازآموزی، توانا می‎شود. پژوهش حاضر برپایۀ نظریة اسطوره ـ آیین و با روش تحلیلی ـ تطبیقی انجام شده است. تبلور آیینِ آزمودنِ پهلوان در منظومه‎های حماسی پس از اسلام، توجیه و گزارش یک آیین دینی است که چگونگی بنیان نهادن آن آیین را که در زمان دیرین توسط خدایان و پهلوانان معمول شده بود، بازگو می‏کند. بررسی نمونه‎های حماسی این آزمون افزون‎ بر آشکار کردن چند و چون برگزاری و گونه‎های مختلف آن، قابلیّت طبقه‎بندی آزمون‎ها را نیز فراهم می‎آورد.

کلیدواژه‌ها

آزمون پهلوان؛ اسطوره ـ آیین؛ منظومه‌های حماسی؛ مناسک مذهبی

مراجع

آموزگار، ژاله. 1386. زبان فرهنگ و اسطوره. تهران: معین.

آیدنلو، سجّاد. 1387. «چند بن‌مایه و آیین مهم «ازدواج» در ادب حماسی ایران (با ذکر و بررسی برخی نمونه‌های تطبیقی)». جستارهای ادبی. س41. ش1. صص23ـ1.

DOI: 10.22067/JLS.V41I1.13180

اردستانی‎رستمی، حمیدرضا. 1393. زروان در حماسۀ ملّی ایران. تهران: شیرازه.

اسدی‌طوسی، ابونصر علی‌بن احمد. 1381. گرشاسب‌نامه. تصحیح حبیب یغمایی. تهران: طهوری.

الیاده، میرچا. 1385. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. چ 2. تهران: سروش.

ایرانشاه بن ابی الخیر. 1377. کوش‎نامه. تصحیح جلال متینی. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــــ . 1370. بهمن‎نامه. ویراستۀ رحیم عفیفی. تهران: علمی و فرهنگی.

بانوگشسب‎نامه.1382. مقدّمه و تصحیح روح انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

بدرآبادی، سارا و منیره نصری حسنی. 1399. «بررسی کهن‎الگو در منظومۀ حماسی سوسن‎نامه». کنفرانس بین‎المللی تحقیقات در مطالعات زبان و ادبیات. صص41ـ29.   

بری، مایکل. 1385. تفسیر مایکل بری بر هفت پیکر نظامی. ترجمۀ جلال علوی‎نیا. تهران: نی.

بهار، مهرداد. 1374. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: اساطیر.

خواجوی کرمانی، محمودبن علی. 1386. سام‎نامه. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.

خوارزمی، حمیدرضا. 1394. «یکی از ژرف‎ساخت‎های آزمون همسرگزینی در حماسۀ ملّی و بن‎مایۀ برون همسری». ادبیّات پهلوانی. س 2. ش4. صص29ـ52. 

دادفر، نغمه. 1393. «اسطورۀ داوری ایزی به وسیلۀ آتش در شاهنامه». ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره10. ش34. صص65-43.

 DOR:  20.1001.1.20084420.1393.10.34.2.5

دادگی، فرنبغ. 1385. بندهشن. به کوشش مهراد بهار. تهران: طوس.

دوستخواه، جلیل. 1380. حماسۀ ایران یادمانی از فراسوی هزاره‎ها. تهران: آگه.

رضی، هاشم.1392.  آیین مغان (پژوهشی دربارۀ دین‎های ایران باستان). تهران: سخن.

روزنبرگ، دونّا. 1379. اساطیر جهان. ترجمه عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

زرین‎کوب، عبدالحسین. 1381. آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‎های شکار شده. تهران: طهوری.

شوالیه، ژان و گربران، آلن. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

طرسوسی، ابوطاهربن حسن. 1389. داراب‎نامه. به کوشش ذبیح‌الله صفا. تهران: علمی و فرهنگی.

فرامرزنامه.1382. به اهتمام مجید سرمدی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

فرخی، باجلان. 1379. «اسطوره و آیین». کتاب ماه هنر. ش 25 و 26. صص 36-41.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی‌مطلق. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

قائمی، فرزاد. 1393. «نقد و تحلیل ساختار آیینی اسطوره سیاوش (مقایسه سیاوش ـ سیاوشان با تراژدی ـ دیونیسیا برمبنای نظریۀ اسطوره و آیین». مجلۀ نقد ادبی. دوره 7. ش 25. صص62ـ31.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1384.  آب و آیینه. تبریز: آیدین.

گیلگمش. 1392. ترجمۀ داوود منشی‎زاده. تهران: دات.

مجمل‎التواریخ والقصص. 1348. به تصحیح محمّدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب.

مختاری غزنوی، عثمان‌بن عمر. 1377. شهریارنامه. به کوشش غلامحسین بیگدلی. تهران: پیک فرهنگ.

مسکوب، شاهرخ. 1374. تن پهلوان و روان خردمند. تهران: طرح نو.

معین، محمّد. 1384. مزدیسنا و ادب پارسی. به کوشش مهدخت معین. ج2. چ 2. تهران: دانشگاه تهران.

منوچهرخان حکیم. 1384. اسکندرنامه. تهران: میراث مکتوب.

مؤذن‎جامی. محمدمهدی. 1388. ادب پهلوانی. تهران: ققنوس.

نولدکه، تئودور. 1384. حماسۀ ملّی ایران. ترجمۀ بزرگ علوی. تهران: نگاه.

یسنا اوستا. 1381. تألیف ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.

یشتها. 1381. تألیف ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.

ویسپرد. 1381. تألیف ابراهیم پورداود و جیمز دارمستتر. تهران: اساطیر.

وندیداد. 1381. تألیف ابراهیم پورداود و جیمز دارمستتر. تهران: اساطیر.

همیلتون، ادیت. 1376. سیری در اساطیر یونان و رُم. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

هومر. 1387. ایلیاد و اودیسه. ترجمه سعید نفیسی. تهران: هرمس.

هینلز، جان راسل. 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر.

 

English Sources

Segal. Robert. 2004. Myth: A Very Short Introduction. Oxford. Oxford UP.

Graf, Fritz. 1993. Greek Mythology. Tr. Thomas Marier. Baltimore: Johns Hopkins University Press.