واکاوی شاخص‌های تراکم در محلات شهری جهت مهار پراکنده رویی (مطالعه موردی: منطقه 2 تهران)

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 57، اسفند 1401، صفحه 1-27   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

محمد مولائی قلیچی^{* 1}؛ هادی جوادزاداقدم²؛ رضا جهان بین³؛ نصراله کاردگر⁴

¹پژوهشکده دانشنامه نگاری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران

²دکترای برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز ، ایران

³دکتری برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز ، ایران

⁴کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

امروزه با توجه به این که برنامه‌ریزی توسعه کالبدی شهر، به عنوان یک ضرورت اساسی در برنامه‌های توسعه شهری محسوب می‌شود، پراکنده‌رویی شهری به عنوان یکی از محوری ترین بحث‌ها در سراسر جهان مطرح است. این پدیده در اثر برهم کنش عوامل متعددی ظاهر می‌گردد و یکی از راهکارهای مدیریت، کنترل و کاهش اثرات منفی آن، شناسایی همین عوامل اثرگذار در بروز پدیده پراکنده رویی در شهرهاست. از این رو شناخت عوامل موثر در شکل‌گیری و گسترش شهرها می‌تواند در اتخاذ تصمیم‌های مناسب برای آینده آن‌ها کمک نماید. شهر تهران به عنوان پایتخت کشور طی سال‌های گذشته از نظر فیزیکی روند رو به رشد فزاینده‌ای را تجربه کرده است. به دلیل رانت‌های حاصل از رشد پراکنده و دست‌اندازی به اراضی اطراف که منجر به بروز ناهنجاری‌هایی در فرآیند رشد فیزیکی آن شده ، درک مکانیزم روند گسترش فیزیکی این شهر، از اهم اهداف تحقیق حاضر است. این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی می‌باشد. در این راستا با تجزیه و تحلیل داده‌های تراکمی رشد هوشمند، شامل متوسط طبقات، ضریب تراکم، متوسط سطح اشغال مسکونی، تراکم خالص مسکونی (نفر در هر هکتار)، متوسط سطح مسکونی (مترمربع)، مساحت زمین مسکونی (هزار مترمربع)، تراکم ناخالص جمعیتی (نفر در هر هکتار)، تعداد قطعه مسکونی در محلات 14 گانه منطقه2 شهرداری تهران با استفاده از مدل تحلیلی الکتر و آنتروپی به بررسی موضوع پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

پراکنده‌رویی؛ شاخص‌های تراکمی؛ الکتر؛ منطقه 2 تهران

مراجع

Abbasi, S. (2021). A comparative study of the effect of fluid and traditional building density on residents' satisfaction level (case study: Ramsar and Babolsar), M.Sc. thesis, School Of Architecture And Environmental Design, Iran University of Science and Technology. (In Persian)

Amer, M., Mustafa, A., Teller, J., Attia, S. & Reiter, S. (2017). A Methodology to Determine the Potential of Urban Densification Through Roof Stacking. Sustainable Cities and Society, 35: 677–691.

Asgharpour, M.J. (2004). Multi-criteria decision making, third edition, Tehran, University of Tehran Press. (In Persian)

Ataei, M., (2008), Selecting Alumina-Cement Plant Location By ELECTRE Approach. Int. J. Eng. 19, 55–63. (In Persian)

Banai, R. (2013). The metropolitan region: from concepts to indicators of urban sustainability. Journal of Urbanism: International Research on Placemaking and Urban Sustainability, 6(1), 1–23.

Banai, R. (2020). Pandemic and the planning of resilient cities and regions. Cities, 106 (102929).

Bibri, S.E., Krogstie, J., & Kärrholm, M. (2020). Compact city planning and development: Emerging practices and strategies for achieving the goals of sustainability. Journal of developments in the built environment, 4, 1-10.

Churchman, A., (1999). Disentangling the concept of density. J. Plann. Lit. 13 (4), 389–411.

Dovey, K., Pafka, E. (2014). The urban density assemblage: Modelling multiple measures. Urban Des Int. 19, 66–76.

Droin A., Wurm M., & Taubenbock H. (2023). The individual walkable neighborhood - evaluating people-centered spatial units focusing on urban density. Journal of Computers, Environment and Urban Systems, 99, 1-10.

Dunnning, R., Hickman, H. & While, A. (2020). Planning Control and the Politics of Soft Densification. Town Planning Review, 91(3): 305–324.

Eggimann, S., Wagner, M., Ho, Y. N., Züger, M., Schneider, U. & Orehounig, K. (2021). Geospatial Simulation of Urban Neighbourhood Densification Potentials. Sustainable Cities and Society, 103068.

Fathali, J., & Mirjalali, F. (2010). Location of the airport of semnan province by using topsis and center problem, Journal of transportation research, 6(4), 341. (In Persian)

Forghani, A. & Pourebrahim, A. (2008), Problems of locating industrial centers, Journal of Training and Scientific in Tadbir management,19(196), 49-53. (In Persian)

Ghaedrahmati. S., Bastanifar, I.. & Soltani L. (2011). A Survey of Density Effect on the Vulnerability of Earthquake in Isfahan City (Fuzzy Approach). Geography and Environmental Planning Journal, 41(1), 107-122. (In Persian)

Gehl, J. (2010). Cities for people. Island Press.

Gholamian, S. (2022). Evaluation of the impact of building density on social sustainability (case study: Maragheh city), M.Sc. thesis, Faculty of Humanities, University of Maragheh. (In Persian)

Hess, G.R. (2001), Just what is Sprawl Anyway? www.4.ncsuedu/grhess.

Jacobs, J. (1961). The death and life of great American cities. New York: Random House.

Jenks, M., Jones, C., (2010). Dimensions of the Sustainable City (Volume 2). SpringerLink, London.

Malekhussaini A., (2006), Analysing the organization of space in Markazi province, Amayesh Journal, (Issue 1). (In Persian)

Momeni, M., & Esmaelian, M. (2007). Application of simulation in uncertainty of multicriteria decision making. Management Research in Iran, 10(4), 231-251. (In Persian)

Montgomery, J. (1998). Making a city: Urbanity, vitality and urban design. Urban Design, 3(1), 93–116.

Moroni, S. (2016). Urban density after Jane Jacobs: the crucial role of diversity and emergence. City, Territory and Architecture, 3(1), 1–8.

Mouratidis, K. (2018). Is compact city livable? The impact of compact versus sprawled neighbourhoods on neighbourhood satisfaction. Urban Studies, 55(11), 2408–2430.

Mouratidis, K. (2019). Compact City, urban sprawl, and subjective well-being. Cities, 92, 261–272.

Mitrany, M. (2005). High density neighborhoods: Who enjoys them? GeoJournal, 64(2), 131–140.

Nadeem, M., Aziz, A., Al-Rashid, M. A., Tesoriere, G., Asim, M., & Campisi, T. (2021). Scaling the Potential of Compact City Development: The Case of Lahore, Pakistan. Sustainability, 13(9), 5257.

Ogrodnik, K. Indicators of the compact city concept-necessary data and the possibility of application. Archit. Civ. Eng. Environ. 2019, 12, 23–36.

Pafka, E. (2020). Multi-scalar urban densities: from the metropolitan to the street level. Urban Design International, 1-11.

Paköz, M. Z., & Işık, M. (2022). Rethinking urban density, vitality and healthy environment in the post-pandemic city: The case of Istanbul. Cities, 124, 103598.

Rocha, J., Mazzeo, N., Piaggio, M. & Carriquiry, M. (2020). Seeking Sustainable Pathways for Land Use in Latin America. Ecology and Society, 25(3).

Roy, B., (1991), The Outranking Approach and the Foundation of ELECTRE Methods, Theory and Decision,31,pp 49-73.

Saravand Consultant Engineers, (2006), Detailed plan of region 2 of Tehran, Tehran. (In Persian)

Sarkar, C., Webster, C., & Gallacher, J. (2014). Healthy cities: Public health through urban planning. Edward Elgar.

Shakarami, K., Rahnama, M., Shokouhi, M. (2021). Analysis of the Spatial Development of Karaj Urban Form with Futures Studies Approach. Spatial Planning, 11(4), 121-144. (In Persian)

Shabani, M. A., Hooshmand, M., Naji Meidani, A. A., & Ghorbani, M. (2022). The Spatial Spillover Effects of Urbanization on the Convergence of Iranian Provinces (beta Spatial Convergence). Journal of Economics and Regional Development, 29(23). (In Persian)

Sudhira, H.s, et al, (2003), Urban growth analysis using spatial temporal data, Journal of society of remote sensing. volume 31.

Turok, I., & McGranahan, G. (2013). Urbanization and economic growth: the arguments and evidence for Africa and Asia. Environment and Urbanization, 25(2), 465–482.

Webster, C. (2021). How high can we go? Urban density, infectious versus chronic disease, and the adaptive resilience of cities. The Town Planning Review, 92(1), 123–130.

Zhang, T (2000), Land Market and Government. s Role in Sprawl, Cities, Vol. 17, No. 2.