نگاهی به دگردیسی نشانه‌ها در اندیشۀ شعری فروغ فرخزاد

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 44، آبان 1401، صفحه 42-59   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مصطفی باقری^{* 1}؛ زهرا اسحقی²؛ احمد فروزانفر³؛ نازیلا خسروی ترنیک⁴

¹دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران.

²دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

³دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

⁴دبیر آموزش و پرورش، مشهد، ایران

چکیده

از آنجایی که نظام نشانه‌ها، به دلیل تغییر ساختارهای اجتماعی، دائماً در حال تغییر و تحوّل‌اند، توجّه به استحالۀ نشانه‌ها در شعر یک شاعر خاص می‌تواند برای شناخت زمینه‌های دلالتی متغیّر نشانه‌ها، راهگشا باشد. این پژوهش از طریق زبان مجموعه اشعار فروغ فرخزاد، زمینۀ تبیین و درک احساس‌های ذهنی او را که به­عنوان نمودهایی از تجربه‌های بیرونی در زبان شعرش است، نشان داده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و با گزینش اشعاری از فروغ فرخزاد در دفترهای شعر «اسیر»، «دیوار»، «عصیان»، «تولدی دیگر»، «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» انتخاب گردیده است. پژوهشگران در پی آن هستند که  اشعار فروغ فرخزاد در قاموس به کارگیری نشانه‌ها تا چه میزان بر ماهیت بیرونی مدلول‌ها پایبند بوده و در کجا این نشانه‌ها در هیأت نشانه‌های دیگر مستحیل شده‌اند؟ نتایج تحقیق نشان می‌دهد که معانی مستحیل شده در هشت مقولۀ شب، مرگ، خورشید، عشق، کمال‌گرایی، آب و مدلول‌های آن، درخت، پنجره بررسی گردیده است و نماد شب بیشترین بسامد تغییر و دگرگونی را داراست. در دفترهای «اسیر»، «دیوار» و «عصیان»، هنوز اثری از این شیوۀ گفتاری و نوع چینش خاص دال و مدلول‌ها دیده نمی‌شود و آنچه هست، تشبیه است و اندکی استعاره، امّا در اشعار مجموعه‌های «تولّدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد»، فروغ بسیاری از عناصر و مظاهر طبیعت را در جهت بیان اندیشه‌هایش، به‌صورت نمادین و مستحیل در مدلول‌های متنوّع و مختلف بیان می‌دارد.

کلیدواژه‌ها

نشانه‌شناسی؛ فروغ فرخزاد؛ استحاله؛ دگرگونیِ معنایی

مراجع

منابع

احمدی، بابک (1370). ساختار و تأویل متن، نشانه‌شناسی و ساختارگرایی. چاپ دوم. تهران: مرکز.

احمدی، بابک (1372). از نشانه‌های‌ تصویری‌ تا‌ متن. تهران: مرکز.

اسفندیاری، علی (1386). مجموعۀ کامل اشعار نیما. تدوین سیروس طاهباز. چاپ سوم. تهران: نگاه.

امامى، نصرالله (1382‌). ساختارگرایى‌ و نقد ساختارى. اهواز: رسـش.

باقی‌نژاد، عباس (1387). تأملی در ادبیّات امروز. تهران: پارسه.

پورنامداریان، تقى (1389). خانه‌ام ابرى است. چاپ سوم. تهران: مروارید.

پورنامداریان، تقی (۱۳۹۱). بررسی و تأویل چند نماد در شعر معاصر. مجلۀ ادبیات پارسی معاصر. 2 (1)، 48-25.

ترابی، ضیاءالدّین (1375). فروغی دیگر. تهران: دنیای نو مینا.

جلالی، بهروز (1377). جاودانه زیـستن، در اوج مـاندن (فروغ فرّخزاد). چاپ سوم. تهران: مروارید.

چندلر، دانیل (1387). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. چاپ دوم. تهران: سورۀ مهر.

داد، سیما (1387). فرهنگ اصطلاحات ادبى. چاپ سوم. تهران‌: مـروارید‌.

زرّین‌کوب، حمید (1385). چشم‌انداز شعر نو فارسی. تهران: توس.

ژنت‌، ژرار (1380). ساختارگرایى و نقد ادبى؛ (ساختارگرایى، پساساختارگرایى و مطالعات ادبى). ترجمۀ فرزان سجودى. مجلّۀ حوزه‌ هنرى پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامى. 4 (6)، 158-145.

شریفیان، مهدی؛ جعفری، سید حسین (۱۳۹۵). هنجارگریزی معنایی در شعر فروغ فرخزاد. پژوهشنامۀ ادبیات معاصر ایران. پیش‌شماره (1)، 59-37.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن.

شمیسا، سیروس (1376). نگاهی به فروغ فرّخزاد. چاپ سوم. تهران: مروارید.

شمیسا، سیروس (1383). انواع ادبی. چاپ چهارم. تهران: میترا.

شمیسا، سیروس (1390). مکتب‌های ادبی. چاپ چهارم. تهران: قطره.

صـفوى، کورش (1388). عملکرد نشانۀ زبان در‌ آفرینش متن ادبى. فصلنامۀ زبان و ادب پارسى. 9 (41)، 21-9.

علوی‌مقدّم، مهیار (1379). زبان ادبی و نظام نشانه‌ها. مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس زبانشناسی نظری و کاربردی. به کوشش سیدعلی میرعمادی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

فرخزاد، فروغ (۱۳۷۹). دیوان اشعار. با مقدّمۀ بهروز جلالی. تهران: مروارید.

کالر، جاناتان (1379). فردینان دو سوسور. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: هرمس.

کریمی‌حکّاک، احمد (1384). طلیعۀ تجدّد در شعر فارسی. ترجمۀ مسعود جعفری. تهران: مروارید.

کوپر، جی. سی. (1386). فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان. چاپ دوم. تهران: فرهنگ نشر نو.

گیرو، پی‌یر (1380). نشانه‌شناسی ترجمۀ محمد نبوی. تهران: آگاه.

مرادی کوچی، شهناز (1379). شناخت‌نامۀ فروغ فرخزاد. تهران: قطره.

مقدادی، بهرام (1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی، از افلاطون تا عصر حاضر. تهران: فکر روز.

نیکبخت، محمود (1373). از گمشدگی تا رهایی. اصفهان: مشعل.

 

Harrison. T. R. (2005). Principles of Internal Medicine. New York: McGrawHill.

Hawthorn, J. (1998). A Glossary of Contemporary Literary Theory. London: Arnold.