آرمان‌شهرهای اخوان ثالث

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 44، آبان 1401، صفحه 60-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

صادق فلاحی^*

استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، ارسنجان، ایران.

چکیده

اندیشۀ آرمان‌شهر یا مدینۀ فاضله، یکی از مقولاتی است که نخست در فلسفه بدان پرداخته شد و سپس در مکاتب فکری و هنری گوناگون مورد توجه قرار گرفت. آرمان‌شهر یعنی سرزمینی بی نقص و فرا واقعی که از بدی‌ها و کاستی‌های دنیای واقعی و جهان پیرامون ما خالی است و در آنجا آمال و آرزوهای بشری برآورده می شود. چنین اندیشه‌ای به‌تدریج در شعر و هنر و ادبیات رسوخ کرد و همچون گریزگاهی امن، منزل و مقصود عدّۀ کثیری از اندیشمندان و هنرمندان گردید.
افلاطون، اندیشۀ آرمان‌شهر را به صورت رسمی بنا نهاد و فلاسفۀ دیگر؛ چون ابن سینا و فارابی و خواجه نصیر آن را ادامه دادند، و سپس در حوزۀ ادبیات، به‌ویژه شعر، نفوذ یافت؛ به گونه‌ای که می‌توان شاعران آرمان‌شهر را نمایندگان ادبی این مقولۀ فلسفی دانست. در ادبیات آرمان‌شهری دورۀ معاصر، مهدی اخوان ثالث جایگاه ویژه و ممتازی دارد؛ زیرا شاعری آرمان‌‌گرا و جامعه‌محور است. در این مقاله، انواع آرمان‌شهر و نگاه ویژۀ اخوان ثالث به هر یک از آن‌ها را بررسی می‌گردد.
نتیجۀ پژوهش نشان داده می‌شود اخوان ثالث چه در کمیّت و چه در کیفیت، سرآمد دیگر شاعران آرمان‌شهری است. آرمان‌شهرهای اخوان، یا از جنس زمینی است یا از نوع آسمانی. قسم زمینی آن برآمده از ناخرسندی‌ها و دغدغه‌های این‌جهانی شاعر است و قسم آسمانی آن، زاییدۀ دغدغه‌های آن‌جهانی اوست. اخوان ثالث، هر یک از این آرمان‌شهرها را به اشکال و انواع گوناگون در اشعارخود مطرح کرده است. از آنجا که اندیشۀ آرمان‌شهر برآمده از برخی دغدغه‌ها و ناخرسندی‌های شاعر است، می‌توان گفت دین، جامعه، انسان، سیاست و ایران باستان، مقولات بنیادینی است که اخوان ثالث آرمان‌‌شهرهای خویش را بر آن‌ها بنا کرده است.

کلیدواژه‌ها

شعر؛ آرمان‌شهر؛ مهدی اخوان ثالث؛ مزدشت

مراجع

منابع

آشوری، داریوش (1387). دانشنامه سیاسی. چاپ شانزدهم. تهران: نشر مروارید.

اخوان ثالث، مهدی (1387). ارغنون. چاپ پانزدهم. تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی (1387)‌. تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم. چاپ هشتم. تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی (1387). آخر شاهنامه. چاپ بیست و سوم. تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی (1385). سواحلی و خوزیّات. چاپ دوم. تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی (1393). سال دیگر ای دوست ای همسایه. تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی (1387). سه کتاب. چاپ چهاردهم. تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی (1387). زمستان. چاپ بیست و پنجم. تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی (1387). از این اوستا. چاپ هفدهم. تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی (1387). درخت پیر و جنگل، چاپ چهارم. تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی (1387). ده نامه. چاپ دوم. تهران: زمستان.

اشرف‌زاده، رضا (1395). مدینۀ فاضله در منطق الطیر عطّار. فصلنامۀ تخصصی ربان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. 12 (5)، 182-163.

بهار، مهرداد (1362). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.

پاپکین، ریچارد؛ استرول، آوروم (1394). کلیات فلسفه. ترجمه جلال الدین مجتبوی. تهران: حکمت.

پیرنیا، حسن (1384). تاریخ ایران باستان. چاپ هفتم. تهران: نگاه.

جهادی، سید امیر (1394، شهریور ماه). بررسی و تحلیل آرمان‌شهر و ضد آرمان‌شهر در اندیشۀ اخوان ثالث. دهمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه محقق اردبیلی.

حافظ، خواجه شمس الدین محمد (1383). دیوان غزلیات. چاپ دهم. تهران: زوّار.

دوستخواه، جلیل (1370). اوستا کهن‌ترین سروده‌ها و متن‌های ایرانی. تهران: مروارید.

دهخدا، علی اکبر (1361). لغت‌نامه. چاپ دوم. تهران: روزنه.

زرشناس، شهریار (1394). درباره نیهیلیسم و سیر تطوّر آن. تهران: کانون اندیشه جوان.

سلطانی کوهبنانی، حسن؛ زمانی، زهرا (1393، دی ماه). جایگاه شعر و شاعران آرمان‌شهر مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو. هشتمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی. زنجان.

عالی عباس‌آباد، یوسف؛ سلیمانی، صدیقه (1393). جستاری در مفهوم آرمان‌شهر از دیدگاه مهدی اخوان ثالث. مدیریت شهری و روستایی. 13 (34)، 372- 359.

فاستر، مایکل ب (1358). خداوندان اندیشه‌های سیاسی. ترجمه جواد شیخ الاسلامی. تهران: امیرکبیر.

قائمی، فرزاد (1386). انواع و نمودهای ادبیات آرمان‌شهری در ادبیات کلاسیک. ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد مشهد)، 4 (15 و 16)، 305-287.

نفیسی، محمود (1368). سیری در اندیشه‌های اجتماعی مسلمین. تهران: امیری.