نقش ویژگی‌های شخصیتی حضرت آسیه (س) در زوال حکومت فرعون

زن و مطالعات خانواده

مقاله 10، دوره 15، شماره 58، اسفند 1401، صفحه 221-239   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jwsf.2022.1950218.1647

نویسندگان

احمد امیری^{* 1}؛ احد داوری چلقائی²

¹استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران ( نویسنده مسئول ) ahmadamiri@ iaut.ac.ir

²دکترای تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

قرآن کریم زنان را همچون مردان در سرنوشت جامعه مؤثر می‌داند، ازاین‌رو برخی ویژگی‌های آن‌ها را به نیکی یاد کرده و بعضی نکات اعتقادی، اخلاقی و رفتاری آن‌ها را برشمرده است، آسیه (س)، همسر فرعون از جمله این زنان است که قرآن، دو مرحله حساس و تأثیرگذار از زندگی وی را روایت کرده است که بیانگر نقش مهم زنان در مسائل اجتماعی - سیاسی است. پژوهش حاضر با تحلیل آیات مربوط به حضرت آسیه (س) و با بهره‌گیری از منابع تاریخی، روایی و تفسیری، در پی تبیین نقش ویژگی‌های شخصیتی حضرت آسیه (س) در زوال حکومت فرعون و پیروزی حضرت موسی (ع) می‌باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد حضرت آسیه (س)، ابزار تحقق اراده الهی در نجات جان موسی (ع) بوده و حضور فعال و بصیرت بخش در عرصه‌های سیاسی - اجتماعی داشته است و به‌عنوان یکی از نزدیک‌ترین افراد به فرعون، با ایمان به موسی (ع)، ابهت فرعون را شکسته و برای همه مردان و زنان عصر خویش و عصرهای بعد، در آزاداندیشی و استقلال فکری و عدم تأثیرپذیری از فساد محیط، الگو می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

زنان قرآنی؛ آسیه (س)؛ حضرت موسی (ع)؛ فرعون؛ قرآن کریم

مراجع

قرآن کریم (ترجمه محمدمهدی فولادوند، 1373، تهران، دفتر مطالعات و معارف اسلامی)

نهج‌البلاغه (شریف رضی، محمد بن حسین، 1429 ق، تحقیق صبحی صالح، قم،‌ هجرت)

آل رسول، سوسن و محمد خانی، طیبه، (1390)، «اصول مؤثر در روابط صمیمانه همسران با الگو برداری از اسوه های قرآنی و همسران بهشتی»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 52.

آلوسی، محمود، (1415 ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه.

ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، (1385 ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر - دار بیروت.

ابن بابویه، محمد بن علی، (1362)، الخصال، قم، جامعه مدرسین.

ابن بابویه، محمد بن علی، (1385 ق)، علل الشرائع، قم، کتاب فروشی داوری.

ابن جوزی‏، عبد الرحمن بن علی، (1412 ق)، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دار الکتب العلمیة.

ابن حبیب‏، محمد بن حبیب، (بی‌تا)، المحبر، بیروت، دار الآفاق الجدیدة.

ابن عاشور، محمد بن طاهر، (۱۹۸۴ م)، التحریر و التنویر، تونس، دار التونسیة للنشر.

ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر، (1408 ق)، البدایة والنهایة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.

ابن ‏عطیه، عبدالحق بن غالب‏، (1422 ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت‏، دار الکتب العلمیة-منشورات محمد علی بیضون‏.

ابوالفتوح رازى، حسین بن على‏، (1408 ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏، مشهد مقدس‏، بنیاد پژوهشهاى اسلامى‏ آستان قدس رضوى.

امین پور، صالح؛ خدائی، سنور؛ شفیع، بیان، (1397) «نقش زنان پس از انقلاب و استقرار نظام مشروطه»، آفاق علوم انسانی، شماره 13.

بازرگان، عبدالعلی، (1372)، نظم قرآن، تهران، انتشارات قلم.

بخاری، محمد بن اسماعیل، (1410 ق)، صحیح البخاری، قاهره، وزارة الاوقاف جمهوریة مصر العربیة و لجنة إحیاء کتب السنة المجلس الاعلی للشئون الاسلامیة.

بختیار، مریم و رضایی، اکرم، (1391)، «بررسی مقام و جایگاه زن در اسلام و مسیحیت»، زن و فرهنگ، شماره 11.

بهجت‌پور، عبدالکریم، (1390)، همگام با وحی، قم، تمهید.

بهجت‌پور، عبدالکریم، (1394)، شناخت نامه تنزیلی سوره های قرآن کریم، قم، تمهید.

بیات، فاطمه، (1394)، بررسی شخصیت حضرت آسیه (س) (ع) از دیدگاه آیات و روایات، همدان، شهر دانا.

بیضاوى، عبدالله بن عمر، (1418 ق)؛ أنوار التنزیل و أسرار التأویل/ تفسیر البیضاوى، بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی.

ثقفی، ابراهیم بن محمد، (1410 ق)، الغارات، قم، دار الکتاب الإسلامی.

جوادی آملی، عبدالله، (1388)، نسیم اندیشه، قم، اسراء.

جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۸۹ الف)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء.

جوادی آملی، عبدالله، (1389 ب)، توحید در قرآن، قم، اسراء.

حجتی، سید محمد باقر، (1366)، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهگ اسلامی.

خراسانی، لطف اله، (1392)، فرهنگ آفرینی قرآن، قم، بوستان کتاب.

راش، م، (1381)، جامعه و سیاست، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، انتشارات سمت.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (۱۴۱۲ ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت / دمشق، دار القلم / الدار الشامیة.

رضایی اصفهانی، محمد علی، (1392)، منطق تفسیر قرآن، قم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی (صلی الله علیه و آله).

زمخشرى، محمود بن عمر، (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، بیروت‏، دار الکتاب العربی.

زمردی، حمیرا؛ حکیما، فاطمه، (1392)، «نقد تأویلی جایگاه آسیه (س) (س) در متون عرفانی از قرن چهارم تا پایان قرن هفتم»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 31.

سمرقندى، نصر بن محمد، (1416 ق)، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم‏، بیروت‏، دار الفکر.

شلبی، محمود، (1412 ق)، حیاة آسیة امراة فرعون، بیروت، دار الجیل.

صادقى تهرانى، محمد، (1406 ق)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، ‏ قم‏، فرهنگ اسلامى.

صانع پور، مریم، (1396)، «حضور مادرانه زنان در قدرت و سیاست»، پژوهش نامه زنان، سال هشتم، شماره اول.

طالقانی، محمود، (1362)، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار.

طباطبایی، محمدحسین، (۱۴۱۷ ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرانی، سلیمان بن احمد، (2008 م)، التفسیر الکبیر/ تفسیر القرآن العظیم، اربد، دار الکتاب الثقافی.

طبرسی، حسن بن فضل، (1412 ق)، مکارم الأخلاق، قم، شریف رضی.

طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو.

طبرى، محمد بن جریر، (1412 ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن / تفسیر الطبرى، بیروت‏، دار المعرفة.

طبری‏، محمد بن جریر، (1387 ق)، تاریخ الأمم و الملوک / تاریخ الطبری، بیروت، دار التراث.

طوسی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

علویان کرانی، سیده طاهره، (1391)، «ویژگی‌های برجسته زنان مؤمنه مطرح شده در قرآن کریم و نقش آن ویژگی‌ها در زندگی از دیدگاه آیات و روایات»، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم حدیث، به راهنمایی کاظم قاضی زاده، دانشکده علوم حدیث تهران.

فخر رازی، محمد بن عمر، (۱۴۲۰ ق)، التفسیر الکبیر / مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

فراهیدی، خلیل بن احمد، (۱۴۰۹ ق)، کتاب العین، قم، هجرت.

فضل‌الله، محمدحسین، (۱۴۱۹ ق)، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر.

قرائتی، محسن، (1389)، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.

قرشی بنابی، علی‌اکبر، (1375)، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت.

قطب، سید، (۱۴۱۲ ق)، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق.

کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله، (بی‌تا)، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران، کتابفروشی اسلامیه.

کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله‏، (1423 ق)، زبدة التفاسیر، قم‏، مؤسسة المعارف الإسلامیة.

کتاب مقدس.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، (1403 ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.

مدرسی، محمدتقی، (۱۴۱۹ ق)، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین.

مدنی، بتول، (1392)، «نقش زنان در جنگ‌های عصر حکومت امام علی علیه السلام»، فرهنگ پژوهش، شماره 13.

مسعودی، عبد الهادی، (1384)، روش فهم حدیث، تهران، سمت و دانشکده علوم حدیث.

مصطفوى، حسن، (1368)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مقاتل بن سلیمان، (1423 ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة.

مکارم شیرازی، ناصر، (1382)، مثال‌های زیبای قرآن، قم، نسل جوان.

مؤمن، رقیه السادات؛ غروی نائینی، نهله؛ شاکری گلپایگانی، طوبی، (1395)، «عرصه‌های حضور نظامی زنان در حکومت علوی»، پلیس زن، شماره 25.

میبدى، احمد بن محمد، (1371)، کشف الاسرار و عدة الابرار معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصارى، تهران‏، امیر کبیر.

نجار زادگان، فتح الله، (1391)، معناشناسی رب در نظام تعالیم وحی، قم، نشر مورخ.

نسائی، احمد بن علی، (1411 ق)، السنن الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.

نصیری، حلیمه، (1394)، «بررسی تطبیقی برخی از مسائل زنان در اسلام، مسیحیت و یهودیت»، مطالعات پژوهشی زنان، سال دوم، شماره 3.

نعمانی، محمد بن ابراهیم، (1397 ق)، الغیبة، تهران، نشر صدوق.

واعظی، احمد، (1383)، «ساحت‌های معنا پژوهشی»، حوزه و دانشگاه، شماره 39.

هاشمی فر، نفیسه، (1385)، «بررسی و تحلیل شخصیت آسیه (س) در آیات و روایات»، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی علی‌احمد ناصح، دانشگاه قم.

یزدان مدد، فاطمه، (1389)، «بررسی شخصیت آسیه (س) (س) از دیدگاه و روایات»، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی سیدمحمود طیب‌حسینی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی قم.

یوسفیان، زهرا، (1394)، «بررسی عرصه‌های حضور زنان در دوره حکومت امام علی علیه السلام»، نامه جامعه، شماره 116.

یاقوت حموی‏، ی‍اق‍وت‌ ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌، (1995 م)، معجم البلدان، بیروت، دار صادر.