بررسی تطبیقی چگونگی استفاده از قواعد نحوی و دستوری با رویکرد فرمالیستی در اشعار اخوان ثالث و ادونیس

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 10، دوره 16، شماره 64، دی 1401، صفحه 175-200   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2023.1974251.2490

نویسندگان

اعظم السادات هاشمیان شهری¹؛ محمد شاه بدیع زاده^{* 2}؛ رضا اشرف زاده³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد مشهد،دانشگاه آزاد اسلامی،مشهد،ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد مشهد،دانشگاه آزاد اسلامی،مشهد،ایران

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد مشهد،دانشگاه آزاد اسلامی ،مشهد،ایران

چکیده

هر شاعری برای آفرینش شعر خود به ناگزیر از برخی اصول و قواعد دستوری عدول می‌کند و همواره سعی‌اش بر این است تا معنی را به صورتی شفاف بیان کند؛ چرا که در غیر این صورت، گامی در بی‌مقداری شعر و شاعر برداشته است. یکی از راه‌های شناخت شعر هر شاعری توجه به قواعد نحوی و دستوری بکار رفته در آن شعر است، بررسی چگونگی روابط بین اجزا و عنصرهای یک جمله آن هم با در نظر گرفتن قواعدی که در درون ساختمان یک جمله با زبانی خاص مورد توجه قرار می‌گیرد، ساختار نحوی و دستوری هر شعری را مشخص می‌کند.

در این پژوهش تلاش شده است با روش تطبیقی و تحلیلی به بررسی چگونگی استفاده از قواعد نحوی و دستوری با رویکرد فرمالیستی در اشعار اخوان ثالث و ادونیس پرداخته شود؛ در این راستا جابجـایی عناصر جمله، حـذف، کابرد أفعال و .. در اشعار دو شاعر موردنظر بررسی شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که ادونیس در مولفه‌های خروج از قواعد نحوی، جابه‌جایی عناصر جمله، تقدیم و تاخیر و حذف عناصر جمله در مقایسه با اخوان، پیشتازتر است و اخوان در زمینۀ ‌کاربرد لغات و واژگان کهن فارسی و لغات آرکائیک توانسته است به هنجارگریزی نحوی بیشتری از ادونیس دست یابد.

کلیدواژه‌ها

قواعد نحوی؛ فرمالیسم؛ هنجارگریزی؛ اخوان ثالث؛ ادونیس

مراجع

اخوان ثالث، مهدی، ( 1369) ، ارغنون، چاپ هفتم، تهران: مروارید.

-اخوان ثالث، مهدی، ( 1369) ،بدایع و بدعت‌ها و عطا و لقای نیما یوشیج، چ 2، تهران: بزرگمهر.

-اخوان ثالث، مهدی، ( 1370) ، ترا این کهن بوم و بردوست دارم، چاپ سوم ، تهران.

-اخوان ثالث، مهدی، ( 1370) ، در حیاط کوچک پائیز در زندان ، چاپ سوم ، تهران: بزرگمهر.

-اخوان ثالث، مهدی، ( 1370) ، زمستان ، تهران: مروارید.

-اخوان ثالث ، مهدی ،( 1371) ، صدای حیرت بیدار، زیر نظر مرتضی کافی ، تهران: زمستان .

-اخوان ثالث، مهدی، ( 1379) ، از این اوستا، چاپ یازدهم ، تهران: مروارید.

-اخوان ثالث، مهدی، ( 1379) ، زندگی‌ می‌گوید اما باید زیست، چاپ نهم، تهران: زمستان .

-اخوان ثالث، مهدی، ( 1379) ،دوزخ اما سرد ، چاپ نهم، تهران: مروارید.

-اخوان ثالث ، مهدی ، ( 1381) ، آخر شاهنامه ، چاپ شانزدهم ، تهران: زمستان .

-ادونیس، علی احمد سعید( 2003) دیوان تنبّا ایّها الاعمی، بیروت: دارالساقی

-_______________(1996) الاعمال الشعریه/اغانی مهیار الدمشقی؛ دمشق: دار المهدی للثقافه و النشر.

________________(1998) فاتحه لنهایات القرن، بیروت: دار النهار للنشر

-انوری، حسن و حسن احمدی گیوی( 1375) دستور زبان فارسی، چاپ چهاردهم، تهران: فاطمی

-انوشه، حسن( 1376) فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

-بهار ، محمدتقی ( 1373) ، سبک‌شناسی‌، چاپ ششم ، امیرکبیر: تهران.

-پورنامداریان، تقی( 1389) خانه‌ام ابری است(شعر نیما از سنت تا تجدد) تهران: مروارید

-__________( 1381) سفر در مه( تاملی در شعر شاملو)، تهران: نگاه

-حسن‌لی، کاووس( 1383)  گونه‎های نوآوری در شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.

-جعفری قریه‌علی، حمید، دهقان، مرضیه ،( 1396) « بازخوانی موقعیت‌های قیدی و صفتی در تشخیص سبکی شعر اخوان ثالث»،  نشریۀ  ادب و زبان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 41 ، سال 20، ‌صص: 115-137

-چالشتری ، محمدحسّن ،«محکی بر کلمات مرکّب اخوان »  ( بی‌تا)  نشریه‌ی زبان و ادب فارسی،    

-خلیلی جهان تیغ، مریم( 1380) سیب باغ جان، تهران: سخن

-شفیعی کدکنی، محمدرضا ، ( 1373) ، موسیقی شعر ، چاپ چهارم، آگاه ، تهران.

-شمیسا، سیروس.(1384)  نگاهی به بدیع. تهران: میترا.

-صفوی، کوروش.(1390)  از زبان‌شناسی به ادبیّات. تهران: انتشارات‌ سورۀ مهر‌

-عباس، احسان( 2001) اتجاهات الشعر العربی المعاصر، الطبعه الثالثه، عمان: دارالشروق.

-علیپور، مصطفی( 1378) ساختار زبان شعر امروز، تهران: فردوس

- فتوحی ، محمود،( 1391) ، سبک‌شناسی ، نظریّه‌ها ، رویکردها و روش‌ها ، تهران: سخن.

-__________(1385) بلاغت تصویر، تهران: سخن

-مدّرسی ، فاطمه ، احمدوند، غلامحسّن ،(1384)  « بازتاب باستان‌گرایی در اشعار نیمایی اخوان ثالث» ، مجلۀ  علمی – پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، شمارۀ چهل و یک ، دورۀ  دوم ،صص: 45-72  

-وحیدیان کامیار، تقی( 1379) بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران: دوستان.