بینامتنیت دعای پنجاهم صحیفه سجادیه و قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 3، دوره 13، شماره 52، دی 1401، صفحه 33-48   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2023.1960941.2883

نویسندگان

کیوان احسانی^{* 1}؛ نوال حزباوی²

¹استادیار دانشگاه اراک

²دانشجوی دکتری دانشگاه اراک

چکیده

بینامتنی یکی از رویکردهای مورد توجه در پژوهش‌های دهه‌ اخیر در عرصه ادبیات است. بینامتنی، نظریه‌ای است که به بررسی رابطه بین دو متن می‌پردازد. قرآن کریم که در رأس میراث دینی قرار دارد، همواره سرچشمه اقتباس بسیاری از متون ادبی و دینی بوده است و صحیفه سجادیه که از آن به «اخت القرآن» تعبیر می‌شود، مفاهیم و تعابیر قرآنی بسیاری در آن تجلی یافته است. پژوهش حاضر به بررسی رابطه‌ بینامتنی قرآن و فرازهای دعای پنجاهم صحیفه سجادیه پرداخته و با روش توصیفی- تحلیلی به این نتیجه دست یافته است که بین آیات قرآن و کلام امام سجاد(ع) پیوند دوسویه و رابطه تنگاتنگی وجود دارد. امام(ع) در طول این دعا، از انواع بینامتنی ساختاری، مضمونی و واژگانی بهره برده‌اند به گونه‌ای که قرآن در درخواست‌هایشان تجلی یافته است و ساختار کلام او در این دعا، بیشتر از نوع بینامتنی مضمونی و نوع رابطه آن، از نوع نفی متوازی است.

کلیدواژه‌ها

بینامتنیت"؛ قرآن"؛ امام سجاد(ع)"؛ دعای پنجاهم"؛ "؛ صحیفه سجادیه"

مراجع

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.

صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی.

انصاریان، حسین، 1375ش، دیار عاشقان، تحقیق محسن فیض پور، تهران: دارالعرفان.

جمعه، حسین، 2003م، المسبار فی النقد الادبی، دمشق: اتحاد الکتّاب العرب.

دارابی، محمد بن محمد، 1379ش، ریاض العارفین فی شرح صحیفه سید الساجدین، با تعلیقات شیخ محمد تقی شریعتمداری، تحقیق حسین درگاهی، سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران: اسوه.

رضایی اصفهانی، محمد علی، 1387ش، تفسیر قرآن مهر، قم: پژوهش های تفسیر و علوم قرآن.

شیرازی، سید محمد، 1388ش، شرح الصحیفه السجادیه، قم: دارالعرفان.

طباطبایی، سید محمد حسین، 1374ش، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طیب، عبدالحسین، 1369ش، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.

عزام، محمد، 2005م، شعریه الخطاب السّردی، دمشق: منشورات اتحاد الکتّاب العرب.

قائمی نیا، علیرضا، 1393ش، بیولوژی نص، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

کریستوا، ژولیا، 1381ش، «کلام، مکالمه، رمان»، ترجمه: پیام یزدانجو، تهران: نشر آگه.

مدرسی چهاردهی، محمد علی، 1379ش، شرح صحیفه سجادیه، تهران: مرتضوی.

مدنی شیرازی، سید علی خان، 1409ق، ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین، تحقیق سد محسن حسینی امینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر، 1371ش، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

ممدوحی، حسن، 1392ش ، شهود و شناخت، قم: مؤسسه بوستان کتاب.

موسی، خلیل، 2000م، فی الشعر العربی الحدیث، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

موسوی، عباس علی، 1411ق، فی رحاب الصحیفه السجادیه، قم: دارالمرتضی.

نامور مطلق، بهمن، 1390ش، درآمدی بر نظریه بینامتنیت: نظریه­ها و کاربرد­ها، تهران: انتشارات سخن.

وعدالله، لیدیا، 2005م، التناص المعرفی فی شعر عزالدین المناصره، بی­جا: دارالمندلاوی.

مقالات

حلبی، احمد طعمه، 2007م، «اشکال التناص الشعری شعر البیاتی نموذجا»، نشریه الموقف الادبی، ع430، صص60-83.

سیفی، طیبه، 1390ش، «بینامتنی اشعار عبدالوهاب البیاتی با قرآن کریم»، پژوهش­های میان رشته­ای قرآن کریم، س2، ش2، صص71-79.

عباس زاده، حمید، 1389ش، «اقتباس قرآنی در نهج البلاغه»، نشریه مطالعات تفسیری، س1، ش1، صص38-55.

مسبوق، مهدی، بیات، حسین، 1392، «بینامتنی قرآنی در اشعار احمد شرقی»، نشریه نقد ادب معاصر عربی، یزد، س 2، ش2،  205-224.

میرزایی، فرامرز و ماشاءالله واحدی، 1388ش، «روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر»، نشریه ادب و زبان فارسی، ش 22.