شأن شناختی قصص قرآن در زبانِ دین، از منظر علامه طباطبایی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 4، دوره 13، شماره 52، دی 1401، صفحه 49-64   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2023.1929675.2534

نویسندگان

آرزو زارع زاده^{* 1}؛ بابک عباسی²؛ علیرضا دارابی³

¹دانشجوی دکتری رشته کلام- فلسفه دین و مسائل جدید کلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

²استادیار گروه فلسفه، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.(نویسنده مسئول)

³استادیار گروه فلسفه، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

از منظر ناشناخت‌گرایان گزاره‌های دینی توصیف‌گر حقایق معنوی و واقعیات عینی نیستند و در برخی آراء معنادار هم تلقی نمی‌شوند. در این نگرش داستان‌های دینی نیز اشاره‌ای به واقعیت ندارند؛ بلکه به مقاصد دیگری بیان شده‌اند. در این راستا توجه به جنبه‌های عملی گزاره‌های دینی اهمیت بیشتری دارد. عمده متفکران اسلامی مانند علامه طباطبایی معتقد به شأن شناختی زبان دین هستند. از منظر علامه طباطبایی تمام گزاره‌های دینی، معنادار و حقیقی قلمداد می‌شوند و قصص قرآن نیز از جمله گزاره‌های تاریخی هستند که به عنوان اِخبار از حقایق گذشته یا تمثیل از نوع حقیقی بیان شده‌اند. این نوشتار با روش توصیفی_ تحلیلی به یک سؤال اصلی پاسخ می‌دهد: از منظر علامه طباطبایی قصص قرآنی دارای چه شأنی در زبان دین است؟ جهت پاسخ به این سؤال اصلی، پس از بررسی شأن شناختی زبان دین از منظر متفکران اسلامی و غربی به نظرات علامه طباطبایی پیرامون زبان دین در قصص قرآنی پرداخته می-شود.

کلیدواژه‌ها

زبان دین؛ واقع‌نمایی؛ معناداری؛ قصص قرآن؛ علامه طباطبایی

مراجع

قرآن کریم

استیور، دان آر. 1393ش، فلسفه زبان دینی، ترجمه ابوالفضل ساجدی، قم: نشر ادیان.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. 1420ق، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.

بلاغی، عبدالحجت. 1386ش، حجه التفاسیر و بلاغ الاکسیر، قم: حکمت.

پترسون، مایکل تاد و دیگران. 1379ش، عقل و اعتقاد دینی: درآمدی بر فلسفه دین، ترجمه ابراهیم سلطانی، احمدبن‌محمدمهدی نراقی، تهران: انتشارات طرح نو.

تفتازانی، سعیدالدین. 1411ق، مختصرالمعانی، قم: دارالفکر.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ش، تسنیم، قم: اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1392ش، دین شناسی، قم: اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ب، قرآن در قرآن، قم: اسراء.

خلف الله، محمد. 1999م، الفن القصصی فی القرآن الکریم‌، شرح خلیل عبدالکریم، بیروت: انتشارات العربی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، دمشق- بیروت: دارالشامیه-دارالعلم.

رشیدرضا، محمد. 1990م، تفسیر القرآن الکریم(المنار)، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.

ساجدی، ابوالفضل. 1383ش، زبان دین و قرآن، قم: انتشارات موسسه امام خمینی.

سعیدی روشن، محمدباقر. 1391ش، زبان قرآن و مسائل آن، تهران: سمت.

طاهری، محمد. 1397ش، زبان قرآن در اندیشه علامه طباطبایی با رویکرد انتقادی به نو معتزله، قم: نشر معارف.

طباطبایی، محمدحسین. 1364ش، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.

طباطبایى، محمدحسین. 1362ش، اعجاز قرآن، تهران: مرکز نشر فرهنگى رجاء.

طباطبایى، محمدحسین. 1374ش، ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر تبلیعات اسلامی حوزه علمیه.

طباطبایى، محمدحسین. 1388ش، رسائل توحیدی، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه.

طباطبایى، محمدحسین. 1378ش، شیعه در اسلام؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه.

طباطبایى، محمدحسین. 1423ق، طریق عرفان (ترجمه رسالة الولایه)، مترجم صادق حسن­زاده، قم، بخشایش.

طباطبایى، محمدحسین. (1387ب)، قرآن در اسلام؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه.

طبرسی، فضل الله بن حسن. 1360، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه علی صحت، حسین نوری همدانی و جمعی از مترجمان، تهران: انتشارات فراهانی.

طبری، محمدبن جریر. 1412ق، جامع البیان، بیروت: دارالمعرفه.

طریحی، فخرالدین. 1375ش، مجمع البحرین، تهران: انتشارات مرتضوی.

علیزمانی، امیر عباس. 1395ش، سخن گفتن از خدا، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمدبن عمر. 1420ق، مفاتح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی.

قرشی، سید علی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب اسلامیه.

مراغی، احمد مصطفی.(بی­تا)، تفسیر مراغی، بیروت: دارالفکر.

    مصباح یزدی، محمد تقی. 1366ش، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

مطهری، مرتضی. 1393ش، سیری در سیره نبوی، قم: صدرا.

مطهری، مرتضی. 1385ش، مجموعه آثار جلد 16، قم: صدرا.

مظفر، محمدرضا. 1392ش، منطق، ترجمه علی شیروانی، قم: دارالعلم.

مغنیه، محمد جواد. 1424ق، تفسیر الکاشف، قم: موسسه دارالکتاب الاسلامی.

مکارم شیرازى، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.

مقالات

سعیدی روشن، محمدباقر، 1396ش، «واقع گرایی و صدق گزاره های دینی با کدام ساز وکار؟» قبسات، سال بیست و دوم شماره 83 بهار .

علی تبار فیروزجایی، رمضان. 1388ش، «فطرت نمونی زبان دین و قرآن»، آیین حکمت، سال اول، شماره2، زمستان.

مقدسی، یوسف و طالبی قره­قشلاقی، جمال. 1398،«زبان و اسلوب­های بیانی در داستان­های قرآنی»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال دهم، شماره 40، زمستان.

 

Hick, John(1993), Religious Realism and Non-Realism: Defining the Issue, ed Joseph Runzo, Uk: the Macmillan Press.

Phillips,D. Z.(1976) The Concept of Prayer, London:  Routledge and Kegan Paul.