معراج و جلوه‌های عرفانی آن در خمسه امیرخسرو دهلوی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 15، شماره 54، خرداد 1402، صفحه 43-63   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2023.1961690.1630

نویسندگان

نورماه جمعه پور¹؛ جواد کبوتری^{* 2}؛ محمد شفیعی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد گچساران، دانشگاه آزاد اسلامی، گچساران، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهدشت، دانشگاه آزاد اسلامی، دهدشت، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گچساران، دانشگاه آزاد اسلامی، گچساران، ایران

چکیده

یکی از مباحث عرفانی کلامی در ادب فارسی، مسئله‌ی معراج و کیفیّت انجام آن است؛ توجه امیرخسرو دهلوی به این مسئله نشان از جایگاه آن در فکر و روش این شاعر برجسته‌ی فارسی دارد. مسئله‌ی معراج در آثار امیرخسرو تنها به عنوان یک مسئله‌ی دینی و کلامی مطرح نشده و ابعاد و جنبه‌های عرفانی فراوانی دارد؛ نشان دادن و اشاره به وجوه مختلف عرفانی آن هدف این تحقیق می‌باشد. به هر حال معراج یکی از بن‌مایه های فکری خاص در فکر و شعر امیرخسرو می‌باشد که بررسی عرفانی این مبحث تا کنون جایگاه چندانی در تحقیقات فارسی نداشته؛ نوع روایت شاعر از معراج و کیفیت انجام آن از مباحث قابل تحلیل می‌باشد.
کلیدواژگان:
معراج عرفانی، پیامبر(ص)، امیرخسرودهلوی، خمسه.
یکی از مباحث عرفانی کلامی در ادب فارسی، مسئله‌ی معراج و کیفیّت انجام آن است؛ توجه امیرخسرو دهلوی به این مسئله نشان از جایگاه آن در فکر و روش این شاعر برجسته‌ی فارسی دارد. مسئله‌ی معراج در آثار امیرخسرو تنها به عنوان یک مسئله‌ی دینی و کلامی مطرح نشده و ابعاد و جنبه‌های عرفانی فراوانی دارد؛ نشان دادن و اشاره به وجوه مختلف عرفانی آن هدف این تحقیق می‌باشد. به هر حال معراج یکی از بن‌مایه های فکری خاص در فکر و شعر امیرخسرو می‌باشد که بررسی عرفانی این مبحث تا کنون جایگاه چندانی در تحقیقات فارسی نداشته؛ نوع روایت شاعر از معراج و کیفیت انجام آن از مباحث قابل تحلیل می‌باشد.
کلیدواژگان:
معراج عرفانی، پیامبر(ص)، امیرخسرودهلوی، خمسه.

کلیدواژه‌ها

معراج عرفانی؛ پیامبر(ص)؛ امیرخسرودهلوی؛ خمسه

مراجع

منابع

قرآن مجید.

نهج‌البلاغه علی بن ابی‌طالب (ع)، امام اول، (۱۳۸۸)، نهج البلاغة (ترجمه انصاریان)، چاپ اول، قم، دار العرفان.

ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله، (بی‌تا) معراج نامه، رشت، عروه‌الوثقی.

دیب، بهروز، (۱۳۷۴)، معراج از دیدگاه قرآن و روایات، تهران، زوّار.

بقلی شیرازی، روزبهان، (۱۳۶۲)، عبهرالعاشقین به کوشش هنری کربن و محمد معین، انجمن ایران‌شناسی فرانسه.

بهار، مهرداد، (۱۳۶۲)، پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ اول، تهران، طوس.

جعفری، طیبه، (۱۳۹۰)«تحلیل نمادین و کهن الگویی در معراج نامه‌های نظامی»، مجلهٔ ادب پژوهی، شماره ۶.

حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد، (۱۳۸۵)، دیوان حافظ، محقق / مصحح: به اهتمام: محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، زوار.

حلبی، دکتر علی‌اصغر، (۱۳۷۶)، تاریخ علم کلام در ایران و جهان، چاپ دوم، تهران، اساطیر.

خاتمی، احمد، (۱۳۷۰)، فرهنگ علم کلام، چاپ اول، تهران، صبا.

دهلوی، امیر خسرو، (۱۳۶۲)، خمسه، تصحیح امیر احمد اشرفی، چاپ اول، اصفهان، شقایق.

سبزواری، محقق، (۱۳۸۳)، اسرارالحکم، چاپ اول، قم، مطبوعات دینی.

سجادی، سید جعفر، (۱۳۷۳)، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

سعدی، مصلح بن عبدالله، (۱۳۶۳)، بوستان، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.

طالقانی، نظر علی، (۱۳۷۳)، کاشف الاسرار، جلد ۲، چاپ اول، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.

طرسوسی، ابوطاهر محمد، (بی‌تا)، داراب نامه، به تصحیح ذبیح‌الله صفا، جلد ۱، بی‌جا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

طیب، سید عبدالحسین، (۱۳۶۲)، کلم الطیب در تقریر عقاید اسلام، چاپ چهارم، بی‌جا، کتابخانهٔ اسلام.

عطار نیشابوری، فریدالدین، (۱۳۸۸)، مصیبت‌نامه، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، بی‌جا.

قشیری، ابوالقاسم، (۱۳۶۱)، آداب‌السلوک، اسماء حسنی، ترجمه محمد افتخار زاده، تهران، جام.

قشیری، عبدالکریم، (۱۳۷۴)، رساله قشیریه، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، ترجمه احمد عثمانی، تهران، علمی و فرهنگی.

میبدی، ابوالفضل، (۱۳۶۱)، کشف‌الاسرار و عده‌الابرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، علمی و فرهنگی.