پیش‏ بینی گرایش‏ های احساسی سرمایه‏ گذاران با استفاده از نسبت ‏های مالی با تکیه بر روش تجزیه و تحلیل مولفه ‏های اساسی

اقتصاد مالی

دوره 16، شماره 61، دی 1401، صفحه 157-174   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.698847

نویسندگان

رضا تقوی¹؛ ایمان داداشی^{* 2}؛ محمد جواد زارع بهنمیری³؛ حمیدرضا غلام نیاروشن⁴

¹گروه حسابداری، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران

²گروه حسابداری دانشگاه قم، قم ،ایران

³گروه حسابداری دانشگاه قم، قم، ایران

⁴گروه حسابداری، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران

چکیده

چکیده
یکی از موضوعات اثبات شده در علم روانشناسی، تأثیرگذاری احساسات افراد بر فرآیند تصمیم‏گیری و قضاوت آنان درخصوص رویدادهای آتی است. به‏گونه ای که هرگاه افراد دارای احساسات مثبت باشند دست به انتخاب‏های خوش‏بینانه و هنگامی که دارای احساسات منفی باشند اقدام به انتخاب‏های بدبینانه می‏نمایند. لذا گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران بیانگر حاشیه میزان خوش‏بینی و بدبینی سهامداران نسبت به یک سهم می‏باشد.
هدف از انجام این پژوهش بکارگیری نسبت‏های مالی جهت پیش بینی گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران است. برای پاسخ به سوالات پژوهش از داده های مربوط به 97 نسبت مالی متعلق به 176 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 1385 تا 1397استفاده شده است. به منظور استخراج نسبت‏های مالی تأثیرگذار از روش الگوریتم تحلیل مؤلفه همسایگی بهره گرفته شده که در نهایت منجر به انتخاب 7 نسبت گشته است. برای سنجش گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران از 4 شاخص قدرت نسبی، خط روان‏شناسانه، حجم معاملات و نرخ تعدیل گردش سهام بهره گرفته شده که در نهایت به کمک روش تجزیه و تحلیل مولفه‏های اساسی اقدام به ترکیب این شاخص‏ها نموده‏ایم.
نتایج حاکی از آن بوده است که نسبت های درصد تغییرات فروش، سود خالص به دارایی و نسبت تغییرات موجودی به تغییرات فروش تاثیر مثبت و معناداری بر احساسات سرمایه‏گذاران دارد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: گرایش احساسی سرمایه‏گذاران؛ نسبت مالی؛ الگوریتم تحلیل مؤلفه همسایگی؛ تجزیه و تحلیل مولفه‏های اساسی؛ رگرسیون

اصل مقاله

پیش‏بینی گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران با استفاده از نسبت‏های مالی

 با تکیه بر روش تجزیه و تحلیل مولفه‏های اساسی

 

تاریخ دریافت: 21/07/1401                  تاریخ پذیرش: 24/09/1401

رضا تقوی[1] ایمان داداشی*[2] محمدجواد زارع بهنمیری[3] حمیدرضا غلام نیا روشن[4]

چکیده

یکی از موضوعات اثبات شده در علم روانشناسی، تأثیرگذاری احساسات افراد بر فرآیند تصمیم‏گیری و قضاوت آنان درخصوص رویدادهای آتی است. به‏گونه ای که هرگاه افراد دارای احساسات مثبت باشند دست به انتخاب‏های خوش‏بینانه و هنگامی که دارای احساسات منفی باشند اقدام به انتخاب‏های بدبینانه می‏نمایند. لذا گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران بیانگر حاشیه میزان خوش‏بینی و بدبینی سهامداران نسبت به یک سهم می‏باشد.

هدف از انجام این پژوهش بکارگیری نسبت‏های مالی جهت پیش بینی گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران است. برای پاسخ به سوالات پژوهش از داده های مربوط به 97 نسبت مالی متعلق به 176 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 1385 تا 1397استفاده شده است. به منظور استخراج نسبت‏های مالی تأثیرگذار از روش الگوریتم تحلیل مؤلفه همسایگی بهره گرفته شده که در نهایت منجر به انتخاب 7 نسبت گشته است. برای سنجش گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران از 4 شاخص قدرت نسبی، خط روان‏شناسانه، حجم معاملات و نرخ تعدیل گردش سهام بهره گرفته شده که در نهایت به کمک روش تجزیه و تحلیل مولفه‏های اساسی اقدام به ترکیب این شاخص‏ها نموده‏ایم.

نتایج حاکی از آن بوده است که نسبت های درصد تغییرات فروش، سود خالص به دارایی و نسبت تغییرات موجودی به تغییرات فروش تاثیر مثبت و معناداری بر احساسات سرمایه‏گذاران دارد.

واژه‌های کلیدی: گرایش احساسی سرمایه‏گذاران، نسبت مالی، الگوریتم تحلیل مؤلفه همسایگی ، تجزیه و تحلیل مولفه‏های اساسی، رگرسیون.

طبقه بندی JEL : N25, M41‎

1- مقدمه

بسیاری از اقتصاددانان به این نتیجه رسیده‏اند که یکی از عوامل موثر بر رشد و توسعه پایدار، سرمایه‏گذاری موثر است و برای رشد اقتصادی لازم است افراد مازاد درآمد خود را سرمایه‏گذاری کنند(کیامهر و همکاران، 1399). مالی رفتاری، مطالعه نحوه تحلیل و تفسیر افراد از اطلاعات برای اتخاذ تصمیم‏های سرمایه‏گذاری آگاهانه می‏باشد. به عبارت دیگر مالی رفتاری به دنبال تأثیر فرآیندهای روان‏شناختی در تصمیم‏گیری است. امروزه ایده رفتار کاملا عقلایی سرمایه‏گذاران که همواره به دنبال حداکثر کردن مطلوبیت‏شان هستند در راستای توجیه رفتار و واکنش بازارها کافی نیست، بنابراین مالی رفتاری را می‏توان پارادایمی دانست که با توجه به آن، بازارهای مالی با استفاده از مدل‏هایی مورد مطالعه قرار می‏گیرند که دو فرض اصلی و محدود کننده‏ی پارادایم سنتی یعنی بیشینه‏سازی مطلوبیت مورد انتظار و عقلانیت کامل را کنار می‏گذارد. در مالی رفتاری این ادعا مطرح می‏شود که برخی اوقات به منظور یافتن پاسخی برای معماهای تجربی موجود در حوزه مالی، ضروری است تا این احتمال را بپذیریم که گاهی برخی از عوامل اقتصادی کاملا عقلایی رفتار نمی‏کنند (بیرنبرگ¹،2011).

احساسات سرمایه‏گذاران عبارتست از انتظار آنان در مورد جریانات نقد و ریسک‏های آتی مرتبط با آن. برآیند احساسات سرمایه‏گذاران پیش بینی آنها از صعودی یا نزولی بودن روند بازار در کوتاه مدت را رقم می‏زند که در تاریخ بازار سهام این پیش‏بینی مبتنی براحساسات موجب بروز حوادث متعددی ازجمله حبابی شدن و سقوط بازار شده است. هنگامی که احساسات سرمایه‏گذاران نسبت به آینده بازار مثبت باشد، حاضرند سهام را حتی به قیمت بالاتر از ارزش ذاتی خود خریداری کنند و بازاربه سمت حبابی شدن پیش می‏رود و هنگامی که بدبینی نسبت به آینده حاکم باشد، سهام ارزان فروخته می‏شوند که پیامد آن سقوط بازار و تحمیل هزینه‏های گزاف است. احساسات سرمایه‏گذاران از پدیده‏های روان‏شناختی نشات گرفته و باعث می‏شوند افراد از رفتار منطقی فاصله بگیرند. البته این به معنای رفتار غیرمنطقی دائمی در بازار نیست و اهمیت آن تنها زمانی زیاد می شود که شدت احساسات فزونی پیدا کند(سعیدی و فراهانیان، 1390).

احساسات سرمایه‏گذاران از پدیده‏های روان‏شناختی نشات گرفته و باعث می‏شوند افراد از رفتار منطقی فاصله بگیرند. البته این به معنای رفتار غیرمنطقی دائمی در بازار نیست و اهمیت آن تنها زمانی زیاد می‏شود که شدت احساسات فزونی پیدا کند.

گرایش‏های احساسی را می توان تمایلات سرمایه‏گذاران به سفته‏بازی تعریف نمود. از این منظر گرایش‏های احساسی منجر به ایجاد تقاضای نسبی برای سرمایه‏گذاری‏های سفته‏بازانه گردیده و این امر اثرات مقطعی در قیمت سهام را در پی خواهد داشت؛ اما سؤالی که اینجا مطرح می شود این است که چه عواملی منجر می‏شود تا یک سهام در مقابل تمایلات سرمایه‏گذاران به سفته بازی آسیب پذیر باشد؟ شاید مهمترین علت این موضوع را بتوان به ذهنی بودن ارزش‏گذاری آنها مربوط دانست(باکر و ورگلر²،2006). در این پژوهش قصد داریم با استفاده از نسبت‏های مالی اقدام به پیش‏بینی گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران نماییم.

 

 

2- مبانی نظری و مروری بر پیشینه پژوهش

هدف عمده‏ی سرمایه‏گذاران از فعالیت در بازار سهام، کسب بازده معقول است و بازده از دو بخشِ تغییرات  قیمت سهام و سود سهام تقسیمی به دست می‏آید. سرمایه‏گذاران و تحلیل‏گران مالی باید بتوانند با استفاده از مدل‏های سرمایه‏گذاری، قیمت  سهام و بازده را پیش‏بینی کنند. تئوری مالی سنتی بیان می‏کند که قیمت سهام، ارزش بنیادی سهام را نشان می‏دهد و منعکس‏کننده‏ی ارزش جریان‏های نقدی آتی است. از دیدگاه فرضیه‏ی بازار کارا، قیمت اوراق بهادار منعکس‏کننده‏ی تمام اطلاعات  موجود در بازار است  و انتظار می‏رود که تأثیر هرگونه اطلاعات  جدید در بازار، سریعاً در قیمت  سهام شرکت‏ها منعکس شود. بر پایه ی این تئوری، سرمایه‏گذاران دارای رفتار عقلایی بوده و به دنبال حداکثر ساختن مطلوبیت  مورد انتظار خود هستند (تلنگی،1383). تحلیل و تبیین عوامل تعیین‏کننده بازدهی سهام بر اساس روند گذشته و با استفاده از داده‏های شرکت‏های فعال در بازار سرمایه می تواند در کسب بازده آتی کمک کند(دهقان خاوری و میر جلیلی، 1398).

احساسات نقش عمده‏ای در تصمیم‏گیری دارد و در بسیاری موارد سرمایه‏گذاران بین دو طیف عقلانیت و احساسات، به یکی از دو سر طیف متمایل می‏شوند. تورش‏های احساسی، ریشه اصلی بروز تصمیمات مبتنی بر احساسات‏اند. هنگـامی‏که سرمایه‏گذاران در فرآیند تصمیم‏گیری دچار احساسات (تصمیم‏گیریهای خوش‏بینانه و یا بدبینانه) می‏شوند، در طیف تصمیم‏گیری از عقلانیت فاصله گرفته و به سمت احساسات متمایل شده که نتیجه آن اتخاذ تصمیمـات مبتنی بر احساسـات است.

تعاریف متعددی از احساسات سرمایه‏گذار در منابع علمی ارائه شده است. "حاشیه میزان خوش‏بینی و بدبینی سهام‏داران نسبت به یک سهم"(کیم و ها³ ،2010؛ به نقل از حیدرپور و همکاران، 1392). خوش‏بینی و یا بدبینی سرمایه‏گذار درباره سهام به‏صورت کلی، تمایل سرمایه‏گذاران به انجام معاملات پرخطر یا تمایلات سرمایه‏گذاران به سفته‏بازی (باکر و وُرگلر، 2006). اعتقاد سرمایه‏گذار به جریان‏های نقد آتی و ریسک سرمایه‏گذاری که از طریق واقعیت‏های موجود قابل توجیه نیست (باکر و وُرگلر، 2007). احساسات سرمایه‏گذار بازتاب‏کننده عقاید بازیگران بازار در مورد جریانات نقدی آتی مرتبط با برخی هنجارهای هدف است (ژانگ⁴، 2008).

مالی رفتاری بیانگر دو فرض اساسی است؛ فرض اول: سرمایه‏گذاران تحت تأثیر گرایش‏های احسـاسی خود تصمیم می‏گیرند که احساسات به صورت اعتقاد به جریان‏های نقد آتی و ریسک‏های سرمایه‏گذاری ایجاد نشده بر اساس حقایق در دسترس، تعریف شده است. فرض دوم: آربیتراژ در برابر سرمایه‏گذاران احساسی پرریسک و پرهزینه است. بنابراین، سرمایه‏گذاران منطقی یا آربیتراژگرها در برگرداندن قیمتها به قیمت بنیادی پرتکاپو نیستند. مالی رفتاری مدرن نیز اعتقاد دارد محدودیت‏هایی برای آربیتراژ وجود دارد(حیدرپور و همکاران،1392).

یکی دیگر از تورش‏های رفتاری سهامداران که اخیرا مورد توجه پژوهشگران حوزه مالی رفتاری قرار گرفته است اثر تمایلی می‏باشد که یکی از مباحث مطرح در پارادایم مالی رفتاری می‏باشد که بیان کننده موقعیت فرد در هنگام تصمیم‏گیری است.  (حیدری‏فر و کیقبادی، 1399). در بازارهای پیشرفته روش‏های متعددی برای اندازه‏گیری و رصد احساسات سرمایه‏گذاران وجود دارد که تعداد معدودی از آنها در بازار بورس اوراق بهادار تهران قابل محاسبه است که تنها بخشی از همین تعداد معدود مورد مطالعه یا استفاده قرار گرفته است. روش‏هایی مانند پیمایش مستقیم سرمایه‏گذاران، نوسانات ضمنی اختیار معامله که هر چه برای دارایی پایه نوسان بیشتری متصور باشد، قیمت اختیار معامله آن افزایش می‏یابد( سعیدی و فراهانیان، 1390).

روش نسبت اختیار فروش به اختیار خرید که پیش‏بینی سرمایه‏گذاران از افتان یا خیزان بودن بازار را بوسیله افزایش تقاضای اختیار خرید یا اختیار فروش ارزیابی می‏کند، شاخص آرمز که بوسیله حجم و تعداد سهام صعودی یا نزولی، خوش‏بینی و بدبینی را اندازه‏گیری می‏کند، روش کسر صندوق‏های سرمایه ثابت که بوسیله تفاوت ارزش بازار و ارزش خالص دارایی‏های صندوق احساسات سرمایه‏گذاران را می‏سنجد ویا روش‏هایی مانند شاخص اطمینان بارون، بازده عرضه‏های اولیه و .... همگی از جمله روش‏هایی هستند که احساسات سرمایه‏گذاران را ارزیابی می‏کنند.

وقتی که احساسات منفی است، سرمایه‏گذاران بیشتر نگران آینده می‏شوند. این اولویت سرمایه‏گذاران سبب میشود که درآمد حاصل از تقسیم سود را بر درآمد مربوط به بازده حاصل از سرمایه‏گذاری مجدد سود ترجیح دهند. بنابراین، می‏توان ادعا نمود صرف سود سهام احساسات سرمایه‏گذاران را در بعد وابسته به زمان تحت تأثیر قرار می‏دهد و لذا یک کاهش در صرف سهام، اولاً سبب افزایش احتیاط سرمایهگذار در نگه‏داشت سرمایهگذاری شده و ثانیاً کاهش در احساسات سرمایه‏گذار را نسبت به سرمایه‌گذاری مجدد در آن نشان می‏دهد.( کاردان و همکاران ، 1396)

براساس تحقیقات تجربی که درزمینه رفتار سرمایه‏گذاران انجام شــده است، می‏توان معیارهای اندازه‏گیری احساسات سرمایه‏گذاران را به سه گروه تقسیم‏بندی کرد:

• اولین گروه از معیارهای اندازه‏گیری احساسات سرمایه‏گذاران مبتنی بر روش‏های پیمایشی اسـت و به‏طور مستقیم، گرایش‏های احساسی و رفتاری بازار را اندازه‏گیری می‏کند؛ که شاخص تمایلات مصرف‏کنندگان میشیگان⁵(MCSI) از مهم‏ترین شاخص این گروه می‏باشد.
• دومین گروه از معیارهای اندازه‏گیری احساسات سرمایه‏گذاران روش‏های غیرمستقیم می‏باشــد که در نقطه مقابل روش‏های مستقیم قرار دارد که برای اندازه‏گیری احساسات و تمایلات رفتاری سرمایه‏گذاران از داده‏های مالی استفاده می‏کنند. شاخص عدم تعادل در خریدوفروش⁶، شاخص اطمینان بارن⁷ و ... از مهم‏ترین شاخص این گروه می‏باشد.
• سومین گروه از روش‏های انـدازه‏گیری، مربوط بـه روش‏های ترکیبی می‏بـاشـــد کـه مهم‏ترین آن، شاخص ترکیبی ارائه‏شده توسط باکر و ورگلر (2006) است (کیم و ها، 2010).

اهمیت احساسات سرمایه‏گذار در آن است که رفتار نماینده‏ها را به‏طور مستقیم و غیرمستقیم با تحت تأثیر قرار دادن ارزیابی شناخت، تعیین کند. این مسئله نشــان می‏دهد: احساسات سرمایه‏گذار و عوامل ریسک از دیدگاه سرمایه‏گذاران، جهت قیمت‏گذاری دارائی‏ها، ممکن است یک تصـمیم‏گیرنده مستقیم باشـد و بر قیمت‏گذاری سهام مؤثر شود. قیمت سهام در بازار گویای ارزش ذاتی سهام است (اصغری وهمکاران)، اما دیچمونت و همکاران⁸ (2016) بیان کرده‏اند که عدم واکنش منطقی سرمایه‏گذاران نسبت به اطلاعات جدید در بازار، باعث عدم انعکاس ارزش ذاتی آنها می‏شود.

یائو و لی⁹(2020) در مطالعه‏ای به بررسی ساختار تقدم- تأخر بین تمایلات رفتاری سرمایه‏گذاران و بازار سهام پرداخته است. در گام اول، براساس تجزیه و تحلیل مؤلفه اصلی، چهار شاخص برای شاخص تمایلات رفتاری سرمایه‏گذاران انتخاب کرده است. نتایج مطالعه نشان داد که در کوتاه مدت، تمایلات رفتاری سرمایه‏گذار از جایگاه پیشرو در بازار سهام برخوردار است که این امر ممکن است مربوط به اثر گله و رفتار خرید برندگان باشد. اما در یک بازه زمانی طولانی‏تر، تمایلات رفتاری سرمایه‏گذار عمدتاً تحت تأثیر نوسانات بازار سهام قرار دارد که ممکن است مربوط به وجود نوسانات چرخه‏ای در بازار و آربیتراژهای آتی باشد.

لوپز-کابارکوس¹⁰(2020) طی پژوهشی با عنوان " احساسات سرمایه‏گذاران در زمینه نظری امور مالی رفتاری " نشان دادند که احساسات سرمایه‏گذاران به تئوری بازار کارا و نظریه‏های مالی رفتاری مربوط می‏شود. پیشرفت در علوم کامپیوتر یا نظریه‏های مبتنی بر فیزیک یا ریاضیات می‏تواند به تعریف بهتر تأثیر احساس سرمایه‏گذاران در بازارهای سهام کمک کند.

راپانده و همکاران ¹¹(2019) در پژوهشی به بررسی تأثیر احساسات ســرمایه‏گذار بر نوسانات عایدی سهام پرداختند و از مدل قیمت‏گذاری دارایی‏های سرمایه‏ای و روش گارچ و همچنین داده‏های ماهانه بورس ژوهانسبورگ در بازه زمانی 2002 تا 2018 استفاده کردند.  نتایج پژوهش آنها نشان داد که ارتباط معنی‏داری بین احساسات سرمایه‏گذار و نوسانات عـایدی سهـام وجود دارد و بنابراین مالی رفتاری می‏تواند رفتار عـایدی سهـام در بورس ژوهانسبورگ را توضیح دهد.

 هو و همکاران¹²(2019) در پژوهشی تأثیر رفتار سرمایه‏گذاران بر نقد شوندگی بازار سهام در کشـور چین را مطالعه کردند. نتایج تجربی پژوهش آنها نشان داد که احساسات سرمایه‏گذار تأثیر مثبت بر نقدشوندگی بازار سهام دارد. همچنین توانایی شناخت اطلاعات بر نقدشوندگی بازار سـهـام تأثیر منفی دارد. همچنین، حجم زیاد و انفجاری اطلاعات در بازار صعودی باعث افزایش نقدینگی می‏شود درحالی‏که این تأثیر در بازار نزولی ضعیف است.

پی- این لی¹³(2019)  در پژوهشی به مطالعه تجربی احساس سرمایه‏گذار در پیش‏بینی بازده سهام در بورس اوراق بهادار تایوان طی یک دوره 4ساله (2012-2016)  پرداخته است. در این پژوهش متغیر احساسات سرمایه‏گذار با استفاده از شاخص اعتماد به نفس مصرف‏کننده و شاخص نوسانات بازار و همچنین متغیر پیش‏بینی بازده سهام با استفاده از نرخ بازده کوتاه‏مدت، نرخ متوسط بازده بلندمدت، نرخ گردش مالی و نسبت درآمد به قیمت اندازه‏گیری شده است. نتایج پژوهش نشان داد که بین شاخص‏های احساسات سرمایه‏گذار با متغیرهای پیش‏بینی بازده سهام (نرخ بازده کوتاه‏مدت، نرخ متوسط بازده بلندمدت، نرخ گردش مالی و نسبت درآمد) رابطة مثبت و معناداری وجوددارد.

دباتا و همکاران¹⁴(2017) در مطالعه‏ای به بررسی تأثیر احساسات سرمایه‏گذاران بر نقدشوندگی بازار سهام در کشورهای منتخب نوظهور مربوط به 91 کشور طی دوره زمانی2002-2015 پرداختند. آنها در مطالعه‏شان برای سنجش و اندازه‏گیری متغیر نقدشوندگی بازار سهام از سه شاخص ارزش معاملاتی¹⁵(TV)، شاخص عدم نقدشوندگی آمیهود¹⁶ (ILLIQ)و شاخص عدم نقدشوندگی-کوروین و شولتز¹⁷ (HLS)استفاده نموده‏اند. همچنین برای آزمون فرضیات مطالعه‏شان به دلیل استفاده از سه شاخص، برای اندازه‏گیری متغیر نقدشوندگی از سه مدل رگرسیونی پویا بهره و نتایج تخمین هر سه مدل حاکی از آن است که احساسات سرمایه‏گذاران داخلی و خارجی بر نقدشوندگی بازار سهام تأثیر مثبت و معنادار دارد. همچنین از آزمون علّیت گرنجر¹⁸ به منظور تبیین رابطه‏ی علّی بین احساسات سرمایه‏گذار و نقدشوندگی بازار سهام استفاده نموده‏اند که نتیجه‏اش حاکی از آن است که یک رابطه‏ی علّی یک طرفه از سمت احساسات سرمایه‏گذار به سمت نقدشوندگی بازار سهام وجود دارد و به این نتیجه دست یافته‏اند که احساسات سرمایه‏گذاران علّت وقوع نقدشوندگی بازار سهام است و نقدشوندگی بازار سهام موجب شدیدتر شدن احساسات سرمایه‏گذاران در بازار سهام کشورهای مورد مطالعه آنها نشده است.

ژو و نیو¹⁹(2016) در پژوهش خود در کشور چین، به این نتیجه رسیدند که رفتار احساسی سرمایه‏گذاران، رشد عایدات مورد انتظار و نرخ بازده مورد توقع را تغییر می‏دهد؛ هر چند این تأثیر در دوره بدبینی و خوش‏بینی سرمایه‏گذاران متفاوت است. همچنین نتایج پژوهش آنها نشان داد که رفتار احساسی سرمایه‏گذاران به همراه اطلاعات حسابداری بر قیمت سهام تأثیر معناداری می‏گذارد.

میوا ²⁰(2016)نشان داد که نوسان زیاد در پیش‏بینی رشد بازار زمانی حاصل می شود که شاخص‏ها برای گرایش احساسی سرمایه‏گذار نسبت به سهام در ابتدای دوره بالا است.

هوانگ و همکاران²¹(2015) به بررسی نقش گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران در پیش‏بینی بازده آتی پرداختند. با حذف اجزای مشترک در شاخص گرایش احساسی سرمایه‏گذاران، شاخصی که در پژوهش‏شان ارائه داده می‏شود از قدرت پیش‏بینی‏کنندگی بیشتری برخوردار است؛ نتایج پژوهش آنها نشان می‏دهد که شاخص‏های گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران به‏طور معناداری هم از نظر اقتصادی و هم از نظر آماری قابلیت پیش‏بینی‏کنندگی بازده آتی و بازده مقطعی آتی را دارد. همچنین گرایش‏های احساسی از قابلیت پیش‏بینی جریان‏های نقدی آتی نیز برخوردار است؛ بنابراین گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران تأثیرگذاری معناداری بر بازده و جریان‏های نقدی آتی دارد.

دالیکا و سیزرام²²(2015) به بررسی رابطه بین احساسات سرمایه‏گذار بازده سهام در بازار سهام آفریقای جنوبی برای دوره زمانی 1999تا 2009 پرداختند. نتایج نشان می‏دهد که احساسات سرمایه‏گذار تأثیر زیادی بر بازده سهم دارد. هنگامی که احساسات پایین است بازده نسبتاً بالا، نوسانات بالا و رشد سهام شدید است.

آنتونیس و همکاران²³(2014) در پژوهش خودشان به این نتیجه رسیدند که؛ احساسات، تأثیر با اهمیتی بر بازده سهام دارد؛ به‏گونه‏ای که تأثیر احساسات یکشنبه سرمایه‏گذاران در بازده سهام دوشنبه منعکس می‏شود. همچنین تأثیر احساسات بر بازده سهام، معمولاً در هفته‏های بعد خود را نشان می‏دهد و احساسات منفی باعث افزایش در حجم معاملات و تغییرات بازده سهام می‏شود.

اصغری (1399) طی پژوهشی با عنوان" تجزیه و تحلیل رابطه‏ی علّی بین احساسات سرمایه‏گذار و درجه نقدشوندگی بازار سهام" به بررسی این موضوع پرداختند. برای این امر داده‏های مربوط به 14 کشور مورد مطالعه، طی دوره زمانی 2008 الی 2018 استخراج گردید. نتایج نشان داد که بالا بودن سطح نقدینگی بازار در سال قبل، تأثیر مثبت و معناداری بر سطح نقدینگی بازار در سال جاری دارد. احساسات سرمایه‏گذار بر نقدشوندگی بازار سهام تأثیر مثبت و معنادای دارد. آزمون علّیت گرنجر نیز مؤید این نتیجه در هر سه مدل می‏باشد. بر اساس نتایج، احساسات سرمایه‏گذار در کشورهای مورد مطالعه تأثیر مثبت بر حجم معاملات بازار سهام داشته و می‏تواند حجم معاملات و نقدینگی بازار سهام را افزایش دهد. بنابراین، بخشی از رشد نقدینگی وارد بازار سهام شده و توانسته است حجم معاملات در این بازار را افزایش دهد.

رستمی‏جاز و همکاران (1398) تأثیر شاخص گرایش احساسی سرمایه‏گذاران و عوامل صرف ریسک در تبیین انحرافات قیمت بازار سهام از ارزش ذاتی سهام را با استفاده از مدل رگرسیون چندگانه بررسی کردند. نتایج پژوهش نشان داد که انحراف قیمت بازار سهام از ارزش ذاتی سهام می‏تواند با هر دو عامل گرایش احساسی سرمایه‏گذاران و صرف ریسک تبیین شود. اثرات منفی گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران منجر به ارزش‏یابی کمتر از حد قیمت بازار سهام نسبت به ارزش‏های ذاتی آن می‏شود. متغیر بحران مالی نیز تأثیر معناداری بر رابطه بین گرایش احساسی سرمایه‏گذاران و انحراف قیمت بازار سهام از ارزش ذاتی شرکت‏ها ندارد.

اسدی و همکاران (1398) به بررسی تأثیر احساسات سرمایه‏گذاران بر خطر سقوط قیمت سهام در طی سالهای 1389تا 1395پرداختند. برای بررسی فرضیه‏های این پژوهش از تحلیل رگرسیون ترکیبی استفاده شده است. یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد که بین احساسات سرمایه‏گذاران(براساس شاخص آرمز²⁴) و معیارهای مختلف خطر سقوط قیمت سهام، رابطه مستقیم وجود دارد؛ به بیان دیگر با افزایش شاخص آرمز که نشانگر احساسات سرمایه‏گذاران است، خطر سقوط قیمت سهام افزایش می‏یابد. نتایج همچنین حاکی از تأثیر منفی و معنادار نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری در ارتباط فوق است و ارتباط معناداری بین متغیرهای نسبت بدهی، نسبت سودآوری و اندازه شرکت با خطر سقوط سهام مشاهده نشد.

بهارمقدم و همکاران (1398) در پژوهشی به بررسی تأثیر تمایلات سرمایه‏گذاران بر نرخ رشد سود مورد انتظار و تحلیل مدل ارزیابی سود باقیمانده به ارائه مکانیزمی نظری در این زمینه با استفاده از مدل رگرسیون چندگانه پرداختند. جامعه آماری پژوهش آنها شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به تعداد 70 نمونه شرکت طی یک دوره زمانی 8 ساله از 1394-1387بوده است. نتایج پژوهش آنها نشان داد که در دوره‏هایی که سرمایه‏گذاران احساساتی‏تر هستند، تمایل دارند پیش‏بینی‏های خوش‏بینانه‏تری برای نرخ رشد سود مورد انتظار داشته باشند و این انتظارات خوش‏بینانه منجر می‏شود، تمایلات سرمایه‏گذاران نرخ رشد سود مورد انتظار را تغییر دهد و سپس بر اطلاعات حسابداری و قیمت سهام تأثیر بگذارد.

بشیری‏منش و همکاران(1398) به بررسی رفتار احساسی سرمایه‏گذاران و مدیریت سود حسابداری پرداختند. جامعه آماری پژوهش آنها شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به تعداد 95  نمونه شرکت طی یک دوره زمانی 5 ساله از  1394-1390بوده است. نتایج پژوهش آنها نشان داد که بین متغیرهای اثر مومنتوم و صرف ارزش از دیدگاه نسبتِ قیمت به سود هر سهم با مدیریت سود حسابداری رابطة مثبت و معناداری وجود دارد. در نتیجه می‏توان گفت که نگرش‏های کوتاه‏مدت سرمایه‏گذاران بر میزان دستکاری اقلام تعهدی اختیاری تأثیرگذار می‏باشد. همچنین یافته‏ها نشان داد، بین رفتار احساسی سرمایه‏گذران و مدیریت سود واقعی رابطة معناداری وجود ندارد.

کاردان و همکاران (1396) به بررسی تأثیر احساسات و تمایلات رفتاری سرمایه‏گذاران بر قیمت‏گذاری دارایی‏های سرمایه‏ای پرداختند. آزمون فرضیه‌های پژوهش با استفاده از الگوی‌های میانگین متحرک خود همبسته یکپارچه (ARIMA) ²⁵و رگرسیون خطی تعمیم یافته²⁶ (EGLS) انجام پذیرفته است. نتایج آزمون فرضیه‌ها حاکی از افزایش توضیح‌دهندگی الگوی قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای با افزودن شاخص‌های احساسات است. شاخص‌های احساسات سرمایه‌گذار مورد استفاده در این پژوهش، شامل گردش مالی سهام در بازار، نسبت روزهای دارای روند صعودی به روزهای دارای روند نزولی قیمت سهام و نسبت صرف سود تقسیمی سهام است. شاخص اول و دوم احساسات سرمایه‌گذار، رابطۀ مثبت و معناداری با بازده پرتفوی‌های سهام داشته، در خصوص شاخص سوم رابطۀ معناداری در الگوی مشاهده نگردید؛ ضمن آنکه، احساسات مثبت نسبت به احساسات منفی دارای تأثیر متمایز در قیمت گذاری دارایی‌ها هستند. همچنین، شاخص‌های اول و دوم احساسات بر روی عامل بازار الگوی فاما و فرنچ²⁷، هر سه شاخص احساسات بر روی عامل اندازۀ شرکت در الگوی فاما فرنچ و همچنین شاخص‌های دوم و سوم احساسات بر روی عامل نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار الگوی فاما و فرنچ تأثیرگذار است.

شمس‏الدینی و همکاران (1397) طی پژوهشی با عنوان " بررسی تأثیر رفتار سرمایه‏گذاران و مدیریت بر بازدهی سهام " مورد مطالعه قرار دادند. نتایج پژوهش نشان داد که متغیرهای رفتاری درون سازمانی(بیش اطمینانی مدیریت) و برون سازمانی (رفتار توده‏وار و گرایش احساسی سرمایه‏گذاران) دارای تأثیر معکوس و معناداری بر بازده سهام شرکت‏ها هستند. به این صورت که هر چه میزان اطمینان بیشتر از حد مدیران، احساسی رفتار توده‏وار سرمایه‏گذاران و هم‏چنین گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران بیشتر باشد، بازدهی سهام کمترمی‏شود.

نیکبخت و همکاران (1395) به بررسی تأثیر رفتار احساسی سرمایه‏گذاران و اطلاعات حسابداری بر قیمت سهام پرداختند. نتایج تجربی پژوهش آنها نشان داد که رفتار احساسی سرمایه‏گذاران، رشد عایدات مورد انتظار را تغییر می‏دهد و سپس بر روی قیمت سهام شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادر تأثیر می‏گذارد. هر چند رفتار احساسی سرمایه‏گذاران بر نرخ بازده مورد انتظار تأثیر معنی‏داری ندارد. همچنین، تقابل اطلاعات حسابداری و رفتار احساسی سرمایه‏گذاران، قیمت سهام را در نوسانات بالای عایدات توضیح می‏دهد.

جلیلوند و همکاران (1395) به بررسی رفتار سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران (TSE) در قالب برنامه جامع مطالعاتی در سال 1393پرداخته است. با استفاده از نوعی روش مبتنی بر نظرسنجی،561 نفر از سرمایه‏گذاران به نمایندگی از سرمایه‏گذاران فردی؛ کارشناسان صندوق‏های مشترک سرمایه‏گذاری؛ کارشناسان مؤسسه‏های تأمین سرمایه؛ کارشناسان و متخصصان مؤسسه‏های سرمایه‏گذاری و کارگزاران بورس اوراق بهادار به‏طور تصادفی برای پاسخ به مجموعه‏ای از سؤالات رفتاری و اقتصادی توصیه شده در تحقیقات قبلی در زمینه امور مالی رفتاری انتخاب شدند. بارهای عاملی از داده‏های جمع‏آوری‏شده آشکار می‏کند که هر دو گروه از متغیرهای رفتاری و اقتصادی در تصمیمات سرمایه‏گذاران مؤثرند.

داغبندان و همکاران(1394) در مقاله‏ای با عنوان "بررسی تأثیر احساسات سرمایه‏گذار در تصمیم‏گیری‏های سرمایه‏گذاری در شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران" به بررسی تأثیر احساسات سرمایه‏گذار در تصمیم‏گیری‏های سرمایه‏گذار و شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. در همین راستا برای تبیین این ارتباط دو فرضیه تدوین شد. به همین منظور، داده‏های مربوط به 154شرکت از شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره زمانی 1392-1388جمع‏آوری شدند و از الگوی رگرسیونی داده‏های ترکیبی برای آزمون فرضیه‏ها استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که خوش‏بینی بیشتر سرمایه‏گذار به سرمایه‏گذاری جدید و بیش از حد می‏انجامد و تمایلات سرمایه‏گذار تأثیرات جانبی و تصمیم‏گیری برای سرمایه‏گذاری دارد. نتایج بیان می‏کند که تمایلات سرمایه‏گذار در سطح سرمایه‏گذاری در شرکت اثر می‏گذارد.

 

3- سوالات پژوهش

با توجه به مطالب مطروحه در بیان مساله و متناسب با اهداف پژوهش سوالات پژوهش جهت پیش بینی گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران به شرح زیر تدوین می شود:

• چه نسبت‏های مالی برای پیش بینی گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران مناسب‏ترین است؟
• نسبت‏های مالی منتخب چه تاثیری بر گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران دارند؟

 

4- روش شناسی پژوهش

این پژوهش ازلحاظ هدف، تحقیق کاربردی و به لحاظ جمع‌آوری اطلاعات تحقیقی (طرح تحقیق) پس رویدادی است چرا که از اطلاعات گذشته شرکت‌های نمونه استفاده می‌گردد و ازلحاظ روش گردآوری داده‌ها و استنتاج، توصیفی است. همچنین این تحقیق مبتنی بر اطلاعات واقعی صورتهای مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. جامعه آماری این پژوهش متشکل ازشرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های 1385 تا 1397می باشد و 176شرکت به عنوان نمونه منتخب با ویژگیهای زیر از جامعه آماری انتخاب گردید:

• سال مالی شرکت‏های مورد بررسی منتهی به پایان اسفند ماه باشد.
• جزء شرکت‏های سرمایه‏گذاری و واسطه‏گری مالی و بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری نباشد.
• شرکت مورد نظر طی دوره پژوهش فعالیت مستمر داشته و سهام آن مورد معامله قرار گرفته باشد.
• در دوره تحقیق تغییر سال مالی نداشته باشد.
• داده های پژوهش از بانک اطلاعاتی سازمان بورس و اوراق بهادار(کدال) و پایگاه‏های اینترنتی بورس، گردآوری شد.

 

 

 

5- تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش

متغیرهای مستقل این تحقیق شامل 97 نسبت مالی و متغیر وابسته گرایش احساسی سرمایه‏گذاران می باشد.

برای محاسبه شاخص احساسات سرمایه‏گذاران مشابه با پژوهش کیم و ها (2010) و یانگ و ژو²⁸ (2015)، درگام نخست چهارشاخص از جمله شاخص قدرت نسبی، خط روان‏شناسانه، حجم معاملات و نرخ تعدیل گردش سهام، محاسبه گردید. شاخص‏های مذکور به شرح زیر تعریف عملیاتی شده‏اند:

• شاخص قدرت نسبی

 برای محاسبه شاخص قدرت نسبی، ابتدا اقدام به محاسبه  میشود:

در این معادله:

P_t = قیمت سهام در پایان دوره زمانی t

P_t-1 = قیمت سهام در پایان دوره زمانی t-1

سپس شاخص قدرت نسبی (RSI_t) محاسبه می‏گردد:

با توجه به این که t از یک تا شش منظور شده است و سایر داده‏ها بر پایه سالانه منظور می_‏گردند، دوره زمانی t برای P به صورت دو ماهه لحاظ میگردد. به این صورت، شاخص RS_t و RSI_t نیز به صورت سالانه محاسبه میشود.

• شاخص خط روانشناسانه

 به منظور محاسبه شاخص خط روانشناسانه، از معادله (3) استفاده می‏گردد:

 

در این معادله:

TU_t = تعداد روزهایی که طی سال، قیمت سهام شرکت نسبت به روز قبل افزایش داشته است.

T= تعداد روزهای معاملاتی طی سال

• شاخص حجم معاملات (VOLt)

برای محاسبه حجم معاملاتی سهام شرکت، از لگاریتم طبیعی تعداد سهام معامله شده شرکت طی سال استفاده می‏گردد.

• نرخ تعدیل شده گردش سهام

 در راستای محاسبه شاخص نرخ گردش تعدیل شده، از معادله (4) استفاده می‏گردد:

که در آن:

R_it = بازده سهام شرکت i در سال t

VOL_it = تعداد سهام معامله شده شرکت i در سال t

C_it = تعداد سهام منتشر شده شرکت i در سال t

پس از محاسبه چهار شاخص فوق، با روش تجزیه و تحلیل مولفههای اساسی²⁹ (PCA) ، اقدام به ترکیب این شاخص خواهیم نمود.

 

6- روش تجزیه و تحلیل داده ها

در این تحقیق به منظور استخراج ویژگیهای تأثیرگذار از روش الگوریتم تحلیل مؤلفه همسایگی³⁰ (NCA) استفاده شده است. الگوریتم تحلیل مؤلفه همسایگی (NCA) به عنوان روشی غیرپارامتری با هدف حداکثرسازی دقت پیش‌بینی در الگوریتمهای رگرسیون³¹ و کلاسبندی³² استفاده می‌شود. الگوریتم تحلیل مؤلفه همسایگی الگوریتمی با نظارت و جزو الگوریتمهای انتخاب متغیر بر اساس فیلتر است. اساس این الگوریتم مبتنی بر K نمونه نزدیک‌تر به مجموعه نمونههای آموزشی است. اساس الگوریتم NCA مبتنی بر K- نزدیک‌ترین همسایه (KNN) است که با فاصله ماهلانوبیس اندازه گیری میشود. با بهینه‌سازی مداوم دقت کلاسبندی KNN، ماتریس تحول³³ آموخته میشود و در آخر، ماتریس تحول برای کاهش دادههای اصلی بدست میآید(یانگ ، کوآن و  منگ³⁴ ،2012).

در ادامه و بعد از انتخاب متغیرهای موثر، بر مبنای مدل رگرسیونی ، اثرات سال و صنعت کنترل شده و برازش مدل از نوع مقطعی خواهد بود. لذا نیازی به انجام آزمون های تشخیصی لیمر و هاسمن جهت تفکیک اثرات مشترک، ثابت و تصادفی نیست. قبل از برازش نهایی مدل تحقیق، ابتدا پیش فرض

 

7- یافته های تحقیق

در این پژوهش از بین 97 نسبت‏ مالی بررسی شده شامل نسبت‏های فعالیت، نقدینگی، سودآوری و ... با استفاده از الگوریتم انتخاب ویژگی NCA هفت نسبت به شرح جدول 1 استخراج شده است:

 

جدول 1: متغیرهای استخراجی با استفاده از الگوریتم تحلیل مؤلفه همسایگی( NCA)

شماره	متغیر	وزن
x73	درصد تغییرات در سود خالص	1/9727
x15	درصد تغییرات فروش	1/5291
x3	سود خالص به دارایی	0/7727
x55	درصد تغییرات هزینه‌های عملیاتی	0/6513
x66	حساب‌های دریافتنی به موجودی	0/459
x33	نسبت تغییرات موجودی به تغییرات فروش	0/459
x62	نسبت سود عملیاتی منهای جریان نقدی عملیاتی به فروش	0/4583

منبع: یافته های پزوهشگر

 

پس از محاسبه چهار شاخص مرتبط با گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران، با روش تجزیه و تحلیل مولفه‏های اساسی(PCA) ، اقدام به ترکیب این شاخص نمودیم. که معادله (5) حاصل گردید:

           

EMO = 0.6056 + 0.5627 + 0.3253 VOLt + 0.4591

 

در این پژوهش اثرات سال و صنعت در برازش مدل رگرسیونی کنترل شده است لذا مدل بصورت مقطعی برازش خواهد شد و نیازی به آزمون‏های تشخیصی(همانند لیمر و هاسمن) جهت تفکیک اثرات مشترک، ثابت یا تصادفی نخواهد بود. ابتدا پیش‏فرض های رگرسیون کلاسیک همچون همخطی بین متغیرهای توضیحی، ناهمسانی واریانس بین جملات خطا و خودهمبستگی مرتبه اول بین جملات خطا مورد بررسی قرار خواهند گرفت. در نهایت تخمین نهایی مدل به روش رگرسیون مقاوم(مستحکم) انجام خواهد شد تا مشکلاتی همچون ناهمسانی واریانس و وجود همبستگی مرتبه اول در سطح شرکت های مورد بررسی مرتفع گردد. نتیجه نهایی برآورد مدل رگرسیونی احساسات سرمایه‏گذاران براساس متغیرهای موثر انتخاب شده توسط الگوریتم تحلیل مؤلفه همسایگی در جدول2 ارائه می‏گردد.

 

جدول2: نتایج نهایی برآورد مدل رگرسیونی احساسات سرمایه گذاران

شماره	متغیر	ضریب	خطای استاندارد	سطح معناداری	عامل تورم واریانس
x73	درصد تغییرات در سود خالص	0/0002-	0/003	0/995	1/00
x15	درصد تغییرات فروش	9/840	1/867	0/000	1/11
x3	سود خالص به دارایی	22/152	4/159	0/000	1/18
x55	درصد تغییرات هزینه‌های عملیاتی	0/474	0/454	0/299	1/01
x66	حساب‌های دریافتنی به موجودی	-0/436	0/132	0/742	1/01
x33	نسبت تغییرات موجودی به تغییرات فروش	0/264	0/146	0/072	1/01
x62	سود عملیاتی منهای جریان نقدی عملیاتی به فروش	1/05	2/587	0/967	1/18
عرض از مبدا		52/282	2/503	0/000	-
اثرات سال		کنترل شد
اثرات صنعت		کنترل شد
ضریب تعیین تعدیل شده		0.2287
F-statistic		15/61
Prob(F-statistic)		0/000
بروش پاگان آماره(معناداری)		(0/9632) 0/00
وولدریچ آماره(معناداری)		(0/1377) 2/224
RMSE		20/23

منبع: یافته های پزوهشگر

 

براساس جدول فوق، نسبت‏های درصد تغییرات در سود خالص، درصد تغییرات فروش، نسبت ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به دارایی، سود خالص به دارایی، حساب‌های دریافتنی به موجودی کالا و نسبت تغییرات موجودی به تغییرات فروش تاثیر مثبت و معناداری بر احساسات سرمایه‏گذاران دارد. هم‏چنین مقدار و سطح معنی‌داری آماره F مدل به ترتیب 61/15 و 0.000 می‌باشد و بیانگر آن است که مدل تحقیق به خوبی برازش شده و از معنی‌داری مناسبی برخوردار می‌باشد. مقدار ضریب تعیین تعدیل شده مدل برابر با 2287/0 می‌باشد و بیانگر آن است که 87/22 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل تحقیق تبیین می‌شود.

 

8- نتیجه گیری

مکتب یا دیدگاه مالی رفتاری³⁵ که از تلفیق روان‏شناسی³⁶ و مالی به وجود آمده است اظهار می‏دارد که روان‏شناسی در تصمیم‏گیری مالی نقش ایفا می‏نماید. از آنجا که خطاهای شناختی و انحرافات بر نظریات سرمایه‏گذاری اثر می‏گذارد، بنابراین بر گزینه‏های مالی اثرگذارند (اسلامی بیدگلی و کردلوئی،1387). ارتباط بین علم مالی و سایر رشته‏های علوم اجتماعی³⁷ که به عنوان روان‏شناسی مالی³⁸معروف شده است، باعث شده که محققان بررسی‏های زیادی در خصوص رفتارهای سرمایه‏گذاران در بازارهای مالی و عکس‏العمل آنها در شرایط مختلف به عمل آورند.

تصمیم‏گیری احسـاسی سرمایه‏گذاران در بازار سرمایه موجب انحراف قیمت سهام از قیمت‏های واقعی (بنیادی) می‏گردد (باکر و همکاران، 2012؛ باکر و وُرکلر، 2007و 2006؛ لِمون و پورتنیاگینا³⁹،2006). هنگامی‏که سرمایه‏گذاران دچار خوش‏بینی می‏شوند، ممکن است از اطلاعات منفی چشم‏پوشی کرده و تحت تأثیر اطلاعات مثبت قیمت سهام را بیش از میزان واقعی ارزیابی کنند. برعکس، هنگامی‏که سرمایه‏گذاران دچار بدبینی می‏شوند، ممکن است از اطلاعات مثبت چشم‏پوشی کرده و تحت تأثیر اطلاعات منفی قیمت سهام را کمتر از میزان واقعی ارزیابی کنند. هنگامی‏که قیمت سهام بیش از واقع قیمت‏گذاری شود هزینه سرمایه کاهش پیدا می‏کند( شعری آناقیز و همکاران، 1395). سرمایه‏گذاران با استفاده از اطلاعات منتشر شده توسط شرکت و پیش‏بینی‏های منطقی خود از این اطلاعات، تصمیم‏های عقلایی می‏گیرند و گرایش‏های احساسی و سوگیریها، هیچ نقشی در تصمیم‏گیری‏ها ندارند. این الگوها در اقتصاد مالی منجر به نادیده گرفتن بُعد رفتاری سرمایه‏گذاران و برخی ویژگی‏های ذاتی انسانی از جمله شوق به بی‏نهایت، طمع و منفعت‏طلبی را نادیده می‏گیرد. به عبارت دیگر، سرمایه‏گذاران تصمیم‏گیری‏هایشان را نه تنها بر پایه ارزیابی شناختی نتایج و احتمالات مورد انتظار، بلکه بر پایه ارزیابی مؤثر از اطلاعات در دسترس و عواملی که عواطف را تحریک کردهاند تشکیل می‏دهند.(اصغری، 1399). گرایش احساسی سرمایه‏گذار بر تصمیمات وی در خصوص خرید یا فروش سهام اثرگذار است و در نهایت قیمت سهام در بازار را شکل می‏دهد. منصفانه بودن قیمت سهام می‏تواند بر کارآیی یا عدم کارآیی بازار سهام تاثیرگذار باشد، که به تبع آن منافع اجتماعی تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.

هدف این پژوهش، بکارگیری نسبت های مالی جهت پیش‏بینی گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. در این پژوهش با استفاده از 97 نسبت مالی مربوط به176شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 1385 تا1397، اقدام به پیش‏بینی گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران شده است. براساس نتایج حاصل از روش رگرسیون، نسبت های درصد تغییرات فروش، سود خالص به دارایی و نسبت تغییرات موجودی به تغییرات فروش تاثیر مثبت و معناداری بر احساسات سرمایه‏گذاران دارد.

بررسی نسبت های موثر بر گرایش احساسی سهامداران در بورس تهران نشان می دهد که عموما نسبت های سودآوری و فعالیت دارای محتوای اطلاعاتی برای سهامداران می باشند و سایر نسبت ها همچون نسبتهای بدهی تاثیر زیادی بر گرایش احساسی سهامداران بالفعل بورس تهران ندارند. این یافته توجه به مفاهیمی همچون مدیریت و هموارسازی سود را برجسته تر خواهد نمود و بکارگیری قوانینی جهت نظارت بیشتر بر محاسبه و ارائه سود را مورد توجه قرار می دهد. لذا با توجه به تأثیر اطلاعات عملکردی شرکت بر تمایـل بـه سـرمایه‏گـذاری افـراد، فقدان تقارن اطلاعات و از بین بردن رانت‏های اطلاعاتی باید به عنـوان یکـی از مـسائل مهم در دستور کار سازمان بـورس اوراق بهـادار کـشور قـرار گیـرد تـا از ایـن طریـق، سرمایه‏گذاران در بورس، با موقعیت مساوی نسبت به سـایر افـراد، بـه سـرمایه‏گـذاری پرداخته، به این کار تشویق شوند. بـا توجـه بـه تـأثیر بـسیار اسـتمرار وضـعیت سـوددهی شـرکت بـر تمایـل بـه سرمایه‏گذاری افراد در سهام، بورس اوراق بهادار باید اقـداماتی را بـرای کـارآتر کـردن بازار و افزایش میزان سودآوری بازار انجام داد تا از این طریق، بورس اوراق بهـادار بـه مکانی سودآور تبدیل گردد که امکان مشارکت عمـومی را در توسـعه اقتـصادی ملـی فراهم می‏آورد.

 

[1]- گروه  حسابداری، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران. [e-mail]

[2]- گروه حسابداری دانشگاه قم، قم، ایران. (نویسنده مسئول)[e-mail]

[3]- گروه حسابداری دانشگاه قم، قم، ایران. [e-mail]

[4]- گروه حسابداری، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران. [e-mail]

مراجع

فهرست منابع

• اسلامی بیدگلی، غلام رضا ، کردلویی، حمیدرضا.( 1389). مالی رفتاری، مرحله‏ای گذر از مالی استاندارد تا نوروفاینانس. مهندسی مالی و مدیریت پرتفوی. سال اول، شماره1، صص36-19.
• اسدی، غلامحسین، مرشدی، فاطمه.(1398). واکاوی تأثیر احساسات سرمایه‏گذاران بر خطر سقوط قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران، نشریه چشم انداز مدیریت مالی. سال نهم، شماره25، صص30-10.
• اصغری، ابراهیم، عباسیان فریدونی، محمد مهدی ، نسل موسوی، سیدحسین.(1399). تأثیر گرایش‏های سرمایه‏گذاران احساسی بر درجه نقد شوندگی بازار سهام. مجله پیشرفت‏های حسابداری دانشگاه شیراز. دوره12، شماره1، صص 27-1.
• اصغری، ابراهیم.(1399). تجزیه و تحلیل رابطه‏ی علّی بین احساسات سرمایه‏گذار و درجه نقدشوندگی بازار سهام. رساله دکترا. دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر.
• بشیری‏منش، نازنین، اورادی، جواد.(1398). رفتار احساسی سرمایه‏گذاران و مدیریت سود حسابداری، پژوهش‏های تجربی حسابداری، سال نهم ، شماره33، صص99-77.
• بهارمقدم، مهدی، پورحیدری، امید ، جوکار، حسین.(1398). بررسی تأثیر تمایلات سرمایه‏گذاران بر نرخ رشد سود موردانتظار، نشریه دانش مالی تحلیل اوراق بهادار، سال دوازدهم، شماره42، صص33-17.
• تلنگی، احمد. (1390). تقابل نظریه نوین مالی و مالی رفتاری. تحقیقات مالی، شماره 17، صص25-3.
• جلیلوند، ابوالحسن، رستمی، مجتبی ، رحمانی، سامان. (1395). شواهد اخیر از رفتار سرمایه‏گذاران در بورس اوراق بهادار تهران: شواهد اولیه و بینش آینده. فصلنامه تحقیقات مالی، دوره 18، شماره1، صص 127 –
• حیدری‏فر‏، محمد، کیقبادی، امیررضا. (1397). تاثیر اطمینان بیش از حد سرمایه‏گذاران بر اثر تمایلی در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامـه اقتصاد مالی. سال دوازدهم ، شماره 44، صص 142-123.
• حیدرپور، فرزانه، تاری وردی، یدالله، محرابی، مریم. (1392). تأثیر گرایش‏های احساسی سرمایه‏گذاران بر بازده سهام. فصلنامه علمی پژوهشی دانش مالی تحلیل اوراق بهادار. سال ششم، شماره17، صص13-1.
• دهقان خاوری، سعید، میر جلیلی، سید حسین. (1398). تعامل ریسک سیستماتیک با بازده سهام در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامـه اقتصاد مالی. سال سیزدهم، شماره 49، صص 282-257.
• داغبندان، الهیار، نجفی، علی‏اکبر، تسخیری، علیرضا.(1394). بررسی تأثیر احساسات سرمایه‏گذار در تصمیم‏گیری‏های سرمایه‏گذاری در شرکت‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.سومین کنفرانس بین‏المللی حسابداری و مدیریت.تهران. موسسه همایش‏گران مهر اشراق.
• رستمی جاز، حمید، تاری وردی، یداله، یعقوب نژاد، احمد. (1398). تاثیر گرایش احساسی سرمایه‏گذاران و عوامل صرف ریسک بر ارزش‏یابی سهام. فصلنامه مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار. شماره 39، صص111-91.
• سعیدی، علی؛ فراهانیان، جواد . مبانی اقتصاد و مالی رفتاری.(1395). شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس.
• شمس‏الدینی، کاظم، دانشی، وحید، سیدی، فاطمه. (1397). بررسی تأثیر رفتار سرمایه‏گذاران و مدیریت بر بازدهی سهام. مجله دانش حسابداری. دوره 9، شماره 2، صص 189-163.
• شعری آناقیز، صابر، حساس یگانه، یحیی، نره ئی، بنیامین. (1395). تصمیم‏گیری احساسی سرمایه‏گذاران، حاکمیت شرکتی و کارایی سرمایه‏گذاری. فصلنامه حسابداری مالی. سال 8، شماره 32، صص 37-1.
• کیامهر، علی، جنانی، محمدحسن، همت فر، محمود. (1399). تبیین نقش ناهنجاری‏های بازار سهام در قیمت‏گذاری دارایی‏های سرمایه‏ای. فصلنامـه اقتصاد مالی. سال چهاردهم ، شماره 53، صص 212-193.
• کاردان، بهزاد، ودیعی، محمد حسین، ذالفقار آرایی، محمد حسین. (1396). نقش تمایلات رفتاری(احساسات و هیجانات) سرمایه‏گذاران در ارزش‏گذاری شرکت. مجله دانش حسابداری. دوره 8، شماره 4، صص 35-7.
• نیکبخت، محمدرضا، حسین‏پور، امیر ، اسلامی، حسین. (1395). بررسی تأثیر رفتار احساسی سرمایه‏گذاران و اطلاعات قیمت حسابداری بر بازار سهام، پژوهشهای تجربی حسابداری. سال6، شماره 2، صص 245-219.
• مهرانی، کیارش، معدنچی زاج، مهدی. (1397). آزمون اثر احساسات و الگوی رفتار معاملات سرمایه‏گذاران بر بازده مازاد سهام در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه راهبرد مدیریت مالی. سال 6، شماره 21، صص 158-131.